زبان اسپانیایی

زبان اسپانیایی (اسپانیولی) یا کاستیلی زبانی از خانوادهٔ زبان‌های رومی و یکی از پُرگویش‌وَرترین زبان‌های جهان است.[۱] طی آمار سال ۲۰۱۴ میلادی زبان اسپانیایی با ۴۷۰ میلیون نفر گوینده به عنوان زبان مادری، دومین زبان پرتکلم دنیا است.[۲][۳][۴]

در سال ۱۹۹۹، اسپانیایی زبان مادری ۳۵۸ میلیون نفر و مجموعاً ۴۱۷ میلیون سخنور بوده‌است.[۵] در حال حاضر این ارقام به ۴۰۰ [۶][۷] و ۵۰۰[۸] میلیون نفر افزایش یافته‌اند. در ایالات متحده حدود ۱۶ درصد جمعیت به زبان اسپانیایی تکلم می‌کنند، زبان اسپانیایی زبان دوم در ایالات متحده امریکا است.

محتویات

    ۱ تاریخچه
    ۲ پراکندگی جغرافیایی
    ۳ نمونه زبانی
    ۴ جستارهای وابسته
    ۵ منابع

تاریخچه

زبان اسپانیایی کاستیلی در اواخر قرن سوم پیش از میلاد توسط رومی‌ها وارد شبه جزیره ایبری شد. و پس از مدتی بیشتر زبان‌های بومی آن منطقه مانند باسکی را کنار زد. این زبان از گروه رومی زبانهای ایتالیک یا لاتین می‌باشد و از اسپانیا و از طریق سیاست‌های استعماری پادشاهی اسپانیا در قرون وسطی و مناطق تحت سلطهٔ اسپانیا مانند امریکای لاتین و برخی نقاط قاره افریقا و آسیا کشیده شد. نخستین رمان شناخته شده در جهان را دن کیشوت می‌دانند که اثر یک اسپانیایی بنام سروانتس در قرون وسطی می‌باشد. این زبان مدت‌ها تحت فشار زبان عربی بسر می‌برد و واژگان بیشماری را از زبان عربی پذیرفته است[۹].
پراکندگی جغرافیایی
کشور     جمعیت کشور [۱۰]     اسپانیایی به عنوان زبان مادری[۱۱]     دوزبانه و استفاده از اسپانیایی بعنوان زبان دوم [۱۲][۱۳]     درصد اسپانیایی زبان جمعیت[۱۴]     جمعیت کل متکلمین به اسپانیایی
 مکزیک     ۱۱۲٬۳۹۶٬۲۱۱ [۱۵]     ۱۰۳٬۵۲۷٬۸۸۵     ۷٬۱۱۰٬۰۳۱     ۹۸٫۵٪     ۱۱۰٬۶۳۷٬۹۱۶
 ایالات متحده آمریکا     ۳۰۹٬۰۵۹٬۷۲۴ [۱۶]     ۴۴٬۴۶۸٬۵۰۱ [۱۷]     ۶٬۲۳۱٬۴۹۹ + Students     ۱۶٫۳٪ [۱۸]     ۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰[۱۹] + ۷٬۸۲۰٬۰۰۰ students[۲۰]
 اسپانیا     ۴۷٬۰۲۱٬۰۳۱ [۲۱]     ۴۱٬۸۴۸٬۷۱۷ [۲۲]     ۴٬۵۸۱٬۰۸۸     ۹۸٫۸٪     ۴۶٬۴۵۶٬۷۷۹
 کلمبیا     ۴۵٬۷۸۳٬۰۰۰ [۲۳]     ۴۵٬۳۳۸٬۹۰۵     ۷۷٬۸۳۱     ۹۹٫۲٪     ۴۵٬۴۱۶٬۷۳۶
