نظامی گنجوی

نظامی گنجه‌ای (گنجوی)، جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی (زادهٔ ۵۳۵ در گنجه[نیازمند منبع] - درگذشتهٔ ۶۰۷-۶۱۲) شاعر و داستان‌سرای ایران‌زمین[۲][۳][۴][۵][۶][۷] ، ایرانی‌تبار[۱] و پارسی‌گوی حوزه تمدن ایرانی در قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب فارسی شناخته شده‌است.[۸]

محتویات

    ۱ زندگی
    ۲ شاعری و سبک نظامی
    ۳ نظامی گنجوی و پیشینیان
    ۴ آثار نظامی
    ۵ تلاش در جعل هویت نظامی
        ۵.۱ گنجه
    ۶ پانویس
    ۷ منابع
    ۸ پیوند به بیرون

زندگی

از زندگانی نظامی اطلاعات دقیق در دست نیست و در بارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف است. آنچه مسلم در شهر گنجه می‌زیست و در همین شهر وفات یافت.[نیازمند منبع]

ولی در مورداصالت این شاعر نامی مطلبی که به آن کمتر اشاره شده است، این است که او ایرانی واصالتاً اهل شهر تفرش، روستای طا (تا) می‌باشد. چنان که خود ایشان نیز به این مورد اشاره نموده‌اند. یکی از دلایل تفرشی بودن نظامی این دو بیت از اقبالنامه ص (۲۹):
چو دُر گرچه در بحر گنجه گمم         ولی از قهستان شهر قمم
به تفرش دهی هست «تا»(طا) نام او         نظامی از آنجا شده نام‌جو

در برخی از نسخه‌های اسکندرنامه، این دو بیت نیز آمده‌است.

وی خیلی زود یتیم شد[۹][۱۰] و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصل نمود. مادر او از اشراف کرد بوده و این بر پایهٔ یک بیت از دیباچهٔ لیلی و مجنون («گر مادر من رئیسهٔ کرد...») دانسته شده‌است.[۱۱][۹][۱۲] در باره زادگاه پدری او اختلاف نظر است. برخی از منابع او را از اهالی تفرش[۱۳] یا فراهان[۱۴] و برخی او را از طبقه دهقانان (ایرانیان) آران میدانند. در رابطه با پدر او، بهروز ثروتیان این بیت در لیلی و مجنون را شاهد می‌آورد («دهقان فصیح پارسی‌زاد - از حال عرب چنین کند یاد») و می‌نویسد: «دهقان فصیح پارسی‌زاد: نظامی گنجه​ای/عرب:مجنون و پدر او/یادداشت- سرآغاز بندهای لیلی و مجنون همه به توضیحی کنایی آراسته‌است و شاعر بالکنایه اشاره می‌کند که این بخش از خود اوست یا در داستان اصلی و به زبان عربی آمده‌است. بیت اول بند ۳۶ از اهمیت به‌سزایی از نظر تاریخ تحقیق در زندگی و آثار نظامی برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیت اجتماعی خود را که «دهقان» بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را «پارسی زاده» می​نامد، به تصریح بیان داشته و هیچ‌گونه تردیدی در صحت بیت و مطلب نیست و با تحقیق درباره​ی دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی «پارسی» که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان «پارسی» و یا هر دو، گوشه​ای از حیات و موقعیت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد. بهروز ثروتیان، «لیلی و مجنون»(نظامی گنجه‌ای)- انتشارات امیر کبیر- صفحه ۴۲۴: برخی از منابع نقل قول: دهقان فصیح پارسی‌زاد: نظامی گنجه​ای عرب:مجنون و پدر او یادداشت- سرآغاز بندهای لیلی و مجنون همه به توضیحی کنایی آراسته‌است و شاعر بالکنایه اشاره می‌کند که این بخش از خود اوست یا در داستان اصلی و به زبان عربی آمده‌است. بیت اول بند ۳۶ از اهمیت به سزایی از نظر تاریخ تحقیق در زندگی و آثار نظامی برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیت اجتماعی خود را که «دهقان» بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را «پارسی زاده» می​نامد، به تصریح بیان داشته و هیچگونه تردیدی در صحت بیت و مطلب نیست و با تحقیق درباره​ی دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی «پارسی» که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان «پارسی» و یا هر دو، گوشه​ای از حیات و موقعیت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد..[۱۵]"[۱۶]"

پدر نظامی (یوسف) به تصریح صریح خود او در «لیلی و مجنون»، پارسی بوده‌است، چنان‌که گوید: دهقان فصیح پارسی زاد /از حال عرب چنین کند یاد. دهقان به معنی یک ایرانی اصیل و مالک زمین‌های کشاورزی ست، چنان‌که فردوسی گوید: از ایشان هر آن کس که دهگان بدند/ ز تخم و نژاد بزرگان بدند. این تعبیر دهگان، بعدها از باب اطلاق جزء به کلّ به همهٔ ایرانیان اطلاق شده است؛ در عین حال، واژهٔ دهقان به معنی «تاریخ‌نگار» هم به کار رفته‌است، چنان‌که تعبیر نظامی که دهقان را به صفت «فصیح» متصف می‌کند، به همین معنی اخیر است و باز در همین معنی فردوسی هم گفته‌است: ز دهقان کنون بشنو این داستان/ که برخواند از گفتهٔ باستان. یا: سراینده دهقان موبد نژاد/ از این داستانم چنین کرد یاد. پس نظامی که خود را «دهقان فصیح پارسی زاد»، معرفی می‌کند، باید هم ایرانی نژاده و اصیل، هم تاریخ‌دان و سخنور و هم صاحب زمین‌های کشاورزی باشد. نقش دهگانان در حفاظت از فرهنگ و تاریخ ایران در عصر اسلامی و نیز در گردآوری خراج و ایصال آن به دولت مرکزی، نیز قابل ذکر است. خلاصه آن‌که خاندان نظامی در گنجه یک خاندان دهگان با آگاهی فرهنگی و تمکّن مادی بوده‌اند. یکی از قرائن این سوابق خانوادگی، آشنایی تاریخی ما با پدر نظامی «مؤید مطرزی» و عمو یا برادر یا عموزاده‌اش به نام قوامی مطرزی از پارسی‌گویان قصیده و غزل سرای آذربایجان است".[۱۷]

لطفعلی آذر بیگدلی نیز درمقدمه یوسف وزلیخای خود گفته‌است:
دگر سرو دیار قم نظامی         کزو ملک سخن دارد تمامی
زخاک تفرش است آن گوهر پاک         ولی در گنجه مدفونست در خاک

شیخ بهایی نیز در اشعار خود به‌این انتساب اشاره و شهادت می‌دهد:
ز اهل تفرش است آن گوهر پاک         ولی در گنجه چون گنج است در خاک

وحید دستگردی معتقد است که این دو بیت شاید الحاقی باشند ولی عراقی بودن نظامی و اینکه پدر و نیاکانش اهل عراق عجم بوده​اند را مسلم می‌داند. وحید دستگردی می‌نویسد: «برای اثبات این مطلب که آیا زادبوم نظامی همان شهر گنجه‌است یا آنکه در عراق عجم متولد و در زمان کودکی با پدر به گنجه رفته، دلیلی در اشعارش نیست، ولی تقریباً تمام تذکره نویسان می​نگارند که در گنجه متولد شده‌است، اما عراقی الاصل بودن وی مسلم است. بدین دلیل که در همه جا عراق را ستایش و همواره به دیدار عراق و مسافرت بدین صوب اضهار شوق کرده‌است و از آن جمله است (مخزن الاسرار ص ۱۷۹):
گنجه گره کرده گریبان من         بی​گرهی گنج عراق آن من
بانگ برآورده جهان کای غلام         گتجه کدام است، نظامی کدام؟

(خسرو و شیرین ص ۳۶۱):
عراقی وار بانگ از چرخ بگذاشت         به آهنگ عراق این بانگ برداشت

شرفنامه (ص ۵۳)
عراق دل افروز باد ارجمند         که آوازه​ی فضل از او شد بلند

دلیل قمی و تفرشی بودن حکیم نظامی نزد تذکره نویسان این دو بیت از اقبالنامه ص (۲۹):
چو دُر گرچه در بحر گنجه گمم         ولی از قهستان شهر قمم
به تفرش دهی هست "تا" نام او         نظامی از آنجا شده نام جو

همچنین شیخ بهایی نیز در اشعار خود به‌این انتساب اشاره و شهادت می‌دهد:
ز اهل تفرش است آن گوهر پاک         ولی در گنجه چون گنج است در خاک

لذا با توجه به شهادت لطفعلی آذر بیگدلی و شیخ بهایی و دو بیت اقبالنامه می‌توان نتیجه گرفت حکیم نظامی اهل عراق عجم و از ولایات قم و تفرش است. از اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین دانسته می‌شود که اولین همسر او، کنیزکی که دارای دربند به عنوان هدیه برایش فرستاده بود، زمانی که نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند و پسرشان محمد هفت سال بیشتر نداشت، از دنیا رفته بوده‌است.[۱۸] هرچند برخی از محققان مانند وحید دستگردی با استناد یک بیت، نام این کنیزک را آفاق دانستند، اما سعید نفیسی می‌گوید: «مرحوم وحید دستگردی ازین بیت که گوید:
سبک رو چون بت قفچاق من بود         گمان افتاد خود آفاق من بود

استنباط عجیبی کرده و نام این کنیزک و همسر نظامی را «آفاق» دانسته‌است و متوجه نبوده‌است که مراد وی از «گمان افتاد خود کافاق من بود» این نیست که نامش آفاق بوده بلکه مقصود اینست که چنین باو دل بسته بوده‌است که او را همه چیز خود میدانسته و در نزد او جانشین همهٔ آقاق و در برابر همهٔ آقاق بوده‌است. البته در زمان ما معمول شده‌است که نام زنان را «آفاق» بگذارند اما در زمان نظامی این کلمه در نام زنان معمول نبوده و نظیر آن در جای دیگر نشده‌است و بسیار بعید می‌نماید که نام این همسر آفاق بوده باشد» (دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، به کوشش سعید نفیسی، ۱۳۳۷، ص ۳۹۵)

جای دیگر نظامی به دو همسر دیگر خود اشاره می‌کند:
فلک پیشتر زین که آزاده بود         از آن به کنیزی مرا داده بود
همان مهر و خدمتگری پیشه داشت         همان کاردانی در اندیشه داشت
پیاده نهاده رخش ماه را         فرس طرح کرده بسی شاه را
خجسته گلی خون من خورد او         بجز من نه کس در جهان مرد او
چو چشم مرا چشمهٔ نور کرد         ز چشم منش چشم بد دور کرد
ربایندهٔ چرخ آنچنانش ربود         که گفتی که نابود هرگز نبود
بخشنودیی کان مرا بود از او         چگویم خدا باد خشنود از او
مرا طالعی طرفه هست از سخن         که چون نو کنم داستان کهن
در آن عید کان شکر افشان کنم         عروسی شکر خنده قربان کنم
چو حلوای شیرین همی ساختم         ز حلواگری خانه پرداختم
چو بر گنج لیلی کشیدم حصار         دگر گوهری کردم آنجا نثار
کنون نیز چون شد عروسی بسر         به رضوان سپردم عروسی دگر
ندانم که با داغ چندین عروس         چگونه کنم قصه روم و روس
به ار نارم اندوه پیشینه پیش         بدین داستان خوش کنم وقت خویش

از این اشعار آشکار می‌گردد که گذشته از کنیز و همسری که هنگام نظم خسرو و شیرین از دست داده‌است، همسر دیگری از دست داده که هنگام لیلی و مجنون زنده نبوده و همسر سومی از دست او رفته که هم کنیز بوده و چنانکه که خود گوید جز وی مرد دیگری ندیده یعنی باکره بوده‌است و هنگام نظم اقبال نامه زنده نبوده‌است. به نظر می‌رسد که از این دو همسر دیگر فرزندی نداشته‌است. در لابلای شعرهای نظامی اشاره‌هایی به دو همسر بعدی او نیز دیده می‌شود که هر دو در زمان حیات شاعر درگذشته‌اند.[۱۹]

نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به‌روشنی دانسته می‌شود. از معاصران خود با خاقانی دوستی داشت، و در مرثیهٔ او سرود:
همی گفتم که خاقانی دریغاگوی من باشد         دریغا من شدم آخر دریغاگوی خاقانی

نظامی همه عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت بسر برد و تنها در ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید. نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده‌است، از جمله: فخرالدین بهرامشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرده‌است، اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه خسرو و شیرین به او تقدیم شده‌است، طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در همین منظومه از ایشان نام برده‌است، ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرده‌است.

نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاهی به او در همان شهر منسوب است.
شاعری و سبک نظامی
نسخهٔ خطی از خمسهٔ نظامی، اثر هنرمند ایرانی کمال‌الدین بهزاد، مربوط به ۱۴۹۴ میلادی، که ماجرای معراج پیامبر اسلام را بازگو می‌کند.

نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته‌است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.

وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته‌است.[۲۰]

ضمناً بنا بر عادت اهل زمان از آوردن اصطلاحات علمی و لغات و ترکیبات عربی وافر و بسیاری از اصول و مبانی حکمت و عرفان و علوم عقلی به هیچ روی ابا نکرده و به همین سبب و با توجه به دقت فراوانی که در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک در اشعار خود داشت، سخن او گاه بسیار دشوار و پیچیده شده‌است. با این حال مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌ها و داستان‌های خود باعث شد که آثار او بزودی مورد تقلید قرار گیرد.[۲۱]

نظامی گرچه شاعری داستان‌سراست و بیشتر به داستان‌های عاشقانه و یا به قول خود وی به «هوسنامه» ها پرداخته‌است، ولی او شاعری است حکیم و اندیشه‌ور، آشنا با فرهنگ و تاریخ ایران، که در پس قصه‌ها و هوسنامه‌هایش نکاتی عمیق نهفته‌است، و به همین سبب است که او چند بار از خوانندگان مثنوی‌هایش خواسته‌است تا رازها و رمزهای موجود در شعر او را نیز کشف کنند، از جمله در این دو بیت در هفت پیکر:
هر چه در نظم او ز نیک و بد است         همه رمز و اشارت خرد است
هر یک افسانه‌ای جداگانه         خانهٔ گنج شد نه افسانه

[۲۲]

اشعار نظامی گنجوی با سرچشمه فرهنگ ایرانی او، ایران پیشااسلامی و پسااسلامی را وحدت می‌بخشد[۲۳].
نظامی گنجوی و پیشینیان

پاره‌ای از داستانهای نظامی در شاهنامه نیز آمده‌است، ولی نظامی از لحاظ سبک و سخنوری از فخرالدین اسعد گرگانی نیز بهره برده‌است.[۲۴].

او در کتابهای خسرو و شیرین و لیلی و مجنون و اسکندرنامه و هفت پیکر از فردوسی و شاهنامه نام می‌آورد. برای نمونه در اسکندرنامه فردوسی را سخنگوی پیشینه دانای توس می‌خواند.
از ان خسروی می‌که در جام اوست         شرف نامه​ی خسروان نام اوست
سخنگوی پیشینه دانای توس         که آراست روی سخن چون عروس
در آن نامه کان گوهر سفته راند         بسی گفتنیهای ناگفته ماند
اگر هر چه بشنیدی از باستان         بگفتی دراز آمدی داستان
نگفت آنچه رغب پذیرش نبود         همان گفت کز وی گزیرش نبود

همچنین برخی از ابیات نظامی با شاهنامه تطبیق دارد:

فردوسی:
چنان دان که شاهی و پیغمبری         دو گوهر بود در یک انگشتری

نظامی:
نزد خرد شاهی و پیغمبری         چو دو نگین است در انگشتری

فردوسی:
جهان را بلندی و پستی تویی         ندانم چی ای هر چه هستی تویی

نظامی:
همه نیستند آنچه هستی تویی         پناه بلندی و پستی تویی
آثار نظامی
خمسهٔ نظامی، به قلم سال ۱۵۲۴ در هرات، واقع در موزه هنرهای متروپولیتن نیویورک

اثر معروف و شاهکار بی‌مانند نظامی، خمسه یا پنج گنج است که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار دارد و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی است:

    مخزن الاسرار، در بحر سریع، در حدود ۲۲۶۰ بیت مشتمل بر ۲۰ مقاله در اخلاق و مواعظ و حکمت. در حدود سال ۵۷۰ به اتمام رسیده‌است و از آن است این ابیات:

هر که تو بینی ز سپید و سیاه         بر سرکاری است درین کارگاه
جغد که شوم است به افسانه در         بلبل گنج است به ویرانه در
هر که درین پرده نشانیش هست         درخور تن قیمت جانیش هست

    خسرو و شیرین، در بحر هزج مسدس مقصور و محذوف، در ۶۵۰۰ بیت، که به سال ۵۷۶ ه. ق. نظمش پایان گرفته‌است. ابیات زیر در توصیف آب‌تنی شیرین از آنجاست:

چو قصد چشمه کرد آن چشمهٔ نور         فلک را آب در چشم آمد از دور
سهیل از شعر شکرگون برآورد         نفیر از شعری گردون برآورد
پرندی آسمان‌گون بر میان زد         شد اندر آب و آتش در جهان زد

    لیلی و مجنون، در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور و محذوف، در ۴۷۰۰ بیت. نظم این مثنوی به سال ۵۸۸ هجری به پایان رسیده‌است و از آنجاست:

مجنون چو حدیث عشق بشنید         اول بگریست، پس بخندید
از جای چو مار حلقه برجست         در حلقهٔ زلف کعبه زد دست
می‌گفت گرفته حلقه در بر         کامروز منم چو حلقه بر در

    هفت پیکر (که آن را بهرام‌نامه و هفت گنبد نیز خوانده‌اند)، در بحر خفیف مسدس مخبون مقصور و محذوف، در ۵۱۳۶ بیت، در سرگذشت افسانه‌ای بهرام گور. از آن منظومه‌است در وصف ایران:

همه عالم تن است و ایران دل         نیست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد         دل ز تن به بود یقین باشد
مینگیز فتنه میفروز کین         خرابی میاور در ایران زمین
تو را ملکی آسوده بی داغ و رنج         مکن ناسپاسی در آن مال و گنج

    اسکندرنامه، در بحر متقارب مثمن مقصور و محذوف، در ۱۰۵۰۰ بیت، مشتمل بر دو بخش شرفنامه و اقبالنامه که در حوالی سال ۶۰۰ به اتمام رسیده‌است؛ و از آنجاست این ابیات در مرگ دارا:

سکندر چو دانست کآن ابلهان         دلیرند بر خون شاهنشهان
پشیمان شد از کرده پیمان خویش         که برخاستش عصمت از جان خویش
چو در موکب قلب دارا رسید         ز موکب روان هیچکس را ندید
تن مرزبان دید در خاک و خون         کلاه کیانی شده سرنگون
تلاش در جعل هویت نظامی
نوشتار اصلی: کارزار نمایاندن نظامی به عنوان شاعر ملی آذربایجان

یکی از پژوهشگران جمهوری آذربایجان بیتی را به نظامی منسوب کرد[۲۵] که از دید فنی (قافیه) نادرست است (گرگ با ترک قافیه نمی‌شود و ایراد ادبی دارد)[۲۶] و در هیچ نسخهٔ خطی وجود ندارد. همچنین در ادبیات پارسی و فرهنگ ایرانی همواره گرگ جانوری خونخوار و دَدمنش به شمار آمده‌است. بیت جعلی مورد نظر (که بدون هیچ بیت پیشین و پسین جعل شده‌است) چنین است[۲۷].
پدر بر پدر، مر مرا ترک بود         به فرزانگی هر یکی گرگ بود

نظامی در ابیات راستینش نیز گرگ را حیوانی نادان و وحشی معرفی می‌کند و آن را کمتر از شیر و روبه می‌داند:
ز آن بر گرگ روبه راست شاهی         که روبه دام بیند گرگ ماهی

یا:
به وقت زندگی رنجور حالیم         که با گرگان وحشی در جوالیم

یا:
پیامت بزرگست و نامت بزرگ         نهفته مکن شیر در چرم گرگ

یا:
روباه ز گرگ بهره زان برد         کین رای بزرگ دارد آن خرد

با وجود اینکه تمامی آثار نظامی گنجوی فارسی است[۲۸]، قوم‌گرایان پانترکیست دیوان یک شاعر دیگر به نام نظامی قونوی (از دوران حکومت عثمانی)[۲۹] را به نظامی گنجوی منسوب می‌کنند[۳۰]

