نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران یکی ازنیروهای چهارگانه ارتش جمهوری اسلامی ایران است که مسئولیت حفاظت از مرزهای هوایی و پشتیبانی نیروهای رزمی دیگر اجا را دارد. پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نام این نیرو به صورت فعلی تغییر پیدا کرد. سرتیپ خلبان حسن شاه‌صفی، از شهریور ۱۳۸۷ تاکنون، فرماندهی نیروی هوایی را بر عهده داشته‌است. نیروی هوایی ایران طبق آخرین تخمین‌ها در سال ۲۰۱۳ هفتمین نیروی هوایی جهان از لحاظ تعداد هواپیماهای سوخت رسان و ترابری (۱۱۹ فروند) است.[۱]
محتویات
۱ تاریخچه نیروی هوایی
۲ پایگاه‌های هوایی
۳ دانشگاه نیروی هوایی
۴ عملیاتها
۴.۱ عملیات اچ-۳
۴.۲ عملیات اوسیراک
۵ توان رزمی
۶ هواپیماهای پناهنده نیروی هوایی عراق
۷ کتابشناسی
۸ نگارخانه
۹ جستارهای وابسته
۱۰ پانویس
۱۱ منابع
۱۲ پیوند به بیرون
تاریخچه نیروی هوایی
نوشتار اصلی: نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
نیروی هوایی در سال ۱۳۰۳ و به کوشش نخست وزیر وقت، رضاخان سردارسپه بنیانگذاری شد. در خرداد ۱۳۰۳ حکم عمومی قشون تحت شمار ۲۲۲ برای تأسیس نیروی هوایی صادر گردید و سرهنگ احمد خان نخجوان به ریاست آن برگزیده شد.
پایگاه‌های هوایی
نوشتار اصلی: پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی ارتش
ایران هم‌اکنون ۱۲ پایگاه هوایی نظامی دارد. از این شمار، ۱۱ پایگاه هوایی در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی و بیشتر به کمک آمریکا ساخته‌شدند.[۲]
پایگاه اول: تهران (مهرآباد)
پایگاه دوم: تبریز
پایگاه سوم: همدان
پایگاه چهارم: دزفول
پایگاه پنجم: امیدیه
پایگاه ششم: بوشهر
پایگاه هفتم: شیراز
پایگاه هشتم:اصفهان
پایگاه نهم: بندرعباس
پایگاه دهم: چابهار
پایگاه یازدهم: تهران (دوشان تپه)
پایگاه دوازدهم: بیرجند
پایگاه سیزدهم: زاهدان
پایگاه چهاردهم: مشهد
در سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که نخستین پایگاه نظامی خود پس از انقلاب ۱۳۵۷ را، در نزدیکی شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی در شرق ایران افتتاح کرده‌است.[۲]
دانشگاه نیروی هوایی
تیمسار منصور ستاری، بنیانگذار دانشگاه هوایی.
دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری یا به اختصار «دانشگاه هوایی» دانشجویان داوطلب را در رشته‌های زیر آموزش می‌دهد:
دانشکده پرواز: خلبانی، خلبانی پهپاد، مراقبت پرواز و…
دانشکده هوافضا: مهندسی هوافضا و مهندسی نگهداری هواپیما
دانشکده کنترل: پدافند، فاشا (فرماندهی اطلاعات - شناسایی) و…
دانشکده برق: مهندسی برق و جنگال (جنگ الکترونیک)
دانشکده کامپیوتر: مهندسی رایانه - نرم‌افزار
دانشکده مدیریت: مدیریت
دانشکده تحصیلات تکمیلی: رمزخوانی و امنیت پرواز
از آنجا که دانش‌آموختگان این دانشگاه، افسران نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران خواهند بود، در زمان دانشجویی افزون بر آموزش‌های علمی، دوره‌های دشوار آموزش نظامی را نیز می‌گذرانند.
«دانشگاه هوایی شهید ستاری» در منطقه مهرآباد جنوبی، خیابان دانشگاه هوایی واقع است.
عملیاتها
نیروی هوایی ایران در سالهای پس از انقلاب در جریان آزادسازی کردستان از اشغال احزاب تجزیه طلب، جنگ عراق علیه ایران، مقابله با نیروهای طالبان و همچنین عقب راندن کشتی‌های اکتشافی جمهوری آذربایجان از میادین نفتی مورد مناقشه در دریای خزر و دستگیری ریگی حضور فعال داشت.
عملیات اچ-۳
نوشتار اصلی: عملیات اچ-۳
این عملیات که از آن بعنوان بی نظیرترین عملیات در تاریخ جنگهای هوایی جهان یاد میشود در تاریخ (۱۵ فروردین ۱۳۶۰) با هدف حمله به پایگاه هوایی اچ ۳ در نزدیکی مرز اردن انجام گرفت. در این عملیات بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی که بیشتر آنها بمب افکنهای روسی بودند از بین رفتند.