 آرژانتین     ۴۰٬۹۰۰٬۴۹۶ [۲۴]     ۳۹٬۶۰۸٬۰۴۰     ۱٬۰۴۷٬۰۵۳     ۹۹٫۴٪     ۴۰٬۶۵۵٬۰۹۳
 ونزوئلا     ۲۹٬۰۵۶٬۰۰۰ [۲۵]     ۲۸٬۰۳۳٬۲۲۸     ۶۷۴٬۱۰۰     ۹۸٫۸٪     ۲۸٬۷۰۷٬۳۲۸
 پرو     ۲۹٫۷۹۷٫۶۹۴ [۲۶]     ۲۳٬۷۶۹٬۶۲۰     ۲٬۰۳۵٬۱۸۳     ۸۶٫۶٪     ۲۵٬۸۰۴٬۸۰۳
 شیلی     ۱۷٬۲۴۸٬۴۵۰ [۲۷]     ۱۵٬۵۱۳٬۲۵۵     ۱٬۶۰۰٬۰۲۴     ۹۹٫۳٪     ۱۷٬۱۲۷٬۷۱۱
 اکوادور     ۱۴٬۳۰۶٬۰۰۰ [۲۸]     ۱۳٬۲۹۸٬۸۵۸     ۷۳۳٬۳۲۴     ۹۸٫۱٪     ۱۴٬۰۲۴٬۳۷۶
 گواتمالا     ۱۴٬۳۶۱٬۶۶۶ [۲۹]     ۹٬۲۹۱٬۹۹۷     ۳٬۱۱۶٬۴۸۲     ۸۶٫۴٪     ۱۲٬۴۰۸٬۴۷۹
 کوبا     ۱۱٬۲۳۵٬۸۶۳ [۳۰]     ۱۱٬۲۳۵٬۸۶۳         ۹۹٫۴٪     ۱۱٬۱۶۸٬۴۴۸
 جمهوری دومینیکن     ۱۱٬۲۳۵٬۸۶۳ [۳۰]     ۱۰٬۱۲۰٬۷۰۵     ۶۲٬۵۵۸     ۹۹٫۶٪     ۱۰٬۱۸۴٬۱۰۰
 بولیوی     ۱۰٬۴۲۶٬۱۵۴ [۳۱]     ۴٬۳۵۰٬۸۳۳     ۴٬۸۱۳٬۷۵۶     ۸۷٫۹٪     ۹٬۱۶۴٬۵۸۹
 هندوراس     ۸٬۲۱۵٬۳۱۳ [۳۲]     ۷٬۹۸۱٬۹۹۸     ۱۵۱٬۱۶۱     ۹۹٫۰٪     ۸٬۱۳۳٬۱۵۹
 مراکش     ۲۹٬۶۸۰٬۰۶۹ [۳۳]     ۲۰٬۰۰۰ [۳۴]     ۶٬۴۷۹٬۹۳۵     ۲۱٫۹٪ [۳۵]     ۶٬۴۹۹٬۹۳۵
 السالوادور     ۶٬۱۸۳٬۰۰۲ [۳۶]     ۶٬۱۸۳٬۰۰۲         ۹۹٫۷٪     ۶٬۱۶۴٬۴۵۱
 فرانسه     ۶۴٬۰۵۷٬۷۹۰     ۴۴۰٬۱۰۶ [۳۷]     ۵٬۷۲۱٬۳۸۰     ۹٫۶٪     ۶٬۱۶۱٬۴۸۶
 نیکاراگوئه     ۵٬۸۲۲٬۰۰۰ [۳۰]     ۵٬۰۸۸٬۴۲۸     ۵۵۱٬۳۲۸     ۹۷٫۰٪     ۵٬۶۴۷٬۳۴۰
 کاستاریکا     ۴٬۶۱۵٬۶۴۶ [۳۸]     ۴٬۳۴۵٬۱۳۰     ۸۷٬۱۲۶     ۹۹٫۲٪     ۴٬۴۳۲٬۲۵۶
 پاراگوئه     ۶٬۴۶۰٬۰۰۰ [۳۰]     ۳۶۹٬۰۰۰     ۴٬۰۴۳٬۵۵۵     ۶۹٫۵٪     ۴٬۴۸۹٬۷۰۰
 پورتوریکو     ۳٬۹۹۸٬۰۰۰ [۳۰]     ۳٬۸۰۲٬۰۹۸ [۳۹]     ۱۴۷٬۳۳۴     ۹۸٫۸٪     ۳٬۹۵۰٬۰۲۴
 بریتانیا     ۶۰٬۹۴۳٬۹۱۲     ۱۰۷٬۶۵۴ [۴۰]     ۳٬۸۱۴٬۸۴۶     ۶٫۴٪     ۳٬۹۲۲٬۵۰۰
 اروگوئه     ۳٬۳۷۲٬۰۰۰ [۳۰]     ۳٬۲۵۷٬۳۵۲     ۷۷٬۳۰۳     ۹۸٫۹     ۳٬۳۳۴٬۹۰۸
 پاناما     ۳٬۵۰۸٬۰۰۰ [۳۰]     ۲٬۶۲۲٬۷۲۰     ۴۷۶٬۴۱۹     ۹۳٫۱٪     ۳٬۱۷۹٬۳۶۵
 فیلیپین     ۹۶٬۰۶۱٬۶۸۳     ۲٬۶۶۰ [۴۱]     ۳٬۰۱۴٬۱۱۵     ۳٫۱٪     ۳٬۰۱۶٬۷۷۳ [۴۲]
 آلمان     ۸۲٬۳۶۹٬۵۴۸     ۱۴۰٬۰۰۰ [۴۳]     ۲٬۵۶۶٬۹۷۲     ۳٫۲٪     ۲٬۷۰۶٬۹۷۲
 ایتالیا     ۵۸٬۱۴۵٬۳۲۱     ۸۹٬۹۰۵ [۴۴]     ۱٬۹۶۸٬۳۲۰     ۳٫۵٪     ۲٬۰۵۸٬۲۲۵
 گینه استوایی     ۱٬۱۵۳٬۹۱۵ [۴۵]     n.a.     ۱٬۰۴۴٬۲۹۳     ۹۰٫۵٪ [۴۶]     ۱٬۰۴۴٬۲۹۳