جمهوری آذربایجان سالیانی هست که در رابطه با تحریف نظامی گنجوی ادعاهای غیرعلمی مطرح می‌کند[۳۱]. جمهوری آذربایجان با نصب مجسمه او در میدانهای مختلف جهان، آن را شاعر آذربایجانی و غیرایرانی معرفی کند. پروفسور پائولا اورساتی (Paola Orsatti)، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ساپینتزای (Sapienza) شهر رُم، نصب مجمسه نظامی در رم را یک تحریف تاریخی میداند:". اما پرده‌برداری از مجسمه‌ای از نظامی گنجوی در شهر رُم با عنوان «شاعر آذربایجانی» باید ما را به خود بیاورد تا در برابر چنین تحریف‌هایی واکنش نشان دهیم".[۳۲]. و همچنین استاد ایوان میخالویچ استبلین-کامنسکی، پروفسور و رئیس بخش شرقشناسی دانشگاه سینت پیتسربورگ در رابطه با مجسمه نظامی در یکی از میدانهای آن شهر و تحریف تاریخ می‌گوید:"برای نمونه ادعا آنها یک مجسمه در میدان کمنوستورسک نصب کردند و او را "شاعر بزرگ آذربایجانی" نامیدند. در حالیکه نظامی گنجوی حتی ترکی صحبت نمی‌کرد. آنها می‌گویند چون در سرزمین امروزی به نام جمهوری آذربایجان زندگی می‌کرد. اما نظامی تمامی آثارش به فارسیست"[۳۳]. همچنین در سال ۲۰۱۲ کتابی به نام «درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱)به زبان انگلیسی منتشر شده‌است به بررسی این اقدام‌ها و تحریف‌ها و بدخوانی‌ها و برداشت‌های اشتباه و غرض‌آلوده از سروده‌های نظامی به دست دانشمندان شوروی و «ناسیونالیست» های جمهوری آذربایجان و پان‌ترکان می‌پردازد. این کتاب به طور رایگان در روی اینترنت قرار گرفت[۳۴]. خانم دکتر پائولا اورساتی (Paola Orsatti)، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ساپینتزای (Sapienza) شهر رُم، درباره این کتاب چنین می‌نویسد[۳۵]: «این کتاب فهرست کاملی از تحریف‌هایی را بررسی می‌کند که به منظورهای ناسیونالیستی به وجود آورده شدند و امروزه در زمینه پژوهش‌های مربوط به شاعر بزرگ ایرانی، نظامی گنجوی، رایج شده‌اند. این تحریف‌ها از زمانی آغاز شدند که دولت شوروی تصمیم گرفت هشتصدمین سالگرد نظامی را جشن بگیرد. نویسندگان این کتاب با نگاهی دقیق و انتقادی استدلال‌هایی را بررسی می‌کنند که دانشمندان شوروی و نیز به تازگی نویسندگان جمهوری آذربایجان درباره نظامی مطرح کرده‌اند تا او را به اصطلاح «شاعر آذربایجانی» بخوانند و آثار او را جزو به اصطلاح «ادبیات آذربایجانی» بدانند. نویسندگان این کتاب نادرست‌بودن این ادعاها را نشان می‌دهند. گذشته از این بخش‌های انتقادی، کتاب حاضر بخش‌های سازنده‌ای هم دارد و آن هم اطلاعات و آگاهی‌هایی است که نویسندگان از منبع‌های دست اول از جمله از راه بازخوانی دقیق آثار نظامی و دیگر شاعران همروزگار او و نیز منبع‌های تاریخی همروزگار او در پیش چشم ما گذاشته‌اند. این کتاب پژوهشی جالب و با دقت مستندشده در زمینه ادبیات کلاسیک فارسی است و نیز به پرسش‌هایی درباره وضعیت تاریخی و قوم‌نگاری و زبانی منطقه ارّان و تراقفقاز پاسخ می‌دهد.»

در سال ۲۰۰۷ نوروز علی محمداف، دانشمند فرهنگی تالش بخاطر پشتیبانی از فرهنگ تالشی به زندان روانه شد (بنگرید به [Novruzali Mammadov] در ویکیپیدای انگلیسی)[۳۶]. یکی از اتهامات دولت جمهوری آذربایجان علیه وی این بود که نظامی گنجوی را در یک نشریه غیرترک و تالش خوانده بود.[۳۷].[۳۸] در سال ۲۰۰۹ نوروز علی محمداف در زندان جان سپرد[۳۹].
گنجه
برگی از خمسهٔ نظامی، مربوط به ۱۵۴۸ میلادی که در شیراز نگهداری می‌شود.

گنجه از قرن چهام هجری مرکز ولایت ارّان بود، و تا پیش از یورش مغولان از زیباترین شهرهای آسیای غربی به شمار می‌رفت..[۴۰] نام گنجه، از لغت «گنج» فارسی برگرفته شده است[۴۱]. زبان محاورهٔ مردم ارّان مثل ساکنان سایر نواحی شمال غرب ایران، گونه‌ای از زبان پهلوی (یا فهلوی) بوده‌است.[۴۲] جغرافی‌نویسان قدیم آن زبان را ارّانی نامیده‌اند. ابن حوقل می‌گوید: «مردم بردعه (مرکز قدیم ارّان) به ارّانی سخن می‌گویند». مقدسی در احسن‌التقاسیم توضیح بیشتر در بارهٔ آن زبان دارد و می‌گوید: «در ارّان به ارّانی سخن می‌گویند و فارسی ایشان قابل فهم است، و در پاره‌ای حرف‌ها به زبان خراسانی نزدیک است.» اما زبان نوشتاری شاعران و نویسندگان آن دیار را «فارسی ارانی» نامیده‌اند (در برابر فارسی دری). آمیزش لهجه‌ها و زبان‌های نواحی مختلف ایران، و رواج سخن خاقانی و نظامی به مدت هشتصد سال در سراسر ایران، موجب شد که بسیاری از تعبیرهای خاص آنان وارد فرهنگها یا زبان شاعران و نویسندگان دیگر شده و جزو فارسی دری درآید.[۴۳]

بنابر قول گیراگوس گاندزاکـِتسی (تاریخنگار و کشیش ارمنی در دوران نظامی گنجوی و خود نیز از اهالی شهر گنجه)، پیش از حمله مغولان به شهر گنجه، شهر گنجه دارای انبوه جمعیت پارسیان و اقلیتی از مسیحیان بود[۴۴][۴۵]. باید توجه داشت که گیراگوس بین پارسی و عربی و ترک تفاوت می‌گذاشته‌است و وقتی در متن خود ساکنان شهر گنجه را پارسی می‌خواند منظورش پارسی است نه نام عمومی برای تمام مسلمانان. او برای اعراب از واژهٔ «تاچیک» (Tachik همان تاجیک یا تازیک = تازی = عرب = مسلمان - نیز بنگرید به نوشتارهای پارسی میانه همچون جاماسپنامه) استفاده می‌کند وعربان را تاچیک می‌خواند. او ترکان را تئورک (T'urk) می‌نویسد. برای نمونه در فصل ۱۸ می‌نویسد که «جلال‌الدین محمد خوارزمشاه سپاهیان خود را از میان ایرانیان (پارسیان) و تاچیکان و تئورکان گرد آورد.»[۴۶][۴۷].

در کتاب نزهت المجالس نیز شعرهایی از بیست و چهار شاعر پارسی‌گوی اهل گنجه از پیش از یورش مغولان ذکر شده‌است و وجود این تعداد شاعر پارسی‌گوی تنها از شهر گنجه، که در قرن ششم و هفتم در شمال‌غرب ایران قدم به عرصه گذاشته‌اند و در زبان همگانی ایرانیان ـ فارسی ـ شعر سروده‌اند، نشان‌دهندهٔ رواج بازار شعر و ادب پارسی در عصر نظامی و همچنین مؤید آن است که در ارّان، زبان و ادب فارسی، زبان مردم کوچه و بازار و دربار بوده‌است

یهودی

یهودی (به عبری: יהודים‎) به کسی می‌گویند که به یهودیت معتقد است. پیروان یهودیت چه نو کیشان و چه افرادی که از نژاد یهود هستند یهودی خطاب می‌شوند.

یِهود، واژه‌ای عبری است، به معنای ستوده و صفتی اکتسابیست که به ساکن یهودیه، قسمتی از سرزمین اسراییل که سبط یهودا بر آن زندگی می‌کردند، داده می‌شود ولی همچنین برخی معتقدند در گذشته، همه بنی اسرائیل را نیز به این نام خوانده‌اند.[۶] در ایران، از عنوان «جهود» و «کلیمی» یعنی پیرو موسی نیز برای نامیدن یهودیان استفاده می‌شود.

عبری زبان سنتی یهودیان و زبان رسمی اسرائیل است و بسیاری از یهودیان حتی در پراکندگی کشورهای دیگر این زبان را می‌آموزند، بجز عبری زبان‌های ییدیش، لادینو، گویش بخارائی، تاتی دربین برخی یهودیان رایج است.


محتویات

    ۱ معنای واژه یهود
    ۲ معنای اصطلاحی یهود
    ۳ سرچشمه قومی
    ۴ حکومت
    ۵ جمعیت
    ۶ جهود
        ۶.۱ کاربرد در ادبیات قدیم
        ۶.۲ ضرب المثل‌ها
    ۷ پانویس
    ۸ منابع

معنای واژه یهود

هود:از لغاتی عبری گرفته‌شده‌است که به معنی حمد و شکر و مجد است و یهودا نام فرزند چهارم یعقوب از همسری به نام لینه است.[۷]
معنای اصطلاحی یهود

به کسانی گفته می‌شود که از پیروان موسی بوده و کتابشان تورات و از شریعت موسی پیروی می‌کنند.[۷]

هورو ویتس می‌گوید :«در قرآن، یهودیان روزگار حضرت محمد و یهودیان عهد قدیم به نام «بنی اسرائیل» خوانده شده­ اند»[۷]
سرچشمه قومی

نام قومی نژادمذهبی که سرچشمه از اسرائیل و عبریان خاورنزدیک می‌گیرند. نژاد، ملیت و مذهب یهود بشدت وابسته بهم هستند،[۸][۹][۱۰] یهودیت مذهب سنتی این قوم می‌باشد.

قوم یهود با مذهب یهود تفاوت دارد بطوری که تمام یهودیان یهودی مذهب نیستند و بلعکس تمام پیروان یهودیت از قوم یهود نیستند.

در سنت یهود اصلیت یهودیان به ابراهیم که در دو هزار سال پیش از میلاد زندگی می کرده می‌رسد.
حکومت

یهودیان سه بار در سرزمین خود اسراییل حکومت خود مختار داشتند بار اول از ۱۳۵۰ تا ۵۸۶ قبل از میلاد که در برگرفتن دورهٔ حاکمیت داوران و پادشاهی متحد داوودی و پادشاهی‌های جداگانه پادشاهی اسراییل و پادشاهی یهودیه بوده[۱۱] و با ویرانی معبد اول و حمله آشوریان و بابلیان خاتمه یافت. بار دوم دوره هاسمونیان یا مکابیان بوده که از ۱۴۰ تا ۳۷ قبل از میلاد و دور هرودیان که از ۳۷ قبل از میلاد تا ۹۰ میلاد بعنوان دولت دستنشانده رومیان ادامه داشت، پس از شورش بزرگ و شورش بارکخبا، دولت روم یهودیان را مجبور به پراکندگی در سایر ایالات رومی کرد و به مرور زمان در سرزمین اسراییل به اقلیت رسیدند و نام ایالت رومی یودیا به سیریا پلستینا تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۹۴۸ برای بار سوم دولت قوم یهود مستقر شد.[۱۲]
جمعیت

یهودیان در بسیاری از کشورهای جهان ساکن هستند. جمعیت یهودیان جهان ۱۳ تا ۱۸ میلیون نفر، معادل 0.19٪ جمعیت جهان می‌باشد و ازاین تعداد٬ ۴۱٪ در اسراییل و ۴۰٪ در ایالات متحده آمریکا و ۱۹٪ در سایر نقاط دنیا زندگی می‌کنند. یهودیان بیش از ۲۷۰۰ سال در ایران زیسته‌اند و اکنون حدود هشت‌هزار نفر از آنان، ساکن ایران هستند.[۱۳]
جهود

جُهود واژه‌ای است در زبان فارسی به معنی یهود، یهودی، کلیمی.[۱۴] به نظر بیشتر یهودیان امروزه این واژه برای تحقیر به کار می‌رود.[۱۵]
کاربرد در ادبیات قدیم

این واژه بارها در چکامه‌های فارسی شاعرانی مانند فردوسی، سعدی، ناصرخسرو و نظامی استفاده شده است.[۱۶]
ضرب المثل‌ها

«جهودبازی درآوردن» (در ادای مالی تعلل بسیار ورزیدن)، «مثل جهود» و «مثل جهود خیبری» (کسی که بسیار از خون می‌ترسد) و «جهوده خون دیده».

زبان عبری

زبان عبری (עברית تلفظ: ایوْریت)، عضوی از شاخه زبان‌های سامی است. و با زبان‌های عربی و آرامی هم خانواده‌است. حدود ۷ میلیون نفر به طور عمده در اسرائیل، در ایالات متحده آمریکا و جوامع یهودی در سراسر جهان به زبان عبری جدید تکلم می‌کنند. به علت اینکه بیشتر ساکنین اسرائیل را مهاجرین تشکیل می‌دهند، زبان عبری جدید برای بخش قابل توجهی از ساکنین این کشور زبان دوم بشمار می‌آید. این زبان در کنار زبان عربی، یکی از زبانهای رسمی اسرائیل است. همچنین بسیاری از دعاها و نیایشهای یهودیان در سراسر دنیا به زبان عبری کلاسیک است.
لهجه‌ها

فارسی لهجه سفاردی در اسرائیل به کار می‌رود.
الفبای عبری
نوشتار اصلی: الفبای عبری


الفبای عبری از ۲۲ حرف تشکیل شده‌است. صداهای زیر شیوه تلفظ حروف زبان عبری هستند:

اَلِف - بِیت – گیمل – دالِت – هِ – واو – زَین – خِت – تِت – یُد – کاف – لَمِد – مِم – نون – سَمِخ – عَین – پِه - زادی – کُف – رِش – شین – تاو

الفبای عبری

حروف الفبای عِبری(به زبان عبری:آلف بت אָלֶף־בֵּית) در نوشتن خط عبری و نیز برخی نشانه‌های علمی و ریاضی بکار می‌رود. دو رسم الخط پالئو و استاندارد(منظم) را شامل میگردد که نوع دوم که در حال حاضر مورد استفاده قرار میگیرد از رسم الخط آرامی شکل گرفته است.[۱][۲] الفبای عبری از ۲۲ حرف تشکیل شده‌است. صداهای زیر شیوه تلفظ حروف زبان عبری می‌باشند:[۳]

اَلِف - بِیت – گیمل – دالِت – هِ – واو – زَین – خِت – تِت – یُد – کاف – لَمِد – مِم – نون – سامِخ – عَین – پِه - زادی – کُف – رِش – شین – تاو
الفبای عبری[۴]
الف     بت     گیمل     دالت     ه     واو     زین     خت     تت     ید     کاف
א     ב     ג     ד     ה     ו     ז     ח     ט     י     כ
ך
لمد     مم     نون     سمخ     عین     په     زادی     کف     رش     شین     طا
ל     מ     נ     ס     ע     פ     צ     ק     ר     ש     ת
ם     ן     ף     ץ

ش

شکل حرف
جدا     آغازی     میانی     پایانی
ش     ش‍     ‍ش‍     ‍ش

ش حرف شانزدهم در الفبای فارسی، حرف سیزدهم در الفبای عربی و بیست و یکمین حرف از حروف الفبای عبری (شین ש) است. نام این حرف «شین» است.

پست برق

پست الکتریکی ایستگاهی فرعی است که در مسیر تولید، انتقال یا توزیع انرژی الکتریکی ولتاژ را به وسیله ترانسفورماتور به مقادیر بالاتر یا پایین‌تر تغییر می‌دهد. توان الکتریکی می تواند از میان شمار زیادی پست بین نیروگاه و مصرف کننده(توانگیر) بگذرد و ولتاژ آن در طول مسیر بارها تغییر کند.

پست‌هایی که از ترانسفورماتورهای افزاینده بهره می گیرند موجب افزایش ولتاژ و به این ترتیب کاهش جریان می‌شوند، در حالیکه پست‌هایی که از ترانسفورماتورهای کاهنده بهره می گیرند برای افزایش ایمنی، ولتاژ را کاهش داده و جریان را افزایش می‌دهند.
یک پست 110، 000 ولت در آلمان

محتویات

    ۱ اجزای یک پست
    ۲ پست انتقال
    ۳ پست توزیع
    ۴ پست جمع‌کننده
    ۵ پست‌های از نوع تغییر غیرولتاژی
    ۶ ایستگاه‌های سوئیچ
    ۷ طراحی
    ۸ جانمایی
    ۹ راه‌گزینی
    ۱۰ جستارهای وابسته
    ۱۱ منابع

اجزای یک پست

یک پست روی هم رفته دارای تجهیزات سویچ، سیستم‌های حفاظت (پناه)، کنترل و همچنین یک یا چند ترانسفورماتور است. در پست‌های بزرگ از مدارشکن‌ها یا دژنکتور برای برش هرگونه اضافه جریان برخاسته از اتصال کوتاه یا اضافه بار بهره برده میشود. در پست‌های کوچکتر می توان از سکسیونر یا فیوز برای محافظت از مدارهای منشعب بهره گیرند. پست‌ها (معمولاً) دارای ژنراتور نیستند اگرچه نیروگاه‌ها شاید در نزدیکی خود پست داشته باشند. از دیگر موارد موجود در یک پست الکتریکی می‌توان تجهیزات نگهدارنده پایان خط، تابلوی فشار قوی، تابلوی فشار ضعیف، جرقه‌گیر، سیستم کنترل، سیستم زمین و سیستم‌های اندازگیری می‌شود، همچنین ممکن است از تجهیزات دیگری مانند خازن‌های اصلاح ضریب توان یا تنظیم کننده ولتاژ نیز در پست استفاده شود.

پست‌های الکتریکی با توجه به کاربردشان ممکن است بر روی پهنه(سطح) زمین و در حصار، زیر زمین و یا در ساختمان‌ها ساخته شوند. ساختمان‌های بسیار بلند ممکن است دارای چندین پست الکتریکی داخلی باشند. از پست‌های داخلی بیشتر در مناطق شهری و برای کاهش صدای ناشی از ترانسفورماتورها، ملاحظات بصری شهر و محافظت تابلوها از تاثیرات آلودگی هوا و دگرگونی آب و هوا بهره برده می شود. در مناطقی که از حفاظ فلزی در اطراف پست استفاده می‌شود باید این حفاظ زمین شده باشد تا از نگرانی برق گرفتگی در موارد ایجاد جریان خطا در پست استفاده شود. پیش آمد خطا در شبکه و تزریق جریان ناشی از آن به زمین در پست می تواند مایه افزایش پتانسیل در مناطق کنار پست شود. این افزایش پتانسیل در اطراف پست مایه پیدایش یک جریان در طول حصارهای فلزی می‌شود و در این زمان ها ولتاژ حصارها می‌تواند با ولتاژ زمینی که آنکس بر روی آن ایستاده بسیار دگرسان باشد که این مایه افزایش ولتاژ تماس تا اندازه ای خطرناک خواهد شد.
پست انتقال

وظیفه پست انتقال اتصال دو یا چند خط انتقال است. ساده‌ترین حالت زمانی است که دو خط دارای ولتاژ یکسان هستند. در این موارد پست دارای مدارشکن‌هایی است تا در صورت نیاز مثل انجام تعمیرات مدار را از شبکه جدا کند. یک پست انتقال ممکن است دارای ترانسفورماتور برای تبدیل دو ولتاژ انتقال یا تجهیزات تنظیم اختلاف فاز باشد.

پست‌های انتقال ممکن است ساده یا پیچیده باشند. یک ایستگاه کوچک سوئیچینگ گذشته از چند مدارشکن چیزی بیشتر از یک گذرکاه ندارد. درحالیکه یک پست انتقال بزرگ، منطقه بزرگی را با چندین ولتاژ پوشش می‌دهد و دارای تجهیزات متعدد حفاظتی و کنترلی (خازن‌ها، رله‌ها، سوئیچ‌ها، مدارشکن‌ها و ترانسفورماتورهای جریان و ولتاژ) است. معمولاً سطح ولتاژ پست های انتقال بالای 63 کیلو ولت می باشد.
پست توزیع

وظیفه یک پست توزیع تحویل گرفتن توان از سیستم انتقال و تحویل آن به سیستم توزیع است. از نظر اقتصادی و ایمنی وصل مصرف‌کننده‌ها به طور مستقیم به شبکه انتقال به صرفه نیست بنابراین پست توزیع ولتاژ را تا میزانی مناسب برای مصرف‌کننده‌ها کاهش می‌دهد.