عملیات اوسیراک
عملیات شمشیر سوزان (حمله به اوسیراک) یا عملیات اوسیراک یکی از تاثیرگذارترین و سرنوشت سازترین عملیاتها در جهت کاهش زمان جنگ ایران و عراق میباشد که توسط نیروی هوایی ایران در تاریخ ۸ مهر ۱۳۵۹ (۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰) سازماندهی و اجرا شده‌است. در طی این عملیات جنگنده‌های اف-۴ ایران با نفوذ به عمق خاک عراق تاسیسات اتمی اوسیراک را که در شرف تکمیل و دریافت سوخت بود بمباران کردند. سه ماه بعد دومین حمله به این تاسیسات توسط نیروهای هوایی اسرائیل انجام شد که این بمباران به انهدام کامل نیروگاه انجامید.
توان رزمی
تعداد پرسنل نیروی هوایی ارتش حدود ۵۲ هزار نفر و نیروی هوایی سپاه پاسداران حدود ۵ هزار نفر است. هواپیماهای فعال در نیروی هوایی ارتش و سپاه پاسداران هم بر اساس آمار غیر رسمی شامل این موارد است:[۳]
هواگرد تصویر اصلیت نقش ویرایش‌ها در حال خدمت[۴][۵] توضیحات
هواگردهای بال ثابت
صاعقه A HESA Saeqeh of IRIAF.jpg ایران چند منظوره ۸ فروند
اف-۱۴ تام‌کت Iran Air Force Grumman F-14A Tomcat Sharifi.jpg ایالات متحده آمریکا جنگنده رهگیر و برتری هوایی ۴۰ فروند
داسو میراژ اف۱ Ejercito del Aire Mirage F.1M.jpg فرانسه جنگنده رهگیر و چندمنظوره ۱۲ فروند[۶] F1EQ5/6 و F1BQ3
میگ-۲۹آ Iran Air Force Mikoyan-Gurevich MiG-29UB Sharifi.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده برتری هوایی ۲۰ فروند
اف-۴ فانتوم ۲ F-4E South Korea 1979.jpg ایالات متحده آمریکا چند منظوره ۶۰ فروند
نورثروپ اف-۵ئی/اف IRIAF Northrop F-5E Tiger II Talebzadeh.jpg ایالات متحده آمریکا چند منظوره 50 فروند
چنگدو جی-۷ (اف-۷ام) IRIAF MiG-21 landing.jpg چین رهگیر ۲۰ فروند
سوخو-۲۵ کا Sukhoi Su-25K at RIAT-92.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی پشتیبانی نزدیک هوایی ۷ فروند (۱۳[۷])
آذرخش HESA Azarakhsh displayed in Vahdati Airbase.jpg ایران پشتیبانی نزدیک هوایی ۴ فروند
سوخو سو-۲۴ Sukhoi Su-24 inflight Mishin-2.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب‌افکن ۳۰ فروند
بوئینگ ۷۴۷ Pan Am Boeing 747 at Zurich Airport in May 1985.jpg ایالات متحده آمریکا هواپیمای سوخت‌رسان ۷۴۷-۱۰۰F 3 فروند
بوئینگ ۷۰۷ Saha Air Boeing 707 Haghgoo-1.jpg ایالات متحده آمریکا تشریفات (VIP) 3 فروند
داسو فالکن-۵۰ Armee de l'Air - Dassault Falcon 50.jpg فرانسه تشریفات (VIP) ۳ فروند
لاکهید جت استار A IRIAF Lockheed JetStar.jpg ایالات متحده آمریکا تشریفات (VIP) JetStar II ۱ فروند
هسا درنا ایران آموزشی درنا تذرو ۱۵ فروند
پرستو ایران آموزشی ۱۲ فروند
اف-۵بی (سیمرغ) AE.9-00123-23 F-5M Freedom Fighter Ala 23 Spanish Air Force Dijon AB 2008.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی ۱۰ فروند
بیچکرافت بونانزا F33A Bonanza of IIAF.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی F33C ۲۵ فروند
لاکهید تی-۳۳ شوتینگ استار T 33 Shooting Star-IIAF.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی T-۳۳A ۰ فروند
میگ-۲۹یوبی Iran Air Force Mikoyan-Gurevich MiG-29UB Sharifi.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی آموزشی ۷ فروند
سوخو-۲۵یوبی‌کا Bulgarian Air Force Sukhoi Su-25UBK Lofting.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی آموزشی ۳ فروند
پیلاتوس پی سی-۷ Pilatus.pc-7.fairford2006.arp.jpg سوئیس آموزشی ۳۵ فروند
چنگدواف تی-۷ J-7I fighter at the Beijing Military museum.jpg چین آموزشی ۱۰ فروند
امبراور-۳۱۲ توکانو Peru Air Force - Embraer T-27 Tucano - Lofting.jpg برزیل آموزشی ۱۵ فروند