 کانادا     ۳۳٬۲۱۲٬۶۹۶     ۹۰۹٬۰۰۰ [۴۷]     ۹۲٬۸۵۳     ۳٪     ۱٬۰۰۱٬۸۵۳
 پرتغال     ۱۰٬۶۷۶٬۹۱۰     ۹٬۷۴۴     ۷۲۷٬۲۸۲     ۶٫۹٪     ۷۳۷٬۰۲۶
 هلند     ۱۶٬۶۴۵٬۳۱۳     ۱۹٬۹۷۸ [۴۸]     ۶۶۲٬۱۱۶     ۴٫۱٪     ۶۸۲٬۰۹۴
 بلژیک     ۱۰٬۴۰۳٬۹۵۱     ۸۵٬۹۹۰ [۴۹]     ۵۱۵٬۹۳۹     ۵٫۸٪     ۶۰۱٬۹۲۹
 رومانی     ۲۲٬۲۴۶٬۸۶۲         ۵۴۴٬۵۳۱     ۲٫۴٪     ۵۴۴٬۵۳۱
 سوئد     ۹٬۰۴۵٬۳۸۹     ۱۰۱٬۴۷۲ [۵۰]     ۴۴۲٬۶۰۱     ۶٪     ۵۴۴٬۰۷۳
 استرالیا     ۲۱٬۰۰۷٬۳۱۰     ۱۰۶٬۵۱۷ [۵۱]     ۳۷۴٬۵۷۱ [۵۲]     ۲٫۳٪     ۴۸۱٬۰۸۸ [۵۳]
 برزیل     ۱۸۵٫۷۱۲٫۷۱۳     ۴۴۵٬۰۰۵ [۵۴]     ۵ million students[۵۵]         unknown
 لهستان     ۳۸٬۵۰۰٬۶۹۶         ۳۱۶٬۱۰۴     ۰٫۸٪     ۳۱۶٬۱۰۴
 اتریش     ۸٬۲۰۵٬۵۳۳         ۲۶۷٬۱۷۷     ۳٫۳٪     ۲۶۷٬۱۷۷
 ساحل عاج     ۲۰٬۱۷۹٬۶۰۲         ۲۳۵٬۸۰۶ [۵۶]     ۱٫۲٪     ۲۳۵٬۸۰۶
 الجزایر     ۳۳٬۷۶۹٬۶۶۹         ۲۲۳٬۰۰۰ [۵۷]     ۰٫۷٪     ۲۲۳٬۳۷۹
 دانمارک     ۵٬۴۸۴٬۷۲۳         ۲۱۹٬۰۰۳     ۴٪     ۲۱۹٬۰۰۳
 اسرائیل     ۷٬۱۱۲٬۳۵۹     ۱۳۰٬۰۰۰ [۵۸]     ۴۵٬۲۳۱     ۲٫۵٪     ۱۷۵٬۲۳۱ [۵۹]
 سوئیس     ۷٬۵۸۱٬۵۲۰     ۱۲۳٬۰۰۰ [۶۰]     ۱۴٬۴۲۰     ۱٫۷٪ [۶۱]     ۱۳۷٬۴۲۰
 ژاپن     ۱۲۷٬۲۸۸٬۴۱۹     ۷۶٬۵۶۵ [۶۲]     ۶۰٬۰۰۰     ۰٫۱٪     ۱۳۶٬۵۶۵
 بلغارستان     ۷٬۲۶۲٬۶۷۵         ۱۳۳٬۹۱۰     ۱٫۸٪     ۱۳۳٬۹۱۰
 بلیز     ۳۰۱٬۲۷۰     ۱۰۶٬۷۹۵ [۶۳]     ۲۱٬۸۴۸     ۴۲٫۷٪     ۱۲۸٬۶۴۳ [۶۳]
 آنتیل هلند     ۲۲۳٬۶۵۲     ۱۰٬۶۹۹     ۱۱۴٬۸۳۵     ۵۶٫۱٪     ۱۲۵٬۵۳۴
 جمهوری ایرلند     ۴٬۱۵۶٬۱۱۹         ۱۲۳٬۵۹۱     ۳٪     ۱۲۳٬۵۹۱
 سنگال     ۱۲٬۸۵۳٬۲۵۹         ۱۰۱٬۴۵۵     ۰٫۸٪     ۱۰۱٬۴۵۵
 یونان     ۱۰٬۷۲۲٬۸۱۶         ۸۶٬۷۴۲     ۰٫۸٪     ۸۶٬۷۴۲
 فنلاند     ۵٬۲۴۴٬۷۴۹         ۸۵٬۵۸۶     ۱٫۶٪     ۸۵٬۵۸۶
 مجارستان     ۹٬۹۳۰٬۹۱۵         ۸۵٬۰۳۴     ۰٫۹٪     ۸۵٬۰۳۴
 آروبا     ۱۰۰٬۰۱۸     ۶٬۸۰۰     ۶۸٬۶۰۲     ۷۵٫۳٪     ۷۵٬۴۰۲
 کرواسی     ۴٬۴۹۱٬۵۴۳         ۷۳٬۶۵۶     ۱٫۶٪     ۷۳٬۶۵۶
 آندورا     ۸۴٬۴۸۴     ۲۹٬۹۰۷ [۶۴]     ۲۵٬۳۵۶     ۶۸٫۷٪ [۶۵]     ۵۸٬۰۴۰
 اسلواکی     ۵٬۴۵۵٬۴۰۷         ۴۳٬۱۶۴     ۰٫۸٪     ۴۳٬۱۶۴