حداقل برای ورودی یک پست توزیع از دو خط انتقال استفاده می‌شود. ولتاژ ورودی به پست‌ها توزیع به استانداردهای هر کشور وابسته‌است با این حال ولتاژ ورودی به پست‌های توزیع معمولاً ولتاژی متوسط بین ۲٫۴ تا ۳۳ کیلوولت است.

گذشته از تغییر ولتاژ، وظیفه پست توزیع ایزوله کردن هر یک از شبکه‌های توزیع یا انتقال از خطاهای رخ داده در دیگری است. پست‌های توزیع ممکن است وظیفه تنظیم ولتاژ را نیز بر عهده داشته باشند، البته در مسیرهای توزیع طولانی (چندین کیلومتر) تجهیزات تنظیم ولتاژ در طول خط نصب می‌شوند.

پست‌های توزیع پیچیده را بیشتر می‌توان در مراکز شهرهای بزرگ دید.
پست جمع‌کننده

در روش‌های تولید پراکنده مانند استفاده از انرژی بادی، ممکن است به پست جمع‌کننده نیاز باشد. این پست‌ها تا حدودی شبیه پست‌های توزیع هستند با این تفاوت که رانش توان معکوس است؛ یعنی از سمت توربین‌های بادی به سمت شبکه انتقال. معمولاً به دلیل ملاحظات اقتصادی سیستم جمع‌آوری کننده در سطح ولتاژ حدود ۳۵ کیلوولت عمل می‌کند و سپس پست جمع‌آوری ولتاژ را تا سطح ولتاژ انتقال برای وصل به شبکه انتقال بالا می‌برد. این پست‌ها همچنین دارای تجهیزات اندازگیری و اصلاح ضریب توان نیز هستند. در حالت خیلی خاص، یک پست الکتریکی دارای دستگاه برگرداننده برق HVDC است.

همچنین، پست الکتریکی جمع‌کننده را می‌توان در مکان‌هایی که چندین نیروگاه حرارتی یا برق‌آبی در نزدیکی هم وجود دارند یافت. نمونه‌ای از این پست‌ها Brauweiler در آلمان و Hradec در جمهوری چک است؛ که انرژی نیروگاه‌های ذغال‌سنگی نزدیک هم را جمع آوری می‌کند. در صورتی که برای تغییر سطح ولتاژ ترانسفومری نصب نشده باشد، پست مورد نظر یک ایستگاه سوئیچ خواهد بود.
پست‌های از نوع تغییر غیرولتاژی
ایستگاه‌های سوئیچ

یک ایستگاه سوئیچ، یک پست است که ترانسفورمر ندارد و تنها در یک سطح ولتاژ عمل می‌کند. ایستگاه‌های سوئیچ گاهی به صورت ایستگاه‌های جمع‌کننده و توزیع‌کننده ظاهر می‌شوند. گاهی به منظور سوئیچ جریان پشتیبان خطوط موازی در هنگام بروز خطا مورد استفاده قرار می‌گیرند. نمونه‌ای از این ایستگاه، ایستگاه Inga-Shaba است.
طراحی

بزرگترین ملاحظات در مهندسی قدرت هزینه و قابلیت اطمینان تاسیسات طراحی شده هستند. یک طراحی خوب در تلاش است تا تعادلی را بین این دو به وجود آورد تا بتواند بدون هزینه اضافی، به بیشترین قابلیت اطمینان دست پیدا کند. طراحی باید امکان توسعه شبکه را نیز در صورت نیاز نظر دارا باشد.

در انتخاب محل نصب پست الکتریکی باید به عوامل مختلفی توجه کرد. برای انتخاب محل مناسب باید به امکان دسترسی به پست برای انجام عملیات تعمیر یا نگهداری توجه کافی داشت. در منطقی که قیمت زمین بالا است (مانند مناطق شهری) استفاده از تجهیزات کوچک بسیار پراهمیت است. محل باید دارای اتاقی اضافه برای امکان توسعه پست باشد تا در صورت نیاز بتوان تجهیزات جدیدی را در آن نصب کرد. تاثیر محیطی بر کار پست نیز باید در موقع طراحی مورد توجه قرار گیرد. ملاحظات مربوط به سیستم زمین و افزایش پتانسیل باید مورد محاسبه قرار گیرد تا با استانداردها مغایرت نداشته باشد.
جانمایی
یک پست الکتریکی در کانادا که به صورت یک خانه طراحی شده. تابلوی اخطار در ورودی به راحتی قابل رویت است.

اولین قدم برای طراحی یک پست الکتریکی آماده کردن یک دیاگرام تک خطی ساده‌شده‌است که ترتیب سوئیچ‌ها و تجهیزات محافظ کننده مدار و همچنین خطوط ورودی، خروجی فیدرها یا خطوط انتقال را نشان دهد.

خطوط ورودی تقریباً همیشه دارای سکسیونر و مدارشکن قدرت (دژنکتور) هستند. در برخی موارد خط دارای هر دوی آنها نمی‌باشد و با استفاده از یک سکسیونر یا دژنکتور نیاز مدار برطرف می‌شود. از سکسیونرها برای جداسازی یا ایزوله کردن قسمتی از مدار استفاده می‌شود، زیرا این کلیدها قابلیت قطع مدار زیر بار را ندارند. از دژنکتور معمولاً برای قطع خودکار جریان‌های خطا استفاده می‌شود اما ممکن است برای قطع یا وصل بار نیز مورد استفاده قرار گیرد. زمانیکه یک جریان خطای بزرگ از میان دژنکتور عبور می‌کند با استفاده از یک ترانسفورماتور جریان میزان جریان تشخیص داده می‌شود. ممکن است از جریان خروجی ترانسفورماتور جریان به عنوان جریان تغذیه دژنکتور برای قطع مدار استفاده شود. این عملکرد موجب جدا شدن مدار معیوب از بقیه مدار می‌شود و این امکان را فراهم می‌کند که بقیه مدار با کمترین ضربه به کار خود ادامه دهد. دژنکتورها و سکسیونرها ممکن است به طور محلی (از داخل پست) یا از خارج به وسیله مرکز کنترل نظارتی فرمان بگیرند.

پس از سوئیچ‌ها، خطوط با ولتاژی مشخص به یک یا چند شین وصل می‌شوند. این شین‌ها معمولاً به صورت سه‌تایی مرتب شده‌اند چراکه استفاده از سیستم توزیع سه‌فازه به طور گسترده‌ای در سراسر جهان رایج است.

ترتیب استفاده از سکسیونرها، دژنکتورها و شین‌ها سیستمی را به وجود می‌آورد که به طور اختصاصی دارای محاسن و معایبی از نظر هزینه و قابلیت اطمینان است. در اصطلاح، به این ترتیب، سیستم شین‌بندی پست می‌گویند. در پست‌های مهم ممکن است از سیستم شین‌بندی رینگ یا دوبل استفاده شود، به این ترتیب در این پست‌ها با بروز خطا در هر یک از خطوط شبکه می‌تواند بدون وقفه به کار خود ادامه دهد و همچنین این امکان برای شبکه به وجود می‌اید تا بدون نیاز به قطع مدار عملیات تعمیر یا نگهداری از کلیدها انجام شود. پست‌هایی که تنها برای تغذیه یک بار صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند معمولاً از کمترین میزان کلیدها و تدارکات استفاده می‌کنند.

زمانی که از ولتاژهای مختلفی برای وصل به شین‌ها استفاده می‌شود بین سطوح مختلف ولتاژ از ترانسفورماتور استفاده می‌شود. هر ترانسفورماتور نیز به نوبه خود دارای یک مدارشکن است تا در صورت بروز خطا در آن، بقیه مدار را از ترانسفورماتور جدا کند.
راه‌گزینی

یکی از وظایف مهم که به وسیله پست انجام می‌شود راه‌گزینی یا سوئیچینگ است که به معنای قطع یا وصل خطوط انتقال یا مصرف‌کننده‌ها از یا به شبکه‌است. این راه‌گزینی‌ها ممکن است از پیش برنامه‌ریزی شده باشند یا به طور اتفاقی صورت گیرند.

ممکن است نیاز باشد که خط‌های انتقال یا تجهیزات موجود در پست برای انجام تعمیرات یا عملیات گسترش مانند اضافه کردن یک ترانسفورماتور از شبکه جدا شوند. برای انجام چنین عملیاتی به هیچ وجه کل شبکه را قطع نخواهند کرد بلکه کل عملیات در طول کار شبکه صورت می‌گیرد.

در صورت بروز یک خطا در شبکه یا یک قسمت از تجهیزات موجود در پست نیز این ضرورت ایجاد خواهد شد که این قسمت از مدار جدا شود بدون آنکه تاثیری زیادی در کار دیگر قسمت‌ها داشته باشد. در این موارد وظیفه پست‌ها خواهد بود تا قسمت‌ها اسیب دیده بر اثر باد، قوس الکتریکی یا هر دلیل دیگری را از شبکه جدا کنند تا عملیات تعمیر شروع شود.

نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه

نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه یزد معروف به نیروگاه سیکل ترکیبی فراب یزد (در استان یزد، شهرستان صدوق، کیلومتر ۲۶ جاده فولاد آلیاژی، افتتاح ۲۸ بهمن ۱۳۹۱)، یکی از نیروگاه‌های ایران از نوع سیکل ترکیبی با ظرفیت تولید ۴۸۴ مگاوات است که شامل ۲ واحد گازی ۱۶۲ مگاواتی مدل (V94.2(5 و ۱ واحد بخار ۱۶۰ مگاواتی مدل E-30-16-1*6.3 در زمینی به مساحت ۵۰ هکتار است. احداث نیروگاه به روش B.O.O (ساخت، تملیک و بهره‌برداری) و به شرکت فراب واگذار شده‌است.

سوخت این نیروگاه گاز طبیعی و نفت گاز (گازوئیل) است و ولتاژ خروجی آن ۴۰۰ کیلوولت است.

در پروژه ساخت نیروگاه، کارفرما شرکت فرآب، مشاور کارفرما شرکت عامران افق و پیمانکار پروژه شرکت توسعه ۲ مپنا بوده‌است. [۱][۲][۳][۴][۵][۶]

محتویات

    ۱ روزشمار ساخت نیروگاه
    ۲ هزینه ساخت نیروگاه
    ۳ پیوند به بیرون
    ۴ جستارهای وابسته
    ۵ منابع

روزشمار ساخت نیروگاه

قرارداد ساخت نیروگاه، ۱ دی ۱۳۸۸ به امضا رسید و عملیات اجرایی ساخت از سال ۱۳۸۹ شروع شد و اولین واحد گازی آن در ۶ اسفند ۱۳۹۱ و دومین واحد گازی در ۱۳ اسفند ۱۳۹۱ و تنها واحد بخار در ۲۷ بهمن ۱۳۹۲ وارد مدار شد. [۷][۵][۶]
هزینه ساخت نیروگاه

تا بهمن ۱۳۹۱، مبلغ سرمایه‌گذاری شده در این نیروگاه ۲۴۷ میلیون یورو به اضافه ۶۰ میلیارد تومان است. همچنین، طول خط پست برقِ ۴۰۰ کیلوولتِ این نیروگاه ۴٫۶ کیلومتر است که با اعتبار کل ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان به بهره‌برداری رسید.

صنایع استان یزد

مهم‌ترین صنعت استان یزد صنعت نساجی است. برخی از شرکتهای معروف که در زمینه صنعت در این استان کار می‌کنند عبارت‌اند از:

    نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه
    خدمات صنعتی
    نساجی
    کارخانجات ریسندگی و بافندگی
    کاشی و سرامیک

یزد

یزد دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران است. این شهر بین رشته‌های شیرکوه و خرانق و در دشتی گسترده به نام دشت یزد ـ اردکان قرار گرفته‌است. آبادانی یزد از سدهٔ «پنجم هجری» به بعد بوده و اتابکان فارس از مهم‌ترین عوامل پیش‌رفت این شهر در سده‌های گذشته به‌شمار می‌روند.[۲]یزد در منطقه جنوب شرق ایران واقع شده‌است.

این شهر به «شهر بادگیرها» و «شهر دوچرخه‌ها» معروف است.[۳]
ورودی شهر یزد

محتویات

    ۱ پیشینه نام یزد
    ۲ تاریخ و قدمت [۵]
        ۲.۱ اتابکان یزد
        ۲.۲ دوره مغول
        ۲.۳ حاکمان آل مظفر
        ۲.۴ دوره تیموریان
        ۲.۵ دوره صفویه
        ۲.۶ دوره زندیه
        ۲.۷ دوره قاجاریه
    ۳ مردم
        ۳.۱ زبان
        ۳.۲ دین
        ۳.۳ جمعیت
    ۴ جغرافیا[۱۰]
    ۵ مناطق گردشگری
        ۵.۱ بناها و مکان‌های تاریخی
            ۵.۱.۱ بازارهای تاریخی[۱۱]
            ۵.۱.۲ میدان‌ها و لَـرد[۱۲]های تاریخی[۱۳]
            ۵.۱.۳ مساجد تاریخی و معروف[۱۳]
            ۵.۱.۴ محلات تاریخی
            ۵.۱.۵ مراکز آموزشی قدیمی [۱۱]
            ۵.۱.۶ دیگر آثار تاریخی[۱۶][۱۷]
        ۵.۲ روستاهای شهرستان یزد
    ۶ اقتصاد
        ۶.۱ کشاورزی
        ۶.۲ صنایع یزد
    ۷ معماری یزد
    ۸ ترابری
        ۸.۱ فرودگاه [۲۵]
        ۸.۲ راه آهن [۲۶]
        ۸.۳ پایانه مسافربری [۲۷]
    ۹ رسانه
        ۹.۱ رادیو و تلویزیون [۲۸]
        ۹.۲ سینما
    ۱۰ پارک‌ها و فضای سبز
    ۱۱ ره‌آورد [۱۱]
    ۱۲ آب وهوا
    ۱۳ افراد سرشناس
    ۱۴ مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی
    ۱۵ مراکز پزشکی
    ۱۶ مراکز نظامی
    ۱۷ شهرهای خواهر خوانده یزد
    ۱۸ جستارهای وابسته
    ۱۹ نگارخانه
    ۲۰ پانویس
    ۲۱ منابع
    ۲۲ پیوند به بیرون

پیشینه نام یزد

واژهٔ یزد در لغت به معنای مقدس و پاک بوده و وجه‌تسمیهٔ این شهر، سرزمین مقدس و شهر خدا است.[۲]

واژه‌هایی که در تاریخها، سفرنامه‌ها، سیاحت‌نامه‌ها و دیگر مدارک تاریخی مربوط به پیش از اسلام، ماد و پارت و نیز پیش از ورود آریایی‌ها تا دوران کنونی به یزد داده شده‌است عبارتند از:

الف: ایز - ایزاطیخه – ایزدیس – ایساتیس – ایستخای

ک: کت – کتروا - کته – کث – کثه – که – کهثه

گ: گث – گبست

د: دارالسیاده – داراشیعه – دارالعباده – دارالمومنین - دارلعلم

ش: شهر ایزد

ی: یزجی – یزد – یزدان شهر - یزدان گرد – یست – یسدی – یسن – یکس

واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه‌است.

ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری تالیف شده نام اصلی یزد را «کثه» نامیده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرن نهم در کتاب تاریخ یزد نام «کثه» را تایید نموده که معنی شهر کوچک است زیرا در پارسی باستان این واژه به معنای کوچک است زیرا کثه در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی بود در حومه یزد قرار داشته و کوچک بوده‌است. اصطخری درباره یزد می‌گوید:«کثه مرکز یزد، شهری است درحاشیه کویر دارای هوای خوب ودرعین حال واجد آسایش وتنعم شهرهای بزرگ است». درزمان ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در این محل شهری بناشد که آن را «یزدان گرد» نام نهادند و یزد گرد شهر را به دختر خود هدیه داد. واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در «یشت» یا «یزت» و «یسن» داردبا مفاهیمی چون ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و... که یکی از فصول پنجگانه اوستا هم با یکی از این نامها یعنی یشت خوانده شده‌است.

بعداز آمدن اسلام وگرایش مردم یزد به دین اسلام عنوان «دارالعباده» به این شهر داده شد. این نام توسط ملکشاه سلجوقی انتخاب شد زیرا علاء الدوله کالنجار تقاضای حکومت یزد را از وی کرده بود تا درآن جا به عبادت بپردازد.[۴]

احمد کاتب مورخ یزدی قرن نهم هجری قمری نوشته‌است که:[نیازمند منبع] «در سال ۵۰۴ هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به علاء الدوله کالنجار واگذار کرد و آن را دارالعباده نامید.»

اسامی منتسب به این شهر یعنی کثه (شهر دارای کتس=قنات)، فرافر (دژ بالایی)، هرفت (دژ نگهبانی)، ایساتیس (شهر دارای چشمه پوشیده نیرومند یا قنات نیرومند)، ایستیخای خبر بطلمیوس در صحرای کرمان ("ایس- تی-خا" به همان معنی ایساتیس) و یزد (شهر دارای چشمه پوشیده=قنات) نشانگر اهمیت دیرین و بزرگی این شهر کویری باستانی می‌باشند. وجه اشتقاق خود نامهای فارسی قنات یعنی کاریز (کا- ریز) و کتس (کت- اوس) هم چشمه ریزان و خانه چشمهاست. آثار این قنات نیرومند تاریخی دورتر از خود شهر یزد در بین کوههای شیرکوه و مهریز باقی‌مانده‌است.
تاریخ و قدمت [۵]

یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیاست. استان یزد از سرزمینهای کهن و تاریخی ایران زمین است.
ابن حوقل در کتاب «ایران فی صورة الارض» درباره یزد می‌نویسد: «از مهمترین شهرهای ولایت اصطخر از سوی خراسان «کثه» است و آن حومه یزد و ابرقویه می‌باشد... اما کثه که حومه یزد است شهری است در کنار بیابان و هوای آن خشک سالم است و مانند شهرهای کوهستانی فراخ نعمت است و روستایی دارد که محصولش ارزان است. بیشتر بناهای آن دراز شکل است و از گل ساخته شده. در آنجا شهری است استوار که قلعه‌ای با دو دروازه آهنین دارد: یکی به نام ایزد(باب ایزد) و دیگری در مسجد(باب‌المسجد) که نزدیک مسجد جامع است. این جامع در ربض قرار دارد و آبهای آن از قنات تامین می‌شود...»[۶]
در بعضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون (میبد) را به سلیمان پیغمبر، (یزد) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و (ابر کوه) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده‌اند. این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است. آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده از دره‌های شیر کوه، نگاره‌های روی تخت سنگ کوه ارنان، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و... نشان می‌دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی (مهریز و فهرج)، (یزد)، (رستاق و میبد) و (اردکان) متمرکز بود. پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه‌های باستانی (ری – کرمان) و (پارس – خراسان) قرار داشت، جزء سرزمینهای دوردست مادها شمرده‌اند
نام ایزاطیخه در کنار صحرای کرمان
نقشه سال ۱۲۳۹ خورشیدی یزد
عکس هوایی سال ۱۳۳۵ خورشیدی یزد

احمد بن حسین بن علی کاتب یزدی، می‌نویسد : «هنگامی که عده‌ای از بزرگان ایران در ری علیه اسکندر مقدونی به مخالفت پرداختند، اسکندر آنان را دستگیر کرد و خواست که همراه خود به استخر فارس ببرد، چون به ناحیه‌ی یزد رسید، زندانیان را درچاهی محبوس کرد و آن محل را کِثَه (به یونانی یعنی زندان) نامید. پس از اینکه اسکندر یزد را ترک گفت، نگهبانان به کمک زندانیان به آبادانی و عمران یزد همت گماشتند»

برخی از جغرافی نگاران، تاریخ ساخت یزد را به یزدگرد اول، ساسانی نسبت می‌دهند که وجه تسمیه­ی یزد در ارتباط با نام وی و واژه­ی «یزش» به معنی ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه است. بهرام گور نیز در هنگام حرکت خود به سوی خراسان چون به ولایت کثه (یزد) رسید، بیماری وی اندکی بهبود یافت و این سرزمین مبارک داشت و دستور داد در آنجا شهری بسازند و چون به نام یزدان می‌ساخت آن را «یزدان گرد» نام نهاد.