ساب سافاری T-405 RIAT Bthebest.JPG سوئد پاکستان آموزشی Mushshak ۲۵ فروند
سی-۱۳۰ Iranian Air Force Hercules Habibi.jpg ایالات متحده آمریکا حمل و نقل تاکتیکی C-۱۳۰E C-۱۳۰H ۳۰ فروند
شرایک کمندر ۶۸۰ 680W.jpg ایالات متحده آمریکا حمل و نقل سبک ۳ فروند
ایلیوشین آی‌ال-۷۶ IlyushinIl76a.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی حمل و نقل سنگین (استراتژیک) ۱۲ فروند
هاربین وای-۱۲ Y12e.jpg چین حمل و نقل سبک ۹ فروند
چیان وای-۷ Zest Airways MA60.jpg چین حمل و نقل سبک ۱۴ فروند
سوکاتا تی بی Socata TB-200 Tobago XL.jpg فرانسه حمل و نقل سبک تیبی-۲۱ ترینیداد تیبی-۲۰۰ توباگو ۴ فروند ۸ فروند
فوکر اف۲۷ فرندشیپ Busy Bee F-27 LN-AKB.jpg هلند حمل و نقل تاکتیکی F۲۷-۴۰۰M F۲۷-۶۰۰ ۱۰ فروند
پلاتیپوس پی سی-۶ پورتر Pilatus PC-6 SkydiveLillo JD18032008.jpg سوئیس حمل و نقل سبک ۱۰ فروند
پی-۳ اوریون P-3 Orion underside view 20080614.jpg ایالات متحده آمریکا گشت دریایی P-3F ۳ فروند
ایران ۱۴۰ Antonov An-140 3.jpg ایران گشت دریایی IRAN-140-MP ۰ فروند
بالگردها
آگوستا-بل ۲۰۶ Bell 206L3 (D-HASA).jpg ایتالیا هلی کوپتر سبک ۵ فروند قرار است به استاندارد پنها شباویز ۲۰۶۱ ارتقا پیدا کنند
بل ۲۱۴ Bell 214B.JPG ایالات متحده آمریکا چندمنظوره - حمل و نقل متوسط بل-۲۱۴ سی ۳۰ فروند قرار است به استاندارد شباویز ۷۵-۲ ارتقا پیدا کنند
سی‌اچ-۴۷ شنوک CH-47F at NTC 2008.jpg ایالات متحده آمریکا حمل و نقل سنگین CH-۴۷C ۱۰ فروند
پهپادها
مهاجر ایران چند منظوره محرمانه
ابابیل ایران چند منظوره محرمانه
سفره ماهی ایران پلت فرم محرمانه
اسکن ایگل ایران شناسایی-جاسوسی محرمانه
مهاجر ایران محرمانه
یسیر ایران محرمانه
در آینده
قاهر_اف-۳۱۳ 100px ایران جنگنده چند منظوره A Class ۳۱۳ فروند سفارش ساخت[نیازمند منبع] در حال توسعه و تست تاکسی
هواپیماهای پناهنده نیروی هوایی عراق
در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ بیش از ۲۰۰ هواپیمای نیروی هوایی عراق نابود شدند و بمب‌های هدایت لیزری نیروهای ائتلاف پناهگاه‌های هواپیماهای عراقی را نابود کرد. پس از آن حدود نیمی از نیروی هوایی باقی‌مانده عراق برای جلوگیری از نابودی به ایران گریختند. دلیل این کار به درستی مشخص نیست اما در هر صورت بسیاری از جنگنده‌ها و هواپیماهای تدارکاتی نیروی هوایی عراق از مرز ایران گذشته و به کشور همسایه پناهنده شدند. تعداد این هواپیماها بر اساس یک برآورد ۱۲۲ تا ۱۳۷ فروند و بر اساس برآورد دیگری ۱۱۵ تا ۱۴۰ فروند بوده است. مقامات عراق در سال ۲۰۰۰ مدعی بودند که بیش از ۱۰۰ هواپیمای نظامی و ۳۳ هواپیمای غیرنظامی آنها به ایران رفته‌اند اما ایرانی‌ها تعداد آنها را کمتر می‌دانند.[۸]
هواپیما خاستگاه نقش تعداد فرار به ایران
میگ-۲۳ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۱۲
میگ-۲۵ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده رهگیر ۷
میگ-۲۹ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده برتری هوایی ۴
میراژ اف-۱ فرانسه جنگنده چندمنظوره ۲۴
سوخو-۲۰ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۴
سوخو-۲۲ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۴۰
سوخو-۲۴ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده ضربتی ۲۴
سوخو-۲۵ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده پشتیبانی نزدیک ۷
ایلیوشین-۷۶ Flag of the Soviet Union.svg شوروی حمل و نقل سنگین استراتژیک ۱۵
تعداد کل [۹] ۱۳۷
کتابشناسی
مهمترین کتب منتشر شده درباره نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل است:[۱۰]
علی بابایی، غلامرضا، (۱۳۸۳)، تاریخ نیروی هوایی ایران از پهلوی تا انقلاب، تهران: آشیان.
مهرنیا، احمد، (۱۳۹۱)، حمله هوایی به الولید، تهران: سوره مهر.