 نروژ     ۴٬۶۴۴٬۴۵۷     ۱۲٬۵۷۳     ۲۳٬۶۷۷     ۰٫۸٪     ۳۶٬۲۵۰
 روسیه     ۱۴۰٬۷۰۲٬۰۹۴     ۳٬۳۲۰     ۲۰٬۰۰۰ [۶۶]     ۰٫۰۱٪     ۲۳٬۳۲۰
 نیوزیلند     ۴٬۱۷۳٬۴۶۰     ۲۱٬۶۴۵ [۶۷]         ۰٫۵٪     ۲۱٬۶۴۵
 گوآم     ۱۵۴٬۸۰۵         ۱۹٬۰۹۲     ۱۲٫۳٪     ۱۹٬۰۹۲
جزایر ویرجین ایالات متحده جزایر ویرجین ایالات متحده     ۱۰۸٬۶۱۲     ۱۶٬۷۸۸         ۱۵٫۵٪     ۱۶٬۷۸۸
 چین     ۱٬۳۴۵٬۷۵۱٬۰۰۰     ۲٬۲۹۲[۶۸]     ۱۲٬۸۳۵     ۰٫۰۰۱۱۲۴٪     ۱۵٬۱۲۷
 لیتوانی     ۳٬۵۶۵٬۲۰۵         ۱۳٬۹۴۳     ۰٫۴٪     ۱۳٬۹۴۳
 جبل طارق     ۲۷٬۹۶۷     ۱۳٬۸۵۷         ۴۹٫۵٪     ۱۳٬۸۵۷
 قبرس     ۷۹۲٬۶۰۴             ۱٫۴٪     ۱۱٬۰۴۴
 ترکیه     ۷۱٬۸۹۲٬۸۰۷     ۳۸۰     ۸٬۰۰۰ [۶۹]     ۰٫۰۱٪     ۸٬۳۸۰
 جامائیکا     ۲٬۸۰۴٬۳۲۲     ۸٬۰۰۰         ۰٫۳٪     ۸٬۰۰۰
 لوکزامبورگ     ۴۸۶٬۰۰۶     ۳٬۰۰۰     ۴٬۳۴۴     ۱٫۵٪     ۷٬۳۴۴
 مالت     ۴۰۳٬۵۳۲     ۶٬۴۵۸         ۱٫۶٪     ۶٬۴۵۸
 ترینیداد و توباگو     ۱٬۰۴۷٬۳۶۶     ۴٬۱۰۰         ۰٫۴٪     ۴٬۱۰۰
 صحرای غربی     ۵۱۳٬۰۰۰ [۱۰]     n.a.[۷۰]     n.a.     n.a.     n.a.
سایر مهاجرین به اتحادیه اروپا.         ۱٬۳۹۹٬۵۳۱ [۷۱]             ۱٬۳۹۹٬۵۳۱
دانشجویان بیگانه رشتهٔ زبان اسپانیایی             ۲٬۸۹۵٬۵۶۲ [۷۲]         ۲٬۸۹۵٬۵۶۲
کلیه اسپانیایی دانان که اسپانیایی زبان اولشان است یا در کشورهایی با زبان رسمی اسپانیایی بسر می‌برند:         ۴۲۷٬۴۴۰٬۰۵۳ [۷۳]     ۳۲٬۹۲۸٬۵۹۹         ۴۶۰٬۳۶۸٬۶۵۲ [۷۴]
همه اسپانیایی دان‌ها بعنوان زبان اول یا سایر:         ۸۹٬۹۸۳٬۳۹۹         ۵۱۷٬۴۲۳٬۴۵۲ [۷۵]
نمونه زبانی
لاتین     اسپانیایی     زبان گالیسی     پرتغالی     زبان آستوری     زبان آراگونی     زبان کاتالان     ایتالیایی     زبان فرانسه     زبان رومانیایی     فارسی
nos     nosotros     nós     nós (outros)¹     nós, nosotros     nusatros     nosaltres
(archaically also nós)     noi (altri)²     nous (autres)³     noi     ما
frater germanum (lit. "true brother")     hermano     irmán     irmão     hermanu     chirmán     germà
(archaically also frare)۵     fratello     frère     frate     برادر
dies Martis (Classical)