چون بهرام گور درگذشت یزدگرد به پادشاهی رسید. وی دو پسر داشت به نام شاه فیروز و شاه بلاس. بعد از مدتی یزدگرد، یزد را به دو فرزندش بخشید و آن دو شهر را بین خود تقسیم کردند. شاه فیروز دو ده در ولایت یزد ساخت، یکی «فیروز آباد مجو مرد» و دیگری «فیروز آباد میبد».

زمانی که انوشیروان به حکومت رسید، یزد را به دختر خود «مهرنگار» بخشید و وی را از مداین به یزد فرستاد و در آنجا ساختمان‌های زیادی ساخت.

در هشت فرسنگی یزد دهی ساخت و آن را «مهرگرد» نام گذاشت و اکنون آن قریه را «مهریجرد» می‌گویند. هم‌چنین در کنار میبد دهی ساخت و آن را «مهرجرد» نام نهاد و برادر وی «شاه هرمز» در جنب مهریجرد دهی ساخت و آن را «هرمیز» نام گذاشت که اکنون به «خورمیز» شهرت دارد.

پس از انوشیروان خسروپرویز به پادشاهی رسید. وی ولایت یزد را به دو دختر خود به نام‌های ایران دخت و توران دخت بخشید و دستور داد دهی بسازند و آن را «توران پشت» نام نهاد.

توران دخت هشت ماه پادشاهی کرد و بعد درگذشت. بعد از وی ایران دخت به سلطنت رسید. وی نماینده‌ای به نام «ابرند» به یزد فرستاد و به وی دستور داد که بر عمارت و آبادی یزد بیفزاید. ابرند نیز در دو فرسنگی شهر یزد ده جدیدی احداث کرد و آن را «ابرند آباد» نام نهاد.
اتابکان یزد

اتابکان یزد نزدیک به ۱۴۰ سال بر این خطه حکومت کردند. با کشته شدن فرامرز بن علی در جنگ با خان فتای، سلطان سنجر، حکومت یزد را به دختران فرمانده خود که پسری نداشت واگذاشت و رکن الدین سام از سرداران سپاه فرامرز را برای اداره یزد به اتابکی آنان گماشت.

رکن الدین سام نخستین ایمر این خاندان به علت پیری و ناتوانی در اداره حکومت در سال ۵۸۴ ه .ق جای خود را به برادر کوچکش عز الدین لنگر سپرد. با مرگ عزالدین در سال ۶۴۰ ه .ق ورد انزور به حکومت رسید و در سال ۶۵۲ ه .ق حکومت به ابو منصور اسفهسالار مشهور به قطب الدین رسید. مادر او مریم ترکان بناهای زیادی را در یزد ساخت و در دوره قطب الدین مغولان به ایران حمله کردند. اتابک چیرگی مغولان را پذیرفت و یزد را از سپاه مغول مصون داشت. با مرگ قطب الدین در سال ۶۲۶ ه .ق پسرش محمد بر تخت نشست و او نیز تا سال ۶۳۹ ه .ق حکومت کرد. پس از او به ترتیب سفلر شاه (متوفی ۶۴۹ ه .ق)، طفی شاه (متوفی ۶۷۰)، علاء الدوله (متوفی ۶۷۳) یوسف شاه (متوفی ۶۹۰) حکومت کردند. در دوره یوسف شاه در اثر بی احترامی او به فرستاده غازان خان، سپاه غازان وی به یزد حمله کرد و او مجبور به فرار به سیستان شد اما مردم یزد به همراه علما به نزد امیر محمد ابداجی فرمانده سپاه غازان رفتند و او را از ورود به داخل یزد بازداشتند. سرانجام سلسله اتابکان یزد در سال ۷۱۸ به دست امیر مبارز الدین برچیده شد و آخرین امیر سلسله اتابکان حاجی شاه فرزند یوسف شاه سرنگون گردید.
دوره مغول

در زمان حکومت سلطان قطب الدین، چنگیزخان مغول به ایران حمله کرد. وی سلطه مغولان را پذیرفت و جانشینانش به عنوان دست نشاندگان مغولان در یزد ابقا شدند و با کفایت و زیرکی یزد را از خشم مغولان مصون داشتند. در سایه امنیت و آرامش نسبی یزد، در این دوره بازرگانی و مبادله کالاهای مختلف رونق یافت. عوامل متعددی در بسط و توسعه بازرگانی دخیل بود از جمله این که ایالات جنوبی ایران تحت حاکمیت مغولان قرار گرفته بود، لذا کالاهای یزدی تا آن سوی آب‌های جنوبی ایران به خصوص هندوستان راه یافت و تنها مشکل، حفظ و حراست راه‌های منتهی به بازار فروش بود. راهداری و نگهداری راه‌های کشور از زمان مغولان مورد توجه قرار گرفت و حفاظت راه‌ها را اغلب به امرا و بزرگان واگذار می‌کردند. در اوایل قرن هشتم هر دو جنبه، یعنی گسترش شبکه راه‌های منتهی به یزد و هم امنیت آن حاصل شد و این دو از مواردی بود که نقش به سزایی در توسعه بازرگانی یزد و در نهایت شکوفایی اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی این ایالت داشت.
حاکمان آل مظفر

اهمیت راهداری، امنیت و گسترش راه‌ها در گذشته به اندازه‌ای بود که خاندان مظفر از راهداری یزد و میبد به پادشاهی رسیدند. امیر مظفر، بزرگ این خاندان، از نوادگان غیاث الدین خراسانی بود، که در دربار ایلخان مغول وارد خدمت شد و به حکومت میبد رسید. پس از مرگ او، پسرش امیر مبارز الدین محمد در اوایل حکومت ابو سعید بهادر خان (۷۱۶ـ۷۳۶ ه .ق) ایلخان مغول به حکومت میبد و راهداری یزد انتخاب شد. در سال ۷۱۸ ه .ق، حاجی شاه بن یوسف، اتابک یزد را در نبردی شکست داد و به حکومت اتابکان یزد پایان داد و از سوی ابو سعید بهادر خان، به حکومت یزد نیز رسید.

مبارز الدین محمد، پس از درگذشت ابو سعید بهادر خان، دم از استقلال زد و بر کرمان، شیراز و قلمرو حکومت ملوک شبانکاره در جنوب ایران چیره شد و در سال ۷۲۳ ه .ق حکومت آل مظفر را تشکیل داد. حکومت آل مظفر نقطه عطفی در تاریخ یزد به حساب می‌آید، چرا که برای نخستین بار این خطه در طی حیات دیرینه‌اش سلسله‌ای را در درون خود پرورانید که بیش از نیم قرن مقدرات صفحات جنوبی ایران را در دست داشت. آل مظفر، میبد را پایگاه اصلی خود قرار دادند و از اینجا به نواحی دیگر (کرمان، فارس، اصفهان و تبریز) چنگ انداختند، لذا یزد از نظر سیاسی و اقتصادی به چنان اعتبار و اهمیتی دست یافت که در هیچ عصری از تاریخ خود بدان منزلت نرسیده بود. اوج شکوفایی و عظمت فرهنگی یزد نیز مربوط به همین زمان است. در هیچ جای ایران به اندازه یزد دارالتعلیم به وجود نیامد، به گونه‌ای که یزد به «دارالعلم» ملقب شد. در مدارس، مساجد، دارالسیاده‌ها و خانقاه‌ها علوم مختلف رایج زمان تدریس می‌شد. ویژگی دیگر دوران آل مظفر رونق تصوف در یزد است.
دوره تیموریان

در سال ۷۹۵ ه .ق امیر تیمور در یورش سه ساله خود طومار دولت مظفری را درنوردید و یزد را به یکی از عمال خود سپرد. بعد از مراجعت تیمور به ماوراءالنهر گروهی از همدلی مردم نسبت به آل مظفر سوء استفاده کرده، به رهبری حاجی آبدار، یزد را از تصرف حاکم تیمور بیرون آوردند و سپس سلطان محمد پسر ابو سعید طبسی، یزد را به چنگ آورد و استقلال آنرا اعلام کرد. حاکمان تیموری، اصفهان، نایین و اردستان برای اعاده نظم به یزد لشکر کشیدند، اما شکست خوردند. به ناچار پیر محمد بن عمر شیخ بن تیمور، حاکم فارس، با سپاهی فراوان رهسپار یزد شد و به امر تیمور، حاکم سیستان هم همراهی و مساعدت کرد و از هر سو یزد را در محاصره گرفتند و در نهایت یزد را گشودند. کاشی کاری‌های مسجد جامع و میدان امیر چخماق و مسجد امیر چخماق، مصلای عتیق و ... از آثار این دوران است. مدارس و کتابخانه های متعددی چون مدرسه و کتابخانه قطبیه سرپلوک، مدرسه دارالصفا، مدرسه و کتابخانه یوسف چهره، مدرسه و کتابخانه اصیلیه سرد هوک و کتابخانه باوردیه تاسیس شدند، که نویسندگان و علما و مورخان نامی نظیر شرف الدین علی یزدی در آنها پرورش یافتند.
دوره صفویه

مقارن ظهور شاه اسماعیل صفوی طایفه های مختلفی در ایران حکومت می‌کردند. در سراسر ایران در حدود چهل حاکم مستقل و نیمه مستقل حکم می‌راندند و یزد در تصرف مراد بیک بایندری بود. شاه اسماعیل مدعیان را منکوب کرد و یزد را به تصرف خویش درآورد. اما افراط در تعصب مذهبی و کشتارهای بی‌مورد خسارت معنوی بزرگی به ایران و به ویژه یزد وارد کرد. نمونه آن کشتن دانشمند بزرگ آن روزگار قاضی میر حسین میبدی است. درگیری یزدی‌ها با عامل حکومت منجر به یورش محمد کره حاکم ابرقو به یزد شد. وی با کمک لرهای خویشاوندش یزد را گرفت و شاه اسماعیل جهت دفع وی به یزد آمد و بعد از مدتی محاصره، وی را دستگیر و در اصفهان سوزاند. نعمت الله باقی پسر امیر میرزا عبدالباقی (صوفی سرشناس) که در جنگ چالدران کشته شد، در زمان شاه طهماسب، دختر شاه اسماعیل را به زنی گرفت و حاکم یزد شد. وی دیوان خانه‌ای به نام «عباسیه» ساخت و مسجد شاه طهماسب در نزدیکی میدان بعثت از یادگارهای اوست.

بعد از وی پسرش میر میران، حاکم یزد شد که غیاث آباد تفت از جمله یادگارهای اوست. مدرسه شفیعیه یادگار میرزا شفیع از حاکمان یزد در این دوران است. در عصر صفوی بازرگانی ایران رواج و اهمیت زیادی یافت، به ویژه ابریشم و منسوجات ایران در بازارهای اروپایی به خوبی معرفی شد و بازرگانان خارجی به ایران روی آوردند. از یک سو بازرگانان اروپایی و از سوی دیگر تجار هندی از طریق راه‌های زمینی بین اصفهان و دهلی در رفت‌وآمد بودند و یزد به علت داشتن ابریشم و منسوجات مرغوب و موقعیتی که در مسیر راه زمینی داشت رونق و اهمیت زیادی یافت.

در زمان یورش افغانها به ایران، یزدی‌ها به رهبری میرزا عنایت سلطان دلاوری‌های فراوانی از خود نشان دادند. محمود افغان در تصرف یزد ناکام ماند و عاقبت یزد را رها کرد و اصفهان را فتح کرد. اشرف افغان جانشین محمود چهار سال با یزدی‌ها و عنایت سلطان جنگید و عاقبت با حیله بر او و دودمانش دست یافت و به استثنای مؤمن خان و محمد تقی خان، خواهر زادگان عنایت سلطان، همه را به قتل رساند. مؤمن خان، از جانب نادرشاه افشار، حاکم کرمان شد و محمد تقی خان و فرزندانش تا اواخر زمان قاجار در نقش حاکم یا مستوفی یزد خدمت کردند. این خاندان خدمات ارزنده‌ای به یزد کردند و آثار و بناهای فراوانی در یزد ساختند. باغ دولت آباد، باغ ناصریه، مدرسه خان، میدان خان، بازار خان، بازار قیصریه و ... از آثار این خاندان است.
دوره زندیه

از فرماندارانی که در سلطنت زندیه به یزد آمده‌اند از زین العابدین خان و بعد از او عبدالرحیم خان نام برده شده است. عبدالرحیم خان به آبادی و عمران میل زیادی داشت و مزرعه رحیم آباد را که جزء حومه یزد است احداث نمود. همچنین مدرسه عبدالرحیم خان که اکنون با عنوان دبستان همت است از بناهای اوست. او در سال ۱۲۰۱ ه .ق مرحوم شد. در سال ۱۳۰۹ ه .ق لطفعلی خان زند (آخرین جانشین کریم خان زند) پس از واقعه ایرج به لار رفت و چون نتیجه‌ای نگرفت عازم راور کرمان گردید و چون حاکم کرمان قصد دستگیری او را داشت از طریق لوط و چهل پایه و نای بند خود را به طبس رساند.

امیر حسینخان طبسی مقدم لطفعلی خان و اتباعش را گرامی شمرد و بعد از ۵۰ روز پذیرایی سیصد سوار در اختیار او قرار داد. خان زند که در مدت اقامت خود در طبس از تخریب قلعه و حصار شیراز خبر یافت، لذا با همان نفرات کم به عزم تسخیر آن شهر حرکت کرد. در حوالی یزد محمد تقی خان یزدی به مخالفت برخاست و به مقابله آمد. لطفعلی خان با سپاه زند و سواران طبس در ناحیه اردکان بر خان یزدی حمله برد و افرادش را پراکنده و منهزم و گروهی را اسیر نمود و راه ابرقو را در پیش گرفت.
دوره قاجاریه

با به حکومت رسیدن آقا محمد خان قاجار، محمد تقی خان که از سال ۱۱۶۱ (دوره افشاریه) حاکم یزد بود در مقام خود باقی‌ماند. با مرگ وی در سال ۱۲۱۳ ه .ق چند تن از فرزندانش از سوی فتحعلی شاه به حکومت رسیدند. فرزندان وی در دوره حکومت خود به عمران و آبادی یزد پرداختند. در سال ۱۲۳۶ ه .ق فتحعلی شاه فرزند ۳۲ ساله خود محمد ولی میرزا را به حکومت یزد گماشت. وی در دوران حکومت به تعمیر و گسترش برخی از بناها پرداخت. در سال ۱۲۴۳ ه .ق ظل السلطان به حکومت یزد انتخاب گردید اما پس از مرگ فتحعلی شاه قبل از آنکه ولیعهد رسمی محمد شاه از تبریز به پایتخت برسد از یزد به سوی تهران شتافت و به یاری برادران بر تخت سلطنت جلوس کرد و خود را عادلشاه نامید. اما پس از ۹۰ روز مغلوب شد و به روسیه گریخت.
مردم
زبان

مردم یزد به زبان فارسی رایج با گویش یزدی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند. در استان یزد برخی ویژگی‌های گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود به زبان بهدینی (گَورونی یا دری زرتشتی) سخن می‌گویند[۷][۸] و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می‌دهند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است.
دین

بیشتر مردم یزد مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. همچنین گروه بزرگی از زرتشتیان ایران در یزد ساکن هستند. اقلیت کوچکی از یهودیان نیز ساکن این شهر می‌باشند.
جمعیت

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان یزد در مجموع ۵۸۲٬۶۸۲ نفر است که این تعداد در ۱۶۸٬۵۲۸ خانوار زندگی می‌کنند که از این جمعیت ۲۹۷٬۵۴۶ مرد و ۲۸۵٬۱۳۶ نفر زن هستند.[۹] در این شهرستان ۴۸۴٬۱۶۷ نفر جمعیت شهری و ۴۲٬۰۰۹ نفر جمعیت روستایی اعلام شده‌است.
هرم جمعیتی یزد در سال ۱۳۹۰[۹] مردان     سن     زنان
۳۱٬۵۳۱      بیش‌تر از ۶۵      ۳۴٬۰۶۳
۱۱٬۷۴۸      ۶۰-۶۴      ۱۲٬۲۶۸
۱۹٬۰۲۳      ۵۵-۵۹      ۱۷٬۲۳۵
۲۵٬۵۹۰      ۵۰-۵۴      ۲۲٬۸۶۰
۲۸٬۸۲۶      ۴۵-۴۹      ۲۶٬۲۱۰
۳۴٬۳۲۸      ۴۰-۴۴      ۳۱٬۴۶۶
۳۹٬۷۲۵      ۳۵-۳۹      ۳۴٬۹۴۹
۵۱٬۳۸۲      ۳۰-۳۴      ۴۶٬۹۷۹
۶۶٬۱۹۰      ۲۵-۲۹      ۶۲٬۰۸۷
۵۲٬۴۶۷      ۲۰-۲۴      ۵۳٬۱۲۶
۴۶٬۱۷۱      ۱۵-۱۹      ۴۲٬۰۷۱
۴۱٬۰۶۵      ۱۰-۱۴      ۳۸٬۸۶۸
۴۴٬۲۳۵      ۵-۹      ۴۲٬۵۵۵
۵۱٬۰۲۶      ۰-۴      ۴۹٬۳۲۴
جغرافیا[۱۰]

قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیز است. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که یزد را به گونه یکی از خشک ترین مناطق ایران در آورده است. گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد.

شهرستان یزد در دره‌ای خشک و پهناور بین کوه‌های شیرکوه و خرانق، در ۱۵ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۴۰ درجه و ۵۴ دقیقه درازای خاوری و ۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۱۵ درجه و ۳۲ دقیقه پهنای شمالی واقع شده است. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان‌های میبد و اردکان از خاور به شهرستان‌های اردکان و بافق، از باختر به استان اصفهان و از جنوب به شهرستان تفت، ابرکوه و مهریز محدود می‌شود. میانگین بلندی شهرستان یزد از سطح دریا ۱۲۰۰ متراست.
مناطق گردشگری
بناها و مکان‌های تاریخی
بازارهای تاریخی[۱۱]
بازارچه پنجه علی

    بازار خان
    بازار زرگری
    بازارچه پنجه علی
    بازار قیصریه
    بازار علاقبندی
    بازار کاشی‌گری
    بازار چیت سازی
    بازار مسجد ملااسماعیل
    بازار افشار
    بازار حاجی قنبر
    بازار محمد علی خان
    بازار جعفرخان
    بازار صدری (شاهزاده فاضل)
    بازار دروازه مهریز
    بازار مسگری
    بازار نخود بریزی

خانه کلاهدوزها(موزه آب یزد)
میدان‌ها و لَـرد[۱۲]های تاریخی[۱۳]
میدان امیرچقماق
خانه نواب وکیل

    میدان خان
    میدان بعثت
    میدان قلعه[۱۴]
    میدان امیرچقماق
    میدان وقت و ساعت
    لَـرد آسیاب
    لَـرد باجوردی
    لَـرد تازیان
    لَـرد خواجه خضر
    لَـرد فهادان
    لَـرد کیوان
    لَـرد گودال مصلی
    لَـرد کوچه میرقطب
    لَـرد مشیر

مساجد تاریخی و معروف[۱۳]
مسجد امیرچقماق

    مسجد جامع یزد
    مسجد امیرچقماق
    مسجد سرریگ
    مسجد ملااسماعیل
    مسجد شاه طهماسب
    مسجد فرط
    مسجد حظیره
    مسجد بیاق خان
    مسجد اهرستان
    مسجد شاه یحیی(قلعه کهنه)
    مسجد بزرگ پشت باغ

در محلات تاریخی یزد، در حدود ۳۰ مسجد دیگر را نیز می‌توان نام برد، که در مقیاس کوچکتر، نقش «مساجد محله‌ای» را ایفا می‌کنند.
محلات تاریخی

در مجموع ۷۷ محله از مجموعه محلات شهر یزد به دلیل قرار گرفتن در محدوده بافت تاریخی و یا در حریم آن، در سال ۱۳۸۴ و با شماره ۱۵۰۰۰، تحت عنوان «بافت تاریخی یزد» به ثبت آثار ملی رسیده‌اند.[۱۵]
[نمایش]

    ن
    ب
    و

محله‌های شهر یزد
مراکز آموزشی قدیمی [۱۱]
دبیرستان ایرانشهر

    دبیرستان مارکار
    دبیرستان ایرانشهر
    دبیرستان کیخسروی
    مدرسه بدر
    دبستان خسروی
    دبستان دینیاری
    مدرسه اردشیری
    دبستان مهرنرسی‌آباد

دیگر آثار تاریخی[۱۶][۱۷]
برج خاموشان(دخمه زرتشتیان)

    آب انبارها (رستم گیو،شش بادگیری)
    باغها (باغ دولت آباد،باغ خان)
    زرتشتیان (آتشکده زرتشتیان،دخمهٔ زرتشتیان)
    یهودیان (کنیسه کمال)
    ارگ و برج و بارو (برج و باروی یزد،ارگ حکومتی،قلعه اسدان)
    امامزاده‌ها (امامزاده جعفر،شاهزاده فاضل،امام زاده سید جعفر،سید فتح الرضا)
    قبه‌ها و بقعه‌ها (قبهٔ دوازده امام،بقعه سیدرکن الدین،بقعهٔ سیدخلیل)
    خانه‌های تاریخی (خانهٔ رسولیان،خانهٔ عرب‌ها،خانهٔ لاری‌ها، خانه مرتاض،خانهٔ ملک‌التجار)
    مدارس قدیمی (مدرسهٔ خان(یزد)،مدرسهٔ ضیائیه(زندان اسکندر)،مدرسه شهاب الدین،مدرسه مصلی صفدر‌خان)
    مجموعه مازاری‌ها(حناسایی‌ها) (مازاری جوشن،مازاری اتابکی،مازاری صلحی‌زاده)

روستاهای شهرستان یزد

از مناطق روستایی یزد به روستاهای شمالی یزد در مسیر یزد اردکان همچون اسلام آباد(میمونه)،بندر آباد وعـلی آباد وحسن آباد و حسـین آباد وغیره اشاره نمود در طرف دیگر یزد بسمت جنوب به روستاهایی همچون ((هرفته))احمد آبـاد ومحمد آباد ودهـنو و... اشاره نمود از روستاهای غربی یزد هم به روستای شحنه واز شرق به روستاهای منطقه دُربید ازجمله دُربید و دَربید و طامهر و دشت ده و خورشید آباد و نیوک و تنوره و کلمند و انـجیره و نارستانه و مرزعه تراب اشاره نمود که بعضی از این روستاهها مانند نارستانه یکی از مناطق مقدس زرتشتیان می‌باشد
اقتصاد
کشاورزی

یزد از دیرباز به خشکی و کم‌آبی شهره بوده و لقب کم باران‌ترین شهر کشور را داشته است. [۱۸] استان یزد که اکنون تنها یک درصد از زمینهای کشاورزی کل کشور را در اختیار داردودر فقر منابع آبی به سر می‌برد، در سال ۱۳۸۷ توانست بیش از ۱۲ میلیون تن محصول کشاورزی در بخش‌های گلخانه‌ای، زراعی و باغی به دست آورد.[۱۹]
یزد در تولید محصولاتی نظیر روناس، پرورش کبک و بلدرچین رتبه نخست، تولید زعفران رتبه دوم، پسته رتبه سوم، بادام و انار رتبه پنجم و تولید گل‌های زینتی رتبه ششم را دارد. گندم، جو، ذرت دانه‌ای، روناس و یونجه از شاخص‌ترین تولیدات بخش زراعی و پسته، انار، بادام، خرما، انگور، زردآلو و زیتون نیز از شاخص‌ترین محصولات باغی استان یزد به شمار می‌رود که بسیاری از این محصولات در میزان تولید، در کشور رکورددار هستند.
استان یزد همچنین در تولید محصولات گلخانه‌ای نیز در کشور حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد،یزد هم‌اکنون رتبه ششم در تولید محصولات گلخانه‌ای را داراست و در تولید خیار گلخانه‌ای و گل توانسته به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کند.

در سال زراعی ۹۱، بیش از هزار و ۱۱۶ هکتار از اراضی گلخانه‌ای استان یزد به کشت سبزی و صیفی اختصاص یافته که از این میزان سطح زیرکشت، بیش از ۳۴۳ هزار و ۴۰۰ تن محصول برداشت شده است.هم‌اکنون بیش از ۱۱ هکتار گلخانه زیرکشت گل‌های زینتی رفته که از این میزان سطح زیرکشت، بیش از ۱۹ میلیون شاخه گل برداشت شده است.البته تولیدات استان یزد تنها به بخش زراعی، باغی و گلخانه‌ای منحصر نمی‌شود و این استان در تولید محصولات دامی و پرورش دام نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. در سال ۱۳۹۱، ۲۱۰هزار تن شیر، ۱۴هزار تن گوشت قرمز، بیش از ۴۵ هزار و ۵۰۰ تن گوشت مرغ، بیش از ۱۸هزار تن تخم مرغ، ۲۳۰ تن عسل، ۶۹۰ تن ماهی و بیش از ۳هزار و ۲۰۰ تن انواع ماکیان دیگر تولید شده است.
صنایع یزد

در یزد صنایع بزرگی همچون نساجی فرش، نساجی پارچه‌های طرح دار و ساده، فولاد و معادن آهن، معادن ذغال سنگ و معادن سنگ، کارخانجات کاشی، کارخانه‌های کابل و فیبر نوری و صنایع غذایی جای گرفته‌است که با وجود این صنایع حدود ۵۳ درصد از مصرف برق در تعرفه صنعتی استفاده می‌شود که از نظر رتبه بندی کشوری نیز پنجمین استان صنعتی کشور شناخته می‌شود. صنعت زرگری یا طلا سازی در یزد از مهمترین و مشهورترین صنایع یزد در سطح کشور است. یزد با داشتن بیش ازسه هزار واحد صنعتی، در فهرست شهرهای دارای آلودگی بالای کشورایران قرار دارد.
برخی از شرکتها و کارخانجات مهم شهر یزد به شرح زیر است:

    کارخانه یزد باف[۲۰]

کارخانجات یزدباف (سهامی عام) در سال ۱۳۳۵ در شهر تاریخی یزد در زمینی به مساحت ۱۲۰ هزار متر مربع برای ایجاد کارخانجات ریسندگی، بافندگی، چاپ و تکمیل انواع پارچه‌های پنبه ای تاسیس گردید. در حال حاضر شرکت یزدباف با سرمایه ثبت شده ۳۶٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال وبیش از ۷۵۰۰ سهامدار در زمینی به مساحت ۲۷۰٬۰۰۰ متر مربع با مجموعه‌ای از مدرن ترین ماشین آلات اروپایی و دانش فنی روز در کنار تلاش شبانه روزی بیش از ۱۴۰۰ پرسنل متخصص و سخت کوش خود و با استفاده از بهترین مواد اولیه، تولید کننده انواع پارچه‌های پنبه‌ای و الیاف مصنوعی و مخلوط آنها به عنوان یکی از بزرگترین کارخانجات نساجی خاورمیانه مطرح می‌باشد.

    کابلهای شهید قندی[۲۱]

در آبان ماه سال ۱۳۶۳ با هدف تولید انواع کابلهای مخابراتی، توسعه ارتباطات و ایجاد تحول در شبکه عظیم مخابراتی کشور، تحت پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن وقت در شهر یزد درزمینی به وسعت یک میلیون مترمربع و بازیربنایی معادل دویست هزارمترمربع همگام باآخرین فناوری روزجهان وبه عنوان پدیده‌ای نو درعرصه تولیدکابلهای مخابراتی تاسیس گردید. فعالیتهای شرکت:

- تولیدکننده انواع کابلهای مخابراتی نوری، مسی و ترکیبی - تنها تولیدکننده پانلهای خورشیدی در کشور - امکان سنجی، طراحی، مشاوره و آموزش در زمینه‌های پروژه‌های مخابراتی - تولیدکننده کابلهای خاص برای مصارف گاز، نفت،پتروشیمی،راه آهن،مترو و کنترل ترافیک و... - انجام پروژه‌های خدمات فنی ومهندسی

    فولاد آلیاژی ایران[۲۲]

فولاد آلیاژی ایران از پیشرفته ­ترین و بزرگترین تولید کنندگان انواع فولاد آلیاژی و مخصوص در ایران و خاورمیانه و یکی از مدرن ترین کارخانجات فولادآلیاژی دنیا با ظرفیت تولید سالیانه ۱۴۰،۰۰۰ تن در فاز اول و ۲۰۰،۰۰۰ تن در فاز دوم می­باشد که در سال ۱۳۷۸ به بهره برداری رسید. کارخانجات فولاد سازی، نورد مقاطع سنگین، نورد مقاطع سبک، عملیات حرارتی و تکمیل کاری این شرکت، مجهز به پیشرفته­ترین تجهیزات و برخوردار از بالاترین سطح دانش فنی روز دنیا، امکان تولید فولادهای آلیاژی و مخصوص را با بهترین کیفیت و منطبق با استانداردهای بین‌المللی میسر ساخته است. محصولات این شرکت درصنایع نفت و پتروشیمی، ابزارسازی، ساخت لوازم پزشکی و جراحی، صنایع خودرو سازی، ماشین سازی و سایر صنایع کاربرد وسیع دارد.

    گروه پیشگامان کویر[۲۳]

- سال تاسیس: ۱۳۷۵

- حوزه اصلی فعالیت: فناوری اطلاعات و ارتباطات

- حوزه‌های توسعه‌ای: بانکداری، بیمه، حمل و نقل هوایی و ریلی، فیبر نوری زیر دریایی و...

- اشتغال ایجاد شده: اشتغال مستقیم نزدیک به ۴۰۰ نفر و غیر مستقیم: بیش از ۱۵۰۰ نفر

- تعداد شرکت‌ها: در حال حاضر ۲۶ شرکت

- مدل اقتصادی: اقتصاد تعاونی

- خدمات اصلی: سرمایه گذاری در حوزه ICT

- خدمات فرعی: انواع نرم‌افزارهای تحت وب به سفارش مشتری، خدمات سامانه بازشناسی با امواج رادیویی، سیستم‌های هوشمند، ویدئو کنفرانس، سرورهای امنیتی و کلیه سرویس‌های ارزش افزوده

- گستره جغرافیایی فعالیت: نمایندگی مستقیم در استان‌های کرمان، اصفهان، قزوین، فارس، بوشهر، خراسان بزرگ، هرمزگان و در کشورهای کانادا، امارات، مالزی.

    گروه ستاره کویر[۲۴]

فرش ستاره کویر یزد اولین شرکت گروه ستاره کویر یزد می‌باشد. شرکت‌های این گروه به تولید الیاف رنگی، نخ اکرلیک و پلی پروپیلن و بافت فرش ماشینی اشتغال دارند. فرش ستاره کویر یزد و فرش خاطره کویر یزد شرکتهای بافندگی فرش ماشینی در این گروه هستند.

فرش ستاره کویر یزد که در سال ۱۳۶۰ تاسیس شد از ابتدای فعالیت همواره در سطح اول بازار فرش ماشینی کشور قرار داشته است. در تداوم فعالیت‌های گروه، توسعه شرکت ستاره کویر در شرکت فرش خاطره کویر تبلور یافت. خاطره کویر که از مدرن ترین و پیشرفته ترین دستگاه‌های بافندگی فرش ماشینی بهره می‌برد، در سال ۱۳۷۵ تاسیس شد و هم اکنون در کنار ستاره کویر تنوعی بسیار چشمگیر از انواع گلیم، جاجیم، گلیم فرش و فرش را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کند.

    نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه

وجود نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه در این استان باعث رونق بخش صنعت و زیرساخت‌های این استان بویژه در شبکه سراسری برق می‌شود.
معماری یزد
بادگیر

    معماری قدیم یزد

نوشتار اصلی: معماری قدیمی یزد

مشخص‌ترین وجهه شهر، معماری خاص کویری آن است. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است. در این معماری از بادگیر برای گرفتن جریان باد و خنک‌کردن فضای ساختمان به کار می‌رفته‌است.

بافت و ساخت معماری ویژهٔ منطقهٔ یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی- فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگی‌های آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاه‌های کوچک، جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پا برجا هستند.

    معماری جدید یزد

ایجاد گذرگاه‌های جدید غیر هم سطح همچون میدانهای امام حسین(ع)، شهدای محراب، معلم، شهید باهنر و گذرگاه تازه تاسیس میدان مهدیه همچنین ایجاد مجموعه تجاری جدید مثل آریا و پردیس سینمایی تک در صفائیه یزد و مجتمع تجاری، تفریحی ستاره در میدان آزادی(باغ ملی)و مجتمع در حال ساخت بازار بزرگ شهر در منطقه صفائیه می‌توان اشاره کرد. ایجاد مجمتمع‌های مسکونی در مناطق مختلف از جمله صفائیه (مجتمع شقایق، هادی، فرهنگ و...)و شهرک رزمندگان.
ترابری
فرودگاه [۲۵]

فرودگاه یزد در سال ۱۳۴۸ در زمینی به مساحت ۵۷۵ هکتار تأسیس که در حاشیه جنوبی کویر مرکزی ایران و تقریباً در مرکز جغرافیایی کشور و در غرب شهر یزد در فاصله ۳/۵ ناتیکال مایل(حدود ۱۰ کیلومتری)از مرکز شهر قرار دارد. طول باند فرودگاه ۴۱۰۰ متر و عرض آن ۶۰ متر(۱۵ متر sholder)می‌باشد. این فرودگاه در محل تقاطع محورهای اصلی حمل و نقل شمــالی–جنوبی واقع شده و راه‌های هوایی بین‌المللی UL125 وUL124 و داخلی R663 , R654 و W5 از فراز آن می‌گذرد، در نتیجه اکثر هواپیماهای داخلی و خارجی اعم از نظامی و کشوری از فضای فرودگاه یزد عبور می‌کنند. این فرودگاه علاوه بر پروازهای برنامه‌ای و غیر برنامه‌ای که در حال انجام می‌باشد، می‌تواند در مواقع اضطراری مورد استفاده هواپیماها قرار گیرد، همان‌طور که در زمان جنگ ایران و عراق نیز مورد استفاده هواپیماهای نظامی بوده‌است و به عنوان بیس آموزشی شرکت‌های هواپیمائی تعیین گردیده بود، همچنین در حال حاضر دو فروند هواپیمای فوق سبک در حال انجام پروازهای آموزشی و تفریحی می‌باشند. فرودگاه در حال حاضر به صورت ۲۴ ساعته می‌باشد.

    ارتفــاع فرودگــاه از سطح دریــا ۱۲۳۰ متر (۴۰۵۵ پا) و برای هواپیماهای تا رده 200-747 B پیش بینی گردیده‌است.
    پارکینگ هواپیماها به ابعاد ۱۲۰×۴۲۰ متر می‌باشد که ظرفیت پذیرش آن یک فروند هواپیمای بدنه وسیع و سه فروند هواپیمای بدنه متوسط را به طور همزمان می‌باشد. این پارکینگ به وسیله دو تاکسی وی به باند مرتبط می‌باشد.
    محدوده منطقه تحت کنترل واحد مراقبت پرواز فرودگاه (CTR) دایره‌ای به شعاع ۳۰ مایل از دستگاه VOR/DME می‌باشد که تا ارتفاع ۱۷۵۰۰ پا از سطح دریا گسترش دارد.
    از نظر توپوگرافی در داخل این منطقه (CTR)دو رشته کوه موازی در فاصله تقریبی ۴۰ کیلومتر از یکدیگر قرار دارند که فرودگاه تقریباً در وسط این دو رشته کوه قرار دارد، در قسمت جنوب فرودگاه، شیرکوه در جهت شرقی–غربی امتداد یافته ولی خوشبختانه ارتفاعات موجود در نشست و برخاست هواپیماها اشکال ایجاد نمی‌کند و از این نظر فرودگاه از ایمنی بالایی برخوردار است.

راه آهن [۲۶]

اتصال به شبکه حمل و نقل ریلی و جابجایی مسافر و بار از طریق ناوگان ریلی از آرزوهای هر شهروندی می‌باشد. آرزوی مردم استان یزد به بهره‌مندی از راه‌آهن در تاریخ اول خرداد ماه سال ۱۳۵۰ محقق گردید. البته پروژه راه‌آهن جنوب‌شرق، در راستای اهداف متصور برای آن با عنوان راه‌آهن قم ــ زرند در سال ۱۳۱۷ آغاز گردید و بخش عمده‌ای از فعالیت‌های زیربنائی آن نیز انجام گرفت اما به دلیل اوضاع سیاسی کشور در این سال‌ها افتتاح و بهره‌برداری آن تا سال ۱۳۵۰ به تعویق افتاد. با طلیعه عصر انقلاب صنعتی و ایجاد کارخانه ذوب آهن اصفهان ضرورت دستیابی به منابع معدنی ذغال سنگ و سنگ آهن باعث گردید تا مسئولین وقت با اهمیت خاصی این پروژه عظیم اقتصادی را در اولویت کار خود قرار دهند. کلیه عملیات فنی و نقشه برداری‌ها به دست مهندسین و کارگران ایرانی در مدت زمانی بسیار کوتاه انجام یافت.

راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در یک شبکه گسترده و عظیم از خطوط، مهمترین نقاط حمل و نقل کشور را که در برگیرنده بنادر جنوب و شمال، مراکز صنعتی و اقتصادی از قبیل کارخانجات و مراکز اقتصادی و تجاری همچنین معادن عظیم مستقر در اقصی نقاط کشور را به یکدیگر متصل نموده‌است. این مجموعه گسترده تا سال ۱۳۹۰ در برگیرنده ۹۵۰۰ کیلومتر خط اصلی، در قالب ۱۸ اداره کل تقسیم‌بندی گردیده‌است.

اداره کل راه‌آهن یزد یکی از این ادارات کل ۱۸گانه راه‌آهن می‌باشد. این اداره کل در سال ۱۳۵۰ با اتصال به شبکه راه‌آهن به منظور بهره‌برداری از معادن سنگ آهن و ذغال سنگ جهت تغذیه کارخانه ذوب آهن اصفهان، فعالیت خود را آغاز نمود. در حال حاضر این اداره کل دارای ۶۸۰ کیلومتر خط اصلی می‌باشد. مرکز آن در ایستگاه یزد قرار دارد و با اتصال به ۴ اداره کل (شرق، اصفهان، هرمزگان و کرمان) سهم و اهمیت قابل توجهی را در شبکه حمل و نقل ریلی به خود اختصاص داده‌است. این اداره کل از خروجی ایستگاه بادرود در استان اصفهان شروع و در ایستگاه بافق به ادارات کل راه‌آهن کرمان، هرمزگان و شرق متصل می‌گردد. نقشه خطوط اداره کل راه‌آهن یزد به پیوست می‌باشد.