feria tertia (Ecclesiastical)
    martes     martes     terça-feira     martes     martes,"martz"     dimarts     martedì     mardi     marţi     سه شنبه
cantiō (nem, acc.), canticum     canción     canción/cançom۴     canção     canción (in asturian canciu)     canta     cançó     canzone     chanson     cântec     ترانه
magis or plus     más
(archaically also plus)     máis     mais
(archaically also chus/plus)     más     más,"més"     més
(archaically also pus)     più     plus     mai/plus     بیشتر
manum sinistram (acc.)     mano izquierda
(also mano siniestra)     man esquerda     mão esquerda
(archaically also sẽestra)     mano esquierda (in asturian manzorga)     man cucha     mà esquerra     mano sinistra     main gauche     mâna stângă     چپ دست
nihil or nullam rem natam (acc.)
(lit. "no thing born")     nada     nada/ren     nada
(neca and nula rés in some expressions; archaically also rem)     nada (in asturian un res is the same of nada)     cosa     res     niente/nulla     rien/nul     nimic/nul

الفبای انگلیسی

الفبای انگلیسی دارای ۲۶ حرف است که بسیاری از این حروف در اکثر زبانها مانند فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و ... مشترک هستند.

حروف الفبای انگلیسی عبارت‌اند از:

    اِی
    بی
    سی
    دی
    ای
    اف
    جی
    اچ
    آی
    جِی
    کی
    ال
    ام
    ان
    اُ
    پی
    کیو
    آر
    اس
    تی
    یو
    وی
    دابل‌یو
    ایکس
    وای
    زد

حروف انگلیسی به زبان اصلی عبارت‌اند از:

    A
    B
    C
    D
    E
    F
    G
    H
    I
    J
    K
    L
    M
    N
    O
    P
    Q
    R
    S
    T
    U
    V
    W
    X
    Y
    Z

ژرمن‌ها

مردم ژرمن (در منابع قدیمی‌تر مردم توتنی) گروهی نژادی-زبانی هستند که از اروپای شمالی سرچشمه می‌گیرند و به زبان‌های ژرمنی از شاخه زبان‌های هند و اروپایی سخن می‌گویند. این زبان‌ها از جد مشترکشان یعنی زبان نیا ژرمنی در دوره آهن بوجود آمده‌اند. این زبان در بسیاری از مناطق با کمک گروهای قومی شمال اروپا گسترش یافت از آن جمله:اسکاندیناویایی‌ها(سوئدی‌ها، نروژِی‌ها، دانمارکی‌ها، جزایر فارویی‌ها اما نه فنلاندی‌ها و سامی‌ها)، آلمانی‌ها (شامل اتریشی