اهمیت استراتژیک اداره کل راه‌آهن یزد بدلیل واقع شدن در منطقه معدنی کشور و نقش آن در جابجایی و انتقال مواد معدنی همچنین اتصال بخش اصلی کریدورهای ترانزیتی ریلی راه‌آهن، اهمیتی قابل توجه می‌باشد. به گونه‌ای که مبتنی بر آمار عملکرد در دهه هشتاد در مجموع از حیث شاخص‌های عملکردی در راه‌آهن رتبه اول را کسب نموده‌است. کسب ۴۰? درآمد راه‌آهن در بین ۱۸ اداره کل بسیار حائز اهمیت و تحسین برانگیز می‌باشد.
پایانه مسافربری [۲۷]

در زمینی به مساحت ۵۷ هکتار حد فاصل جاده شهرک صنعتی و جاده ترانزیتی و بلوار شهید دهقان که متعلق به سازمان مسکن وشهرسازی بود طی مراحل قانونی تملک، و در تاریخ ۷۷/۱/۲۵ عملیات عمرانی پایانه آغاز شد و در تاریخ ۱۳۸۸/۱۰/۱۵ با تعطیلی پایانه قدیم، خدمات دهی به مردم در پایانه جدید آغاز شد. زیر بنا پایانه بزرگ حدود ۱۴۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان، حیات مرکزی و رواق‌هامی باشد که هزینه حدود ۱۰۰،۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ریال است که توسط شهرداری یزد ساخته شده‌است. ۱۲ هکتار فضای جنگلی- ۲ هکتار فضای سبز تزئینی - ۱۷ مرکز تجاری عرضه سوغات وتنقلات، مطبوعات، میوه فروشی، اسباب بازی فروشی، محصولات فرهنگی وخدماتی – رستوران بزرگ ومجهز – نمازخانه بزرگ- پاسگاه نیروی انتظامی – کافی نت – کافی شاپ – ۱۶ دفتر فروش بلیط باامکانات کافی وبه روز به مساحت هرکدام ۳۵۰مترمربع در سه طبقه، محل استراحت رانندگان(یک واحد ۸۰مترمربعی)، اتاق مدیریت مشرف به سالن انتظار مسافر، شرکت وگیشه فروش بلیط - سرویس‌های بهداشتی متعدد(۶۴ چشمه)-تعداد۱۲۸ سکوی سوار شدن مسافر – پارکینگ خودروهای سبک به تعداد۳۰۰ واحد (۲۰۰ واحد مسقف و۱۰۰ واحد بدون سقف) - سیستم تهویه مطبوع – ساختمان اداری مناسب – سالن عمومی بسیار مناسب به مساحت ۱۵۰۰مترمربع – ۳۵۰۰۰مترمربع کف فرش و ۵۰۰۰۰ مترمربع آسفالت.
رسانه
رادیو و تلویزیون [۲۸]

صدا و سیمای مرکز یزد در تاریخ ۱۳۵۱/۱۱/۶ با یک فرستنده ۱۰ کیلووات و صرفاً به عنوان یک مرکز خبری و تقویت کننده رادیویی واقع در کیلومتر جاده یزد - کرمان کار خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۳ با اضافه شدن یک فرستنده ۵۰ کیلو وات تلویـزیونی به عنوان تقویت کننده برنامه‌های شبکه سراسری (شبکه یک) این مرکز از حیث فنی تکمیل تر و به عنوان رادیو و تلویزیون محلی یزد نام گرفت. در بیست و پنج مهر ماه سال ۱۳۵۷ شبکه استانی صدای مرکز یزد با ظرفیت تولید و پخش ۳ الی ۴ هزار ساعت برنامه در سال بر روی فرکانس ۱۰۳۵ راه اندازی گردید. افتتاح شبکه استانی سیما با نام تابان در تاریخ ۱۳۸۲/۲/۲۸ با ظرفیت تولید بیش از هزار و صدساعت و پخش بیش از ۴۰۰۰ ساعت برنامه صورت گرفت. سطح پوشش برنامه‌های صدا و سیما یزد در سال ۱۳۸۳ با افتتاح سیستم uplink به خارج از مرزهای استان و حتی خارج از کشور گسترش یافت. شبکه استانی تابان هم اکنون بر روی ماهواره‌های Asiasat و Badrsat پخش می‌شود.
سینما

شهر یزد دارای ۴ سینما است:

    سینما فرهنگ
    سینما ایران
    سینما جام جم
    پردیس سینمایی تک (۵ سالن)

در حال حاضر، سینما فرهنگ و سینما ایران بعنوان قدیمی‌ترین سینماهای یزد چند سالی است، تعطیل شده‌اند؛ حتی خبرهایی مبنی بر فروش و تغییر کاربری یکی از آنها نیز به میان آمده بود.[۲۹]
پارک‌ها و فضای سبز

شهر یزد دارای ۱۲ پارک بزرگ (شهری) و ۱۵۳ پارک کوچک (محله‌ای) می‌باشد.[۳۰] از این میان، پر رونق ترین پارک‌های یزد، عبارتند از:

    پارک کوهستان (در حال توسعه)
    پارک شادی (دارای شهر بازی)
    پارک بزرگ شهر (مارکار)
    پارک غدیر
    پارک هفت تیر

پارک کوهستان یزد یکی از پر رونق ترین فضاهای سبز شهری یزد محسوب می شود که فاز دوم آن از جمله ست های بازی، کف پوش، آلاچیق در حال ساخت است. همچنین نصب آب‌نمای هارمونی موزیکال در این پارک در حال پیگیری است.[۳۰]
سراسرنما از پارک کوهستان یزد
ره‌آورد [۱۱]
هنرمند دارایی باف

    شیرینی:

        قطاب، پشمک، باقلوا، کیک یزدی، لوزهای پنجگانه، حاجی بادام، سوهان ، نان برنجی.

    پارچه:

        شعربافی، ترمه یا انگشت بافت، زری‌دوزی، مخمل، دارایی‌بافی(ایکات)، شمد، چادرشب، روتختی، دستمال یزدی.

    روانداز و زمین پوش:

        قالی، قالیچه، گلیم، سجاده، زیلو، پتو، سفره، بقچه، روفرشی، لنگ، حصیر.

    خاکینه:

        سفال، سرامیک، کاشی.

    سایر:

        انار، ارده، حلوا ارده، گیوه، سریشم، زیورآلات طلا.

آب وهوا

یزد، دارای آب و هوای اقلیمی ـ گرم و خشک و بیابانی است و نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز بالا و متغیراست و این از ویژگیهای آب و هوایی منطقه به شمار می‌رود، از این نگاه می‌توان گفت: یزد دارای دو فصل است فصل بلند گرما (از اسفند تا مهر) و فصل کوتاه سرما (از آبان تا اواخر بهمن).
[نهفتن]Weather-rain-thunderstorm.svgآب و هوای یزدNuvola apps kweather.svg
    ژانویه     فوریه     مارس     آوریل     مـــــه     ژوئـن     ژوئیـه     اوت     سپتامبر     اکتبـر     نوامبر     دسامبر     سـال
گرم‌ترین
C°     ۲۲     ۲۳     ۳۱     ۳۷     ۳۸     ۴۲     ۴۵     ۴۲     ۴۰     ۳۷     ۲۷     ۲۵     ۴۵
میانگین گرم‌ترین‌ها
C°     ۸     ۱۳     ۱۸     ۲۵     ۳۰     ۳۶     ۳۷     ۳۶     ۳۲     ۲۶     ۱۸     ۱۲     ۲۵
میانگین سردترین‌ها
C°     ۱     ۴     ۹     ۱۵     ۲۱     ۲۶     ۲۸     ۲۵     ۲۰     ۱۴     ۷     ۳     ۱۵
سردترین
C°     -۱۰     -۷     -۵     ۰     ۸     ۱۵     ۱۷     ۱۵     ۸     ۲     -۵     -۱۱     -۱۱
بارش
mm     ۰     ۱۰     ۰     ۱۰     ۰     ۰     ۰     ۰     ۰     ۰     ۰     ۰     ۴۰


منبع: سایت ودربیس[۳۱] ۱۲ اکتبر ۲۰۱۲
افراد سرشناس

مقالهٔ اهالی مشهور این شهر را در رده:اهالی یزد ببینید.

    سید محمد خاتمی
    سید رضا حسینی‌نسب
    محمد رضا عارف
    محمد صدوقی
    سید ضیاءالدین طباطبایی
    رضا پاک‌نژاد
    مهدی آذریزدی
    محمدعلی اسلامی ندوشن
    محمد رحمتی
    محمدعلی جعفری
    سید علی خاتمی
    محمد فرخی یزدی
    شمس کسمایی
    شیخ حسن کرباسی یزدی
    شیخ عبدالکریم حائری یزدی
    پهلوان ابراهیم یزدی
    ابوالقاسم قلم سیاه
    محمدتقی مصباح یزدی
    محمدحسن احمدی فقیه یزدی
    موشه کاتساو
    جیحون یزدی
    سید محمد کاظم طباطبایی یزدی

مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی

یزد از لحاظ میزان باسوادی در زمره شهرهای نخست کشور قرار دارد[۳۲]. در سال ۹۲ برای نوزدهیمن سال پیاپی یزدی‌ها مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری را بخود اختصاص دادند[۳۳] و همیچنین یزد پس از تهران با سه نفر بیشترین رتبه تک رقمی در سال ۹۲ را دارا بوده است[۳۴]. در یزد مراکز علمی و آموزشی و فرهنگی بسیار وجود دارد که در زیر شماری از آنها آمد است:
حیاط ساختمان معاونت آموزشی دانشگاه یزد

    دانشگاه یزد
    دانشگاه آزاد یزد
    دانشگاه پیام نور یزد
    دانشگاه جامع علمی وکاربردی یزد
    دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
    دانشگاه علم و هنر یزد
    دانشگاه پیراپزشکی یزد
    مرکز تربیت معلم یزد
    دانشگاه علوم و تحقیقات واحد یزد
    پارک علم و فناوری یزد
    موزه علوم طبیعی یزد
    فرهنگسرای شهرداری
    مجتمع فرهنگی مهنور
    مجتمع فرهنگی امام علی
    موسسه آموزش عالی جواد یزد
    موسسه آموزش عالی ملاصدرا یزد
    مرکز علمی کاربردی جوادالائمه
    آموزشکده شهید صدوقی یزد
    آموزشکده امام علی (ع) یزد

مراکز پزشکی

    مرکز ناباروری یزد
    بیمارستان مرتاض
    بیمارستان سوانح سوختگی شهید صدوقی
    بیمارستان فوق تخصصی زنان و زایمان ونازایی مادر
    بیمارستان تخصصی قلب افشار
    بیمارستان شهید رهنمون(فرخی)
    بیمارستان شهید صدوقی
    بیمارستان تامین اجتماعی

   

    بیمارستان گودرز
    بیمارستان سیدالشهدا
    بیمارستان مجیبیان
    مرکز پرتو درمانی و شیمی درمانی رمضان زاده
    مرکز پزشکی خاتم‌الانبیا
    کلینیک تخصصی و فوق تخصصی بقایی پور
    مرکز پزشکی هراتی
    بیمارستان شاه ولی

مراکز نظامی

    پادگان آیت ا... خاتمی
    پادگان شهید صدوقی
    پادگان تیپ ۱۸ الغدیر
    صنایع دفاع یزد
    پادگان ولی عصر(ع)
    ستاد سپاه الغدیر استان یزد

شهرهای خواهر خوانده یزد

یزد با برخی شهرهای جهان دارای پیوند خواهرخواندگی است.
شهرهای خواهرخواندهٔ یزد
اندونزی جاکارتا، اندونزی[نیازمند منبع]     عمان نزوی، عمان[نیازمند منبع]     کوبا هولگین، کوبا[نیازمند منبع]
مجارستان یازبرین، مجارستان[۳۵]     Flag of Syria.svg حمص، سوریه[۳۶]     کره جنوبی یئوسو، کره جنوبی

انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)

یازدهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ بر‌گزار گردید که طی آن حسن روحانی به عنوان هفتمین رئیس‌جمهور ایران برگزیده شد.

همزمان چهارمین انتخابات شورای شهر و روستا و نیز انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس نهم در چهار حوزه و انتخابات میان‌دوره‌ای دورهٔ چهارم خبرگان در دو استان آذربایجان غربی و کهگیلویه و بویراحمد بر‌گزار شد.[۱]

محتویات

    ۱ پیشینه
        ۱.۱ انتخابات پیشین
        ۱.۲ اصلاح قانون انتخابات
            ۱.۲.۱ اصلاحات
    ۲ نامزدهای انتخاباتی
        ۲.۱ نامزدهای حاضر در انتخابات
        ۲.۲ نامزدان کنارکشیده
        ۲.۳ احرازنشدگان سرشناس
        ۲.۴ داوطلبان کنارکشیدهٔ سرشناس
    ۳ واکنش‌ها
        ۳.۱ داخلی
            ۳.۱.۱ سید علی خامنه‌ای
            ۳.۱.۲ محمود احمدی‌نژاد
            ۳.۱.۳ علی لاریجانی
            ۳.۱.۴ دیگران
        ۳.۲ بین‌المللی
        ۳.۳ تبریک‌های داخلی و خارجی
    ۴ نظرسنجی‌ها
    ۵ برگزاری انتخابات
        ۵.۱ تبلیغات
            ۵.۱.۱ مناظره‌ها و برنامه‌های تلویزیونی
        ۵.۲ رأی‌گیری
    ۶ نتیجه
        ۶.۱ نقشه‌ها
    ۷ جستارهای وابسته
    ۸ منابع
    ۹ پیوند به بیرون

پیشینه
انتخابات پیشین
نوشتار اصلی: انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۸۸)

در انتخابات دوره پیش (خرداد ۱۳۸۸) با رقابت بین محمود احمدی‌نژاد (رئیس‌جمهور پیش و اصول‌گرا)، میر حسین موسوی (اصلاح‌طلب و رقیب اصلی)، محسن رضایی (مایل به اصول‌گرایی) و مهدی کروبی (اصلاح‌طلب)، احمدی‌نژاد در دور نخست انتخابات با کسب حدود دوسوم رای‌ها دوباره به رئیس‌جمهوری ایران برگزیده شد که اعتراض گستردهٔ اصلاح‌طلبان و طرفداران موسوی و کروبی را به دنبال داشت.
اصلاح قانون انتخابات

یکی از موضوع‌هایی که از سال پیش از انتخابات مطرح شده‌است، بحث اصلاح قانون بخصوص پیرامون مجری انتخابات، شرایط نامزدان انتخابات است.

مجری انتخابات طبق قانون وزارت کشور (دولت) است و درباره تغییر و یا ابقای این قانون اظهارنظرهایی وجود دارد.

همچنین در قانون آمده‌است که نامزدان باید مردان سیاسی و مذهبی و دارای سواد خواندن و نوشتن باشند. ولی مشخص نشده‌است که منظور از رجال سیاسی و مذهبی چیست. همان‌گونه که برای نمایندگی مجلس مدرک کارشناسی ارشد یا معادل حوزوی آن نیاز است درباره اینکه «آیا تعیین مدرک برای نامزدان رییس‌جمهور نیاز هست یا نه؟» نیز اظهارنظرهایی وجود دارد؛ چنانچه طبق قانون تصویب‌شده در مجلس هشتم حداقل تحصیلات نمایندگان مجلس کارشناسی ارشد یا هم‌ارز حوزوی است.

تا کنون عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان نیز چند بار این موضوع را مطرح کرده‌است.[۲]

هم‌چنین گفته شد که سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، از مجمع تشخیص مصلحت نظام خواسته‌است تا در نظام انتخاباتی بازنگری کنند و نقص‌هایش را برطرف کند.[۳]

امیر خجسته رییس گروه شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی گفته‌است که در جلسه‌ای با حضور کارشناسان مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور و شورای نگهبان تصمیم‌گیری برای اصلاح و بازنگری در قانون انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده است.[۴] وی همچنین اعلام کرد که بررسی اصلاح قانون انتخابات ریاست‌جمهوری با حضور سید صولت مرتضوی و گروه کارشناسی دولت انجام شد و از شورای نگهبان و مجمع تشخیص -که به موضوع مربوطند- دعوت آمد تا به کمیسیون بیایند و نظرها و کارهای کارشناسی‌شدهٔ خود را به گروه گزارش کنند تا تصمیم نهایی را برای برنامه‌های بعدی بگیریم.[۵]

موضع دولت دربارهٔ تغییر مجری انتخابات مثبت نیست. محمدرضا میرتاج‌الدینی معاون رییس‌جمهور اجرای قانون اساسی و انتخابات را از وظایف قوه مجریه دانست و از تغییر نهاد برگزارکننده انتخابات انتقاد کرد و به دلایلی آن را نادرست دانست.[۶] مصطفی محمدنجار وزیر کشور نیز گفت این کار مبنای قانونی ندارد و باعث درهم شدن وظیفهٔ قوه‌ها می‌شود.[۷]
اصلاحات

قانون جدیدِ انتخابات ابتدا تحتِ عنوانِ «طرحِ اصلاحِ انتخابات ریاست جمهوری ایران» در تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۹۱ به تصویب مجلس رسید.[۸]؛ اما شورای نگهبان قانون اساسی، مواردی از آن را خلاف قانون اساسی و شرع تشخیص داد[۹] اما این طرح در نهایت در در ۲۶ دیماه در مجلس و متعاقب آن در ۴ بهمن ۱۳۹۱ در شورای نگهبان تایید شد.[۱۰][۱۱] این قانون توسط علی لاریجانی در ۲۱ بهمن ۱۳۹۱ برای اجرا به رییس جمهور ابلاغ شد.[۱۲] برخی از مواردِ مهمِ اصلاح شده عبارتند از:
ماده     قانون سابق     قانون فعلی (اصلاح‌شده)
۱۸ و ۳۱    

    وزارت کشور نتیجه انتخابات را اعلام می‌کند.
    وزارت کشور به تنهایی مجری انتخابات است.

   

    وزارت کشور، زیر نظر هیات اجرایی مرکزی انتخابات، مجری انتخابات است*.
    نتایج نهایی انتخابات پس از تایید هیات اجرایی ، توسط وزیر کشور اعلام عمومی می شود . پس از آن صحت انتخابات باید توسط شورای نگهبان تایید شود.

۶۴    

    برنامه تبلیغاتی (رادیویی و تلویزیونی) نامزدها باید ضبط شود.

   

    کمیسیون بررسی تبلیغات در صورت تشخیصِ می‌تواند مواردِ خلافِ قانون**، را از برنامه تبلیغاتی نامزد حذف کند.
    در صورت ارتکاب موارد خلافِ قانون در زمان پخش زنده، سازمان صدا و سیما باید فرصت مناسب برای احقاق حق، به شکل ضبط شده را فراهم آورد.

*ماده ۳۱: مجری انتخابات وزارت کشور است اما می‌بایست زیر نظر هیات اجرایی مرکزی انتخابات اقدام نماید: این هیات از ۱۱ نفر تشکیل شده شاملِ: سه فردِ حقوقی (وزیر کشور، وزیر اطلاعات، دادستان کل کشور) و ۷ نفر معتمد (شخصیت فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی) و یک نفر ازهیئت رییسه مجلس (بدون حق رای)
** این موارد عبارتند از: مطالبِ توهین‌آمیز، هتک حرمت سایر نامزدها یا افراد یا مواردِ مغایر با قوانین

با وجود الزام قانون به تشکیل هیئت اجرایی حداقل ۵ ماه پیش از انتخابات، دولت در تاریخِ ۸ اردیبهشت از اعلامِ اسامی به هیات نظارت انتخابات خبر داد.[۱۳][۱۴] پیش از این مجلس شورای اسلامی از قصور در اعلام تشکیلِ این هیات شکایت کرده بود.[۱۵] کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان از رد شدن بخشی از فهرست ارایه شده از سوی وزارت کشور خبر داد.[۱۶] وی دلیلِ این‌کار را «حفظ استقلال و بی‌طرفی هیات مرکزی اجرایی» ذکر نمود. اما در همین حال از تایید فهرست نهایی تا پایان وقت اداری روز ۱۰ اردیبهشت خبر داد.[۱۷] فهرست اسامی معتمدان مورد تایید شورای نگهبان عبارتند از:

    مرتضی بختیاری وزیر دادگستری
    انسیه خزعلی رئیس دانشگاه الزهرا
    اسماعیل کوثری، نماینده مردم تهران
    محمد محمدیان، نماینده ولی فقیه در دانشگاه‌ها
    سید رضا تقوی، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
    محمدحسن رحیمیان، نماینده ولی‌فقیه در بنیاد شهید
    محمدمهدی زاهدی، نماینده مردم کرمان و رئیس کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی

همچنین رضا تقی‌پور، حسین مظفر (نماینده تهران در مجلس)، حجت‌الاسلام شیرمردی و حجت‌الاسلام آشتیانی عراقی (نماینده مردم قم) به عنوان ۴ عضو علی‌البدل هیات عالی اجرایی انتخابات انتخاب شدند.[۱۸] طبق قانون نماینده مجلس فاقد حقِ رای است، ولی در فهرست ارایه شده مشخص نشده که چه کسی از سوی مجلس در این هیات نمایندگی دارد. از طرف دیگر حضور ۳ نماینده ولی‌فقیه (در سازمان‌های مختلف) در این هیات، جالب توجه است.
نامزدهای انتخاباتی
نوشتار اصلی: نامزدهای یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران

نام‌نویسی نامزدان ریاست‌جمهوری از ۱۷ تا ۲۱ اردیبهشت انجام شد.[۱۹]

رسیدگی به صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان به مدت ۵ روز از ۲۲ تا ۲۶ اردیبهشت و پس از تمدید ۵ روزه تا ۳۱ اردیبهشت انجام شد و اسامی احراز صلاحیت شده به وزارت کشور فرستاده شد که برای انتشار رسمی دو روز مهلت داشت و در ساعات پایانی ۳۱ اردیبهشت توسط وزارت کشور اعلام شد. تبلیغات رسمی نامزدها از ساعت هشت صبح سوم خرداد آغاز و به مدت ۲۰ روز (تا ۲۲ خرداد) ادامه خواهد داشت و رأی‌ریزی روز جمعه ۲۴ خرداد ماه ۱۳۹۲ بر‌گزار می‌شود.[۲۰][۲۱]

در مجموع ۶۸۶ نفر ثبت‌نام کردند که حدود ۳۸ نفر، چهره شاخص سیاسی بودند[۲۲] و کم‌سن‌وسال‌ترین ثبت‌نام‌کننده کودکی ۹ ساله بود.[۲۳] که از این تعداد چهره شاخص ۹ نفر تا پیش از اتمام بررسی صلاحیتها توسط شورای نگهبان انصراف دادند و در پایان تنها اسامی ۸ نفر تایید صلاحیت شده بعنوان نامزد نهایی (۳۱ اردیبهشت) از سوی وزارت کشور رسماً اعلام گردید.
نامزدهای حاضر در انتخابات

وزارت کشور در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ نتیجهٔ احراز صلاحیت کاندیدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان را به شرح زیر اعلام کرد که از ۸ نفر دو نفر بعداً کنارکشیدند:[۲۴]
گرایش     حامیان     نامزد     حزب     سمت‌های کلیدی     تحصیلات
اصول‌گرا     جبههٔ پایداری     سعید جلیلی     Saeed Jalili cropped.jpg     مستقل     دبیر شورای عالی امنیت ملی رئیس تیم هسته‌ای و مذاکره‌کننده ارشد ایران     دکترای علوم سیاسی
    محمدباقر قالیباف     Mohammad Bagher Ghalibaf2 cropped.jpg     مستقل     فرمانده ناجا (۱۳۷۹-۱۳۸۴)، شهردار تهران (از ۱۳۸۴)     دکترای جغرافیای سیاسی
جبههٔ پیروان خط امام و رهبری[۲۵]جامعهٔ اسلامی مهندسین[۲۶]حزب مؤتلفه، جبههٔ اصول‌گرایان اصلاح‌طلب،[۲۷] حامیان ولایت[۲۸]     علی‌اکبر ولایتی     Velayati-old.jpg     مستقل     وزیر امور خارجه ایران در دولت موسوی و هاشمی، مشاور امور بین‌الملل رهبری     فوق تخصص بیماری‌های عفونی
مستقل[۲۹]     جبههٔ ایستادگی     محسن رضایی     Rezaee.JPG     مستقل     دبیر مجمع تشخیص،فرمانده سپاه پاسداران در ۸ سال دفاع مقدس     دکترای اقتصاد
اعتدال‌گرا[۳۰][۳۱]     حزب اعتدال و توسعه[۳۲]، اصلاح‌طلبان ایران[۳۳]     حسن روحانی     Hassan Rouhani 2.jpg     حزب اعتدال و توسعه
جامعهٔ روحانیت مبارز     دبیر شورای عالی امنیت ملی در دولت هاشمی و خاتمی، نماینده مجلس خبرگان،
عضو مجمع تشخیص، ۵ دوره نماینده مجلس شورای اسلامی، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی ، رئیس تیم هسته‌ای و مذاکره‌کننده ارشد ایران در دولتخاتمی، رییس مجمع استراتژیک مجمع تشخیص، نماینده رهبر در شورای عالی امنیت ملی، فرمانده پدافند هوایی کل کشور،عضو و رییس شورای سرپرستی سازمان صدا و سیما     مجتهد، دکتری حقوق اساسی
مستقل         سید محمد غرضی     MohmmadGharazi.jpg         وزیر نفت دولت موسوی و وزیر پست و تلگراف و تلفن دولت موسوی و هاشمی     کارشناس ارشد الکترونیک
نامزدان کنارکشیده

    غلامعلی حداد عادل (پویش): نامزد اصول‌گرای انتخابات که مورد پشتیبانی جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی و جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی بود در ۲۰ خرداد ۱۳۹۲ (چهار روز پیش ازانتخابات ریاست‌جمهوری) به نفع اصول‌گرایان از نامزدی کناره‌گیری کرد.[۳۴][۳۵]
    محمدرضا عارف (پویش): نامزد اصلاح‌طلب که وزیر پست و تلفن و معاون اول دولت خاتمی بود به درخواست سید محمد خاتمی به نفع حسن روحانی،[۳۶] از انتخابات انصراف داد.[۳۷] حسن روحانی نیز در پیامی از او تقدیر کرد.[۳۸]همچنین در پیام‌های جداگانه مجمع روحانیون[۳۹] ٬هاشمی‌رفسنجانی و خاتمی[۴۰] از محمدرضا عارف تقدیر کردند.

احرازنشدگان سرشناس
نوشتار(های) وابسته: ردصلاحیت‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)

    روح‌الله احمدزادهٔ کرمانی
    ابراهیم اصغرزاده
    اکبر اعلمی
    مسعود پزشکیان
    سید محمدباقر خرازی
    اسفندیار رحیم‌مشایی
    علیرضا زاکانی
    حسن سبحانی
    محمد سعیدی‌کیا
    محمد شریعتمداری
    قاسم شعله‌سعدی
    علی فلاحیان
    محمدحسن قدیری ابیانه
    سید احمد کاشانی
    پرویز کاظمی
    مصطفی کواکبیان
    منوچهر متکی
    طهماسب مظاهری
    سید ابوالحسن نواب
    صادق واعظ زاده
    اکبر هاشمی رفسنجانی

داوطلبان کنارکشیدهٔ سرشناس

داوطلبان سرشناس زیر پیش از اعلام بررسی صلاحیت از انتخابات کنار کشیدند:

    سید محمدحسن ابوترابی‌فرد
    داوود احمدی‌نژاد
    جواد اطاعت
    کامران باقری لنکرانی
    علی‌اکبر جوانفکر
    صادق خلیلیان
    محمدرضا رحیمی
    علیرضا علی‌احمدی
    رامین مهمان‌پرست
    ریحانه حاجی آقاجانی

واکنش‌ها
Ambox warning orange.svg
    در مورد ارزش دانشنامه‌ای این بخش از مقاله اختلاف‌نظر وجود دارد.لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید.
نوشتار اصلی: واکنش‌ها به انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)


داخلی
سید علی خامنه‌ای

اصول حاکم بر سخنان رهبر ایران محور چند نکته است.

    اهمیت مضاعف این انتخابات
    تلاش دشمنان برای سرد کردن انتخابات و برگزیده شدن فردی با ویژگی‌های خلاف خواستهٔ مردم و بحرانی جلوه دادن کشور
    حضور گسترده مردم و شور انتخاباتی و بی‌اثرسازی تهدیدهای دشمنان
    حضور همه جریان‌ها و سلیقه‌های سیاسی معتقد به نظام اسلامی
    تعیین کننده بودن رأی مردم
    عدم اظهار نظر رهبری مبنی بر نظر بر فرد یا جریان خاص
    تمکین همه در برابر قانون
    یادآوری حوادث پیش آمده در سال ۱۳۸۸
    محترم شمردن نظر و رای شورای نگهبان
    تشکراز تمکین به قانون احراز نشدگان
    آیندهٔ روشن
    سیاه‌نمایی نکردن و نادیده نگرفتن زحمت‌ها و کارهای برجستهٔ دولت‌ها
    ندادن وعده‌ها و شعارهایی که نامزدان توانش را ندارند[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶]

    دشمن در نخستین وهله در پی بر‌گزار نشدن انتخابات و سپس پس انداختن اوست، ولی چون ناامید است می‌خواهد انتخابات را پرهزینه کند و جلو پرشوریش را گرفته حضور مردم را کمرنگ کند. نیز با پدید آوردن ماجرایی اقتصادی یا سیاسی یا امنیتی مردم را سرگرم کنند. در همه‌جای دنیا صلاحیت نامزدان بررسی می‌شود و مطرح کردن انتخابات آزاد از حربه‌های امروز دشمن است..[۴۷][۴۸]
    کاری کنیم که نتیجه انتخابات، یک گزینش خوب و همراه با صلاح و صرفه انقلاب و کشور باشد. این معنایش این نیست که اگر ما کسی را نپسندیدیم، با او بداخلاقی کنیم، برخورد تند و سخت و غلط بکنیم؛ نه. آن کسانی که خودشان را صالح می‌دانند، برای خودشان اهلیت قائلند، وارد میدان شوند. ما هم که می‌خواهیم انتخاب کنیم، نگاه کنیم، حقیقتاً با معیارهائی که معتقدیم و بین همه ماها مشترک است، بسنجیم. شاید بشود گفت که بین همه ایرانی‌ها - معتقدین به انقلاب - این معیارها تقریباً مشترک است. در هر کسی که این معیارها را مشاهده کردیم، کوشش کنیم، تلاش کنیم، کار کنیم - کار سالم - که انتخابات به سمت انتخاب یک چنین کسی برود.[۴۹]

محمود احمدی‌نژاد
نوشتار(های) وابسته: نامزدان تأییدنشده در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)

محور اصلی سخنان احمدی‌نژاد دربارهٔ انتخابات چند نکته است:

    تاکید بر مشارکت بالا بلکه پنجاه میلیونی و بیان اهمیت و اثر وضعی و عملی این مشارکت بالا است.
    برگزیدهٔ حداکثری و بلکه سی-چهل میلیونی
    تغییر معادله‌های بین‌المللی و شکست دشمن با حضور حداکثری
    تابعیت از رای ملت و برتر بودن آن از نظرهای سیاسی و اعتماد به مردم
    در کنار این امر وی با استناد به کلام سید علی خامنه‌ای بیان کرده‌است که همه باید در انتخابات شرکت کنند و کسی حق اعمال محدودیت بی‌مورد ندارد.
    تاکید بر انتخابات سالم و عدم دخالت نهاد دولت در انتخابات
    کار کردن و ادامهٔ مسئولیت تا روز تنفیذ رییس‌جمهور دیگر[۵۰][۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵][۵۶][۵۷][۵۸][۵۹][۶۰][۶۱][۶۲][۶۳][۶۴][۶۵][۶۶]

او به‌عنوان شخص حقیقی در انتخابات رسماً از اسفندیار رحیم‌مشایی پشتیبانی کرده‌بود.

او دو روز مانده به انتخابات تاکید کرد: مطمئناً ملت ایران در صحنهٔ انتخابات آینده نیز بار دیگر با توکل بر خدا تصمیم شایسته را اتخاذ خواهد کرد.[۶۷]
علی لاریجانی

علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی گفت محدودیتی برای حضور سلیقه‌های مختلف در انتخابات وجود ندارد.[۶۸]

وی در مراسم بهره‌برداری از بزرگراه امام علی غیررسمی از محمدباقر قالیباف حمایت کرد.[۶۹]
دیگران

    محمدصادق حائری شیرازی

محمدصادق حائری شیرازی، نماینده مجلس خبرگان، در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به محقق نشدن انتخابات پرشور براثر برخی ردصلاحیت‌ها هشدار داد.[۷۰]
بین‌المللی

    Flag of Syria.svg رئیس جمهور سوریه بشار اسد گفت: ایران امروز با ۱۰ سال گذشته خود تفاوت دارد و جزو مهمترین و قوی‌ترین کشورها و دولتی بسیار محوری است. انتخابات این تغییرات را منعکس می‌کند. به عقیده من انتخابات و تغییراتی که در ایران روی می‌دهد چنانکه آمریکا در پی آن است نخواهد بود و هرگز رئیس جمهوری که ایران را به مترسک آمریکا تبدیل کند روی کار نمی‌آید. آمریکا باید بداند در این رویا نباشد؛ تغییرات داخلی ایران چیزی نیست که غرب می‌خواهد.[۷۱]
    اسرائیل رئیس جمهوراسرائیل،شیمون پرز گفت: «ایران به انتخابات نزدیک می‌شود و تحریم‌ها شاید بر آن تاثیر داشته باشد. تحریم‌ها و فشارها باید به صورت تدریجی تا برگزاری انتخابات علیه ایران ادامه یابد.[۷۲]
    ترکیهرجب طیب اردوغان، نخست وزیرترکیه، در کنفرانس مطبوعاتی با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا با ابراز امیدواری نسبت به انجام انتخاباتی شفاف در ایران گفت که ما خواستار دوره جدیدی از استقرار در منطقه خاورمیانه هستیم.[۷۳]
    پرچم ایالات متحده آمریکا وزیر خارجه آمریکا جان کری گفت که با رد صلاحیت‌های انتخاباتی در ایران به سختی می‌توان گفت که انتخابات ایران به شیوه‌ای آزاد، رضایت بخش و قابل نظارت بر‌گزار می‌شود. وزیر خارجه آمریکا با اشاره به اینکه شورای نگهبان تنها صلاحیت نمایندگان حکومت را تایید کرده است، این اقدام شورای نگهبان را سد کردن مسیر دموکراسی به شیوه‌ای مشروع خواند.[۷۴]
    Flag of the United Kingdom.svg وزیر امورخارجهٔ بریتانیا ویلیام هگ پس از پایان نشست وزیران امور خارجه هشت کشور صنعتی در لندن گفت:ما امیدواریم که انتخابات ریاست جمهوری در ایران، اجازه احیای رایزنی‌ها درباره برنامهٔ هسته‌ای ایران را بدهد و قبل از پایان سال جاری تهران باید تصمیم بگیرد که آیا آماده مذاکرات جدی با ۱+۵ است یا خیر؟ وزیر خارجه انگلیس بیان کرد: در همین زمان ما هم می‌توانیم به تدوین و فرموله کردن نظرمان درباره جدی بودن نیات ایران بپردازیم.[۷۵]
    پرچم ایالات متحده آمریکا وزیر دفاع آمریکا چاک هگل در سفرش به اسرائیل در سخنرانی‌ای ابراز امیدواری کرد که انتخابات ریاست‌جمهوری ایران که قرار است در ماه ژوئن (خرداد) بر‌گزار شود، به تغییر مسیر چرخهٔ هسته‌ای ایران بینجامد.[۷۶]

تبریک‌های داخلی و خارجی

پس از انتخابات بسیاری از مسئولان و نهادهای کشور پیروزی را به مردم و رهبری و حجت‌الاسلام روحانی تبریک گفتند. نخستین کسی که تبریک گفت رییس‌جمهور احمدی‌نژاد سپس آیت‌الله خامنه‌ای بود.

بسیاری از کشورهای جهان نیز پیروزی روحانی را تبریک گفتند، نخست کشورهای اروپایی، همچنین کشورهای عربی، کشورهای آمریکا، آمریکای لاتین، روسیه.
نظرسنجی‌ها
نوشتار اصلی: نظرسنجی‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)


برگزاری انتخابات

براساس پیشبینی‌های انجام شده فرایند اخذ رای انتخابات یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری و چهارمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در ۱۴ حوزه انتخابیه به صورت تمام الکترونیکی بر‌گزار خواهد شد.[۷۷]

تغییر زمان امتحانات دانشگاه‌ها

در پی همزمانی انتخابات با آزمون‌های پایانی نیم‌سال دوم سال ۹۱-۹۲ وزارت علوم فرمان داد از ۲۰ خرداد تا ۲ تیر آزمونی بر‌گزار نشود[۷۸] که مورد اعتراض فراوان برخی دانشجویان و استادان قرار گرفت.[۷۹]

ازجمله جنبش عدالت‌خواه دانشجویی، کانون اندیشهٔ دانشجوی مسلمان، انجمن اسلامی دانشجویان،[۸۰] بسیج دانشجویی دانشگاه اراک[۸۱] و شریف[۸۲] و آزاد بروجرد[۸۳] قرار گرفت.

همچنین رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها گفت دانشگاه‌ها محل خلق حماسه سیاسی اند واز این کار انتقاد و ابراز تأسف کرد.[۸۴]
تبلیغات

طبق اعلام وزارت کشور، مدت تبلیغات انتخاباتی از صبح روز سوم تا پایان روز بیست و دوم خرداد به مدت ۲۰ روزتعیین شده و تبلیغات انتخاباتی نامزدها در روز ۲۳ خرداد ممنوع است.[۸۵]
مناظره‌ها و برنامه‌های تلویزیونی
نوشتار(های) وابسته: مناظره‌های انتخابات ایران در سال ۱۳۹۲

در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۹۲، طی مراسمی با حضور نمایندگان نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در صدا و سیما، جدول زمانبندی پخش برنامه‌های تبلیغی نامزدها شامل مناظره‌های مشترک، گفتگوهای رادیویی و مستندهای تبلیغاتی آنها از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی مطابق قرعه‌کشی مشخص شد.[۸۶][۸۷]

بر اساس برنامه سازمان صدا و سیما هر یک از نامزدها به صورت انفرادی و بدون در نظر گرفتن مناظره‌ها، ۴۰۵ دقیقه از طریق تلویزیون و ۲۸۵ دقیقه از طریق رادیو فرصت داشتند تا با مردم سخن بگویند.[۸۶][۸۸]

در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری به دلیل بالا بودن تعداد نامزدها و برای پرهیز از حاشیه‌های مناظره‌های دو نفره، مناظره‌ها در سال ۹۲ در سه نوبت و به صورت زنده و دسته‌جمعی شامل: مناظره اقتصادی ۱۰ خرداد، مناظره فرهنگی ۱۵ خرداد و مناظره سیاسی ۱۷ خرداد، هر کدام به مدت سه و نیم ساعت و هر سه با مجریگری مرتضی حیدری، از ساعت ۱۶:۰۰ از شبکه اول سیما پخش گردید. و تکرار آن در همان روز، از ساعت ۲۱:۰۰ از شبکه چهار سیما پخش شد.[۸۶][۸۹][۹۰]
رأی‌گیری
تعرفه برگه رای در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

مصطفی محمدنجار، وزیر کشور ایران اعلام کرده بود در این دوره از انتخابات ۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲ نفر واجد شرایط رأی‌دهی هستند که از این میان ۱٬۶۳۱٬۲۰۶ نفر رأی‌اولی هستند. بر اساس بررسی روزنامه بهار، براساس آمار سرشماری سال ۹۰، ۵۵ میلیون نفر بالای شانزده سال وجود داشتند که اکنون واجد شرایط شرکت در انتخابات اند. همچنین حدود سه تا پنج میلیون ایرانی مقیم خارج از کشور در این امار گنجانده نشده است.[۹۱] همچنین برای این انتخابات ۱۳۰هزار صندوق اخذ رأی[۹۲] در قالب ۲۰هزار شعبه درنظر گرفته شده است.[۹۳] بنابر آمار منتشره از شوی سرپرست اداره‌کل رسانه‌های خارجی، برای پوشش رسانه‌ای انتخابات، ۴۲۱ خبرنگار از ۱۹۳ خبرگزاری متعلق به ۲۸ کشور جهان مجوز خبرنگاری در روز انتخابات را دریافت کرده‌اند.[۹۴]

به گفتهٔ وزیر کشور شمردن رای در شعبه‌های رای‌گیری بلافاصله پس از پایان زمان رای‌گیری آغاز خواهد شد.[۹۵]

انتخابات در سراسر کشور تا ساعت ۲۲ و تهران تا ۲۳ تمدید شد.[۹۶]
نتیجه

بنابر اعلام نتایج رسمی انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲، این دوره با مشارکت ۷۲٫۷٪ بر‌گزار شد و حسن روحانی با ۵۰٫۷۱٪ کل آرا به عنوان رئیس جمهور منتخب برگزیده شد.[۹۷] این انتخاب با واکنش مثبت سران سایر کشورها مواجه شد و با توجه به دیدگاه‌های پیشین وی، امیدهای بین‌المللی نسبت به حل بحران‌های مرتبط با ایران را بیشتر ساخت.[۹۸]
ویرایش • بحث  نتیجهٔ انتخابات نامزد     گرایش     حامیان     رأی     ٪
۱     حسن روحانی     اعتدالگرا     اصلاح طلبان
حزب اعتدال و توسعه     ۱۸٬۶۱۳٬۳۲۹     ۵۰٫۷۱٪
۲     محمدباقر قالیباف     اصولگرا     جمعیت پیشرفت و عدالت     ۶٬۰۷۷٬۲۹۲     ۱۶٫۵۵٪
۳     سعید جلیلی     اصولگرا     جبههٔ پایداری     ۴٬۱۶۸٬۹۴۶     ۱۱٫۳۵٪
۴     محسن رضایی     اعتدالگرا     جبههٔ ایستادگی     ۳٬۸۸۴٬۴۱۲     ۱۰٫۵۸٪
۵     علی‌اکبر ولایتی     اصولگرا     جمعی از جامعهٔ مدرسین
جبههٔ پیروان
    ۲٬۲۶۸٬۷۵۳     ۶٫۱۸٪
۶     سید محمد غرضی     اعتدالگرا     -     ۴۴۶٬۰۱۵     ۱٫۲۱٪
رأی‌های باطله     ۱٬۲۴۵٬۴۰۹     ۳٫۳۹٪
مجموع کل رأی‌ها     ۳۶٬۷۰۴٬۱۵۶     ۱۰۰٪
رأی‌های گرفته/درصد مشارکت     ۳۶٬۹۳۸٬۶۵۱     ۷۲٫۷٪
رأی‌های درست     ۳۵٬۴۵۸٬۷۴۷     ۷۰٫۲۳٪
رأی‌های باطله     ۱٬۲۴۵٬۴۰۹     ۲٫۴۶٪
رأی‌ندادگان     ۱۳٬۷۷۹٬۰۳۶     ۲۷٫۲۹٪
واجدان شرایط رأی‌دهی     ۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲     ۱۰۰٪
منبع: «گزارش نهایی یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری». وزارت کشور، ۲۵ خرداد ۱۳۹۲.، «وزیر کشور در گزارش انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در محضر رهبر انقلاب: انتخابات ۹۲ مهر تاییدی بر تمام انتخابات گذشته بود». وزارت کشور، ۱۳ مرداد ۱۳۹۲.
نمودار میله‌ای
               
روحانی    
  
    ۵۰٫۷۱٪
قالیباف    
  
    ۱۶٫۵۵٪
جلیلی    
  
    ۱۱٫۳۵٪
رضایی    
  
    ۱۰٫۵۸٪
ولایتی    
  
    ۶٫۱۸٪
غرضی    
  
    ۱٫۲۱٪
باطله    
  
    ۳٫۳۹٪


نوشتار اصلی: آمار یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۹۲)
استان‌هایی که روحانی برنده شده‌اند
استان‌هایی که رضایی برنده شده‌اند
استان     حسن روحانی     %     محمدباقر قالیباف     %     محسن رضایی     %     سعید جلیلی     %     علی‌اکبر ولایتی     %     سید محمد غرضی     %     مجموع
آذربایجان شرقی     ۱٬۰۵۲٬۳۴۵     ۵۷٫۸۷٪     ۱۸۷٬۴۴۴     ۱۰٫۳۱٪     ۲۰۲٬۱۷۵     ۱۱٫۱۲٪     ۱۸۷٬۲۲۷     ۱۰٫۳۰٪     ۱۶۴٬۱۷۹     ۹٫۰۳٪     ۲۵٬۰۸۲     ۱٫۳۸٪     ۱٬۸۱۸٬۴۵۲
آذربایجان غربی     ۶۸۲٬۱۹۳     ۶۳٫۹۱٪     ۱۵۱٬۵۰۸     ۱۳٫۱۱٪     ۱۰۵٬۶۵۸     ۸٫۸۸٪     ۹۳٬۷۸۷     ۷٫۴۹٪     ۶۷٬۸۷۴     ۵٫۲۶٪     ۱۵٬۵۴۸     ۱٫۳۵٪     ۱٬۱۱۶٬۵۶۸
اردبیل     ۳۸۴٬۷۵۱     ۵۸٫۳۷٪     ۹۸٬۲۹۸     ۱۷٫۸۷٪     ۵۹٬۵۲۴     ۹٫۰۷٪     ۴۴٬۴۴۱     ۶٫۹۷٪     ۴۰٬۵۳۱     ۶٫۴۷٪     ۸٬۳۶۷     ۱٫۲۶٪     ۶۳۵٬۹۱۲
اصفهان     ۱۰۱۷۵۱۶     ۴۵٫۰۰٪     ۲۵۹۶۰۱     ۱۳٫۵۴٪     ۲۷۰۷۹۹     ۱۲٫۱۵٪     ۴۱۱۰۹۸     ۱۸٫۸۷٪     ۲۰۳۶۷۹     ۸٫۰۷٪     ۵۹۱۰۶     ۲٫۳۷٪     ۲۲۲۱۷۹۹
البرز     ۵۱۹۴۱۲     ۵۱٫۱۹٪     ۲۱۳۹۰۴     ۱۹٫۲۴٪     ۸۴۶۳۳     ۷٫۹۴٪     ۱۰۵۳۷۲     ۱۰٫۷۵٪     ۷۷۲۸۸     ۹٫۶۹٪     ۱۲۲۲۶     ۱٫۱۸٪     ۱۰۱۲۸۳۵
ایلام     ۱۷۵۶۰۸     ۵۶٫۴۰٪     ۳۵۵۸۶     ۱۱٫۴۳٪     ۵۸۱۸۲     ۱۸٫۶۹٪     ۲۲۹۷۶     ۷٫۳۸٪     ۱۵۱۰۴     ۴٫۸۵٪     ۳۸۸۹     ۱٫۲۵٪     ۳۱۱۳۴۵
بوشهر     ۲۷۸۷۶۳     ۵۳٫۸۱٪     ۶۴۸۸۱     ۱۲٫۵۲٪     ۷۴۲۲۰     ۱۴٫۳۳٪     ۵۴۹۶۰     ۱۰٫۶۱٪     ۳۸۴۹۹     ۷٫۴۳٪     ۶۷۱۱     ۱٫۳۰٪     ۵۱۸۰۳۴
تهران     ۲۳۸۵۸۹۰     ۴۸٫۵۱٪     ۱۲۶۶۵۶۸     ۲۵٫۷۵٪     ۳۳۶۵۵۷     ۶٫۸۴٪     ۵۵۰۳۴۸     ۱۱٫۱۹٪     ۳۱۶۵۹۲     ۶٫۴۴٪     ۶۱۸۹۳     ۱٫۲۶٪     ۴۹۱۷۸۴۸
چهارمحال و بختیاری     ۱۵۵۸۸۴     ۳۲٫۸۵٪     ۴۳۲۰۱     ۹٫۱۰٪     ۲۱۱۱۰۱     ۴۴٫۴۹٪     ۳۸۶۰۰     ۸٫۱۳٪     ۲۱۶۹۳     ۴٫۵۷٪     ۴۰۳۴     ۰٫۸۵٪     ۴۷۴۵۱۳
خراسان جنوبی     ۱۹۲۴۴۶     ۴۴٫۵۱٪     ۱۰۱۷۱۳     ۲۳٫۵۳٪     ۱۴۵۸۲     ۳٫۳۷٪     ۱۰۳۳۸۲     ۲۳٫۹۱٪     ۱۵۱۸۵     ۳٫۵۱٪     ۵۰۵۲     ۱٫۱۷٪     ۴۳۲۳۶۰
خراسان رضوی     ۱۳۰۰۶۱۷     ۴۳٫۹۹٪     ۹۶۷۴۳۲     ۳۲٫۷۲٪     ۱۰۸۰۷۵     ۳٫۶۶٪     ۴۰۶۱۲۴     ۱۳٫۷۴٪     ۱۴۰۱۴۲     ۴٫۷۴٪     ۳۴۴۳۳     ۱٫۱۶٪     ۲۹۵۶۸۲۳
خراسان شمالی     ۲۲۶۱۴۴     ۴۷٫۱۹٪     ۱۵۷۸۰۰     ۳۲٫۹۳٪     ۱۸۸۷۰     ۳٫۹۴٪     ۵۲۸۰۲     ۱۱٫۰۲٪     ۱۷۹۲۴     ۳٫۷۴٪     ۵۶۸۴     ۱٫۱۹٪     ۴۷۹۲۲۴
خوزستان     ۶۷۵۴۹۵     ۳۴٫۱۵٪     ۱۱۷۹۷۷     ۵٫۹۶٪     ۹۲۱۵۷۰     ۴۶٫۵۹٪     ۱۶۹۴۴۶     ۸٫۵۷٪     ۷۸۴۸۸     ۳٫۹۷٪     ۱۵۲۵۱     ۰٫۷۷٪     ۱۹۷۸۲۲۷
زنجان     ۲۸۱۸۶۷     ۵۰٫۲۹٪     ۱۰۶۴۱۵     ۱۸٫۹۹٪     ۴۹۶۵۴     ۸٫۸۶٪     ۷۰۷۹۷     ۱۲٫۶۳٪     ۴۲۵۵۰     ۷٫۵۹٪     ۹۱۷۰     ۱٫۶۴٪     ۵۶۰۴۵۳
سمنان     ۱۵۷۱۳۳     ۴۵٫۳۱٪     ۸۷۵۹۸     ۲۵٫۲۶٪     ۱۴۵۴۱     ۴٫۱۹٪     ۵۵۹۸۷     ۱۶٫۱۵٪     ۲۶۵۰۰     ۷٫۶۴٪     ۵۰۱۵     ۱٫۴۵٪     ۳۴۶۷۷۴
استان سیستان و بلوچستان     ۷۷۰۳۹۴     ۷۳٫۳۰٪     ۱۰۹۳۹۰     ۱۰٫۴۱٪     ۶۱۹۸۶     ۵٫۹۰٪     ۶۴۳۳۹     ۶٫۱۲٪     ۳۶۱۲۲     ۳٫۴۴٪     ۸۷۸۵     ۰٫۸۴٪     ۱۰۵۱۰۱۶
فارس     ۱۲۹۲۹۴۳     ۵۸٫۲۱٪     ۲۴۷۶۴۲     ۱۱٫۱۵٪     ۲۱۱۸۰۱     ۹٫۵۴٪     ۳۰۹۹۲۹     ۱۳٫۹۵٪     ۱۳۵۴۲۵     ۶٫۱۰٪     ۲۳۳۴۳     ۱٫۰۵٪     ۲۲۲۱۰۸۳
قزوین     ۳۲۴۷۳۹     ۵۱٫۷۰٪     ۱۱۱۶۰۴     ۱۷٫۷۷٪     ۴۵۸۸۴     ۷٫۳۱٪     ۹۰۵۷۳     ۱۴٫۴۲٪     ۴۷۱۷۴     ۷٫۵۱٪     ۸۱۰۸     ۱٫۲۹٪     ۶۲۸۰۸۲
قم     ۲۰۱۶۷۷     ۳۸٫۷۰٪     ۸۹۹۸۷     ۱۷٫۲۷٪     ۳۰۵۴۰     ۵٫۸۶٪     ۱۲۱۲۳۷     ۲۳٫۲۶٪     ۶۸۳۵۶     ۱۳٫۱۲٪     ۹۳۴۶     ۱٫۷۹٪     ۵۲۱۱۴۳
کردستان     ۴۳۸۲۹۰     ۷۰٫۸۵٪     ۷۵۵۴۸     ۱۲٫۲۱٪     ۴۹۶۹۵     ۸٫۰۳٪     ۳۰۱۹۵     ۴٫۸۸٪     ۱۷۸۴۳     ۲٫۸۸٪     ۷۰۴۸     ۱٫۱۴٪     ۶۱۸۶۱۹
کرمان     ۸۵۵۴۶۳     ۵۹٫۳۳٪     ۲۲۲۸۰۰     ۱۵٫۴۵٪     ۶۹۳۱۶     ۴٫۸۱٪     ۲۱۵۸۷۲     ۱۴٫۹۷٪     ۶۴۲۴۷     ۴٫۴۶٪     ۱۴۲۳۷     ۰٫۹۹٪     ۱۴۴۱۹۳۵
کرمانشاه     ۵۶۷۷۸۴     ۶۲٫۴۳٪     ۱۶۲۰۶۲     ۱۷٫۸۲٪     ۶۴۵۹۷     ۷٫۱۰٪     ۶۴۵۹۷     ۷٫۱۰٪     ۴۱۳۴۸     ۴٫۵۵٪     ۹۰۱۷     ۰٫۹۹٪     ۹۰۹۴۰۵
کهگیلویه و بویراحمد     ۱۲۶۳۹۵     ۳۹٫۱۲٪     ۱۷۴۸۹     ۵٫۴۱٪     ۱۴۲۰۴۰     ۴۳٫۹۷٪     ۲۴۱۳۸     ۷٫۴۷٪     ۱۱۵۱۰     ۳٫۵۶٪     ۱۴۸۷     ۰٫۴۶٪     ۳۲۳۰۵۹
گلستان     ۵۴۸۰۶۹     ۵۹٫۸۱٪     ۱۵۸۹۴۷     ۱۷٫۳۵٪     ۴۶۱۰۰     ۵٫۰۳٪     ۷۸۱۹۲     ۸٫۵۳٪     ۷۴۶۳۳     ۸٫۱۴٪     ۱۰۴۰۱     ۱٫۱۴٪     ۹۱۶۳۴۲
گیلان     ۷۸۴۷۸۹     ۶۴٫۷۴٪     ۸۶۹۲۳     ۷٫۱۷٪     ۸۶۹۲۳     ۷٫۱۷٪     ۱۴۹۸۷۶     ۱۲٫۳۶٪     ۸۵۱۵۶     ۷٫۰۳٪     ۱۸۵۱۶     ۱٫۵۳٪     ۱۲۱۲۱۸۳
لرستان     ۴۰۲۶۵۵     ۴۷٫۴۳٪     ۹۹۰۲۲     ۱۱٫۶۶٪     ۲۳۶۴۵۱     ۲۷٫۸۵٪     ۶۳۳۱۶     ۷٫۴۶٪     ۴۰۹۰۸     ۴٫۸۲٪     ۶۵۹۶     ۰٫۷۸٪     ۸۴۸۹۴۸
مازندران     ۱۱۰۷۴۹۴     ۵۹٫۸۲٪     ۲۸۶۴۶۴     ۱۵٫۴۷٪     ۹۴۱۷۸     ۵٫۰۹٪     ۱۸۰۷۷۲     ۹٫۷۶٪     ۱۶۱۸۷۳     ۸٫۷۴٪     ۲۰۷۴۲     ۱٫۱۲٪     ۱۸۵۱۵۲۳
مرکزی     ۳۲۳۶۳۱     ۴۵٫۹۴٪     ۱۳۷۱۹۵     ۱۹٫۴۸٪     ۶۵۴۹۵     ۹٫۳۰٪     ۹۳۳۴۳     ۱۳٫۲۵٪     ۷۵۳۱۸     ۱۰٫۶۹٪     ۹۴۰۹     ۱٫۳۴٪     ۷۰۴۳۹۱
هرمزگان     ۴۱۴۴۴۴     ۵۴٫۴۶٪     ۹۹۲۷۷     ۱۳٫۰۴٪     ۶۴۲۷۰     ۸٫۴۴٪     ۱۲۲۹۵۴     ۱۶٫۱۶٪     ۴۸۷۴۳     ۶٫۴۰٪     ۱۱۳۵۶     ۱٫۴۹٪     ۷۶۱۰۴۴
همدان     ۴۵۱۸۱۰     ۵۰٫۶۸٪     ۱۳۹۸۶۵     ۱۵٫۶۹٪     ۸۰۳۴۰     ۹٫۰۱٪     ۱۳۸۴۱۴     ۱۵٫۵۲٪     ۶۹۷۷۰     ۷٫۸۳٪     ۱۱۳۷۸     ۱٫۲۸٪     ۸۹۱۵۷۷
یزد     ۳۵۱۵۲۷     ۶۷٫۷۲٪     ۵۲۹۱۱     ۱۰٫۱۹٪     ۱۹۷۹۳     ۳٫۸۱٪     ۶۲۲۳۲     ۱۱٫۹۹٪     ۲۷۴۶۸     ۵٫۲۹٪     ۵۱۳۷     ۰٫۹۹٪     ۵۱۹۰۶۸
مجموع/درصد بدون باطله     ۱۸٬۴۴۸٬۱۶۸     ۵۲٫۴۱٪     ۵٬۹۵۷٬۰۵۲     ۱۶٫۹۲٪     ۳٬۸۹۹٬۵۵۰     ۱۱٫۰۸٪     ۴٬۱۷۷٬۳۲۶     ۱۱٫۸۷٪     ۲٬۲۷۲٬۱۲۲     ۶٫۴۵٪     ۴۴۶٬۳۶۷     ۱٫۲۷٪     ۳۵٬۲۰۰٬۵۸۵*
مجموع/درصد با باطله         ۵۰٫۶۲٪         ۱۶٫۳۴٪         ۱۰٫۷۰٪         ۱۱٫۴۶٪         ۶٫۲۳٪         ۱٫۲۲٪

انتخابات ریاست‌جمهوری ایران

انتخابات ریاست جمهوری ایران، انتخاباتی است که برای تعیین رئیس‌جمهور به عنوان شخص دوم مملکت با آرای مستقیم مردم صورت می‌پذیرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در قانون اساسی سال ۱۳۵۸ پیش بینی شده‌است.

با حذف پست نخست‌وزیری در اصلاحیهٔ قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، جایگاه و اختیارات و وظایف ریاست جمهوری در ایران دچار تحول اساسی شد.

در ایران تعیین صلاحیت کاندیداهای انتخاباتی و نظارت برانتخابات بر عهده شورای نگهبان می‌باشد.[۱]

تاکنون یازده دوره از این انتخابات برگزار شده‌است؛ انتخابات دورهٔ اول در ۵ اسفند ۱۳۵۸ و انتخابات دورهٔ یازدهم در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ انجام شد. در تمام دوره هایی که بطور عادی پایان یافته یک فرد برای دو دور توانسته رای مردم را جلب کند. در دوره اول ریاست جمهوری٬ مجلس رای اعتماد خود را از رییس جمهور منتخب پس گرفت و این دوره پیش از موعد پایان یافت. رییس جمهور رجایی در اثر بمبگذاری کشته شد و این دوره نیز پیش از مورد مقرر پایان پذیرفت.
جدول اطلاعات یازده دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران[۲] ×     تاریخ برگزاری     جمعیت واجد شرایط     شمار شرکت‌کنندگان     درصد مشارکت     شمار کاندیداهای رسمی     رئیس‌جمهور انتخابی     تعداد رأی منتخب     درصد رأی منتخب
اول     ۵ بهمن ۵۸     ۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱     ۱۴٬۱۵۰٬۹۰۲     ۶۷٫۴۲     ۱۲۴     ابوالحسن بنی‌صدر     ۱۰٬۷۵۳٬۷۵۲     ۷۷،۹۹
دوم     ۲ مرداد ۶۰     ۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷     ۱۴٬۵۷۳٬۸۰۳     ۶۴٫۲۴     ۴     محمدعلی رجایی     ۱۲٬۷۷۰٬۰۵۰     ۸۷،۶۲
سوم     ۱۰ مهر ۶۰     ۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷     ۱۶٬۸۴۷٬۷۱۷     ۷۴٫۲۶     ۴     سید علی خامنه‌ای     ۱۵٬۹۰۵٬۹۸۷     ۹۴،۴۱
چهارم     ۲۵ مرداد ۶۴     ۲۵٬۹۹۳٬۸۰۲     ۱۴٬۲۳۸٬۵۸۷     ۵۴٫۷۸     ۳     سید علی خامنه‌ای     ۱۲٬۲۰۵٬۰۱۲     ۸۵،۷۱
پنجم     ۶ مرداد ۶۸     ۳۰٬۱۳۹٬۵۹۸     ۱۶٬۴۵۲٬۶۷۷     ۵۴٫۵۹     ۲     اکبر هاشمی رفسنجانی     ۱۵٬۵۵۰٬۵۳۸     ۹۴،۵۱
ششم     ۲۱ خرداد ۷۲     ۳۳٬۱۵۶٬۰۵۵     ۱۶٬۷۹۶٬۷۸۷     ۵۰٫۶۶     ۴     اکبر هاشمی رفسنجانی     ۱۰٬۵۶۶٬۴۹۹     ۶۲،۹۰
هفتم     ۲ خرداد ۷۶     ۳۶٬۴۶۶٬۴۸۷     ۲۹٬۱۴۵٬۷۵۴     ۷۹٫۹۳     ۴     سید محمد خاتمی     ۲۰٬۱۳۸٬۷۸۴     ۶۹،۰۹
هشتم     ۱۸ خرداد ۸۰     ۴۲٬۱۷۰٬۲۳۰     ۲۸٬۰۸۱٬۹۳۰     ۶۶٫۶۷     ۱۰     سید محمد خاتمی     ۲۱٬۶۵۹٬۰۵۳     ۷۷،۱۲
نهم (دومرحله‌ای)     ۲۷ خرداد و ۳ تیر ۸۴     ۴۶٬۷۸۶٬۴۱۸     ۲۷٬۹۵۸٬۹۳۱     ۵۹٫۷۶     ۲-۷     محمود احمدی‌نژاد     ۱۷٬۶۰۰٬۰۰۰     ۶۲،۹۴
دهم     ۲۲ خرداد ۸۸     ۴۶٬۱۹۹٬۹۹۷     ۳۹،۱۶۵،۱۹۱     ۸۵     ۴     محمود احمدی‌نژاد     ۲۴،۵۲۷،۵۱۶     ۶۲،۶۲
یازدهم     ۲۴ خرداد ۱۳۹۲     ۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲[۳]     ۳۶٬۷۰۴٬۱۵۶     ۷۲٫۷     ۶     حسن روحانی     ۱۸٬۶۱۳٬۳۲۹     ۵۰٫۷۱‍

محتویات

    ۱ میزان مشارکت مردمی
    ۲ جستارهای وابسته
    ۳ منابع
    ۴ پیوند به بیرون

میزان مشارکت مردمی

تا کنون یازده دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده است که میزان مشارکت مردمی در انتخابات ریاست جمهوری به ترتیب دوره اول ۶۷.۴ دوره دوم ۶۴.۲ دوره سوم ۷۴.۳ دوره چهارم ۵۴.۸ دوره پنجم ۵۴.۶ دوره ششم ۵۰.۷ دوره هفتم ۷۹.۹ دوره هشتم ۶۶.۸ دوره نهم ۵۹.۸ دوره دهم ۸۴.۶ و در دوره دوره یازدهم ۷۶.۲ بوده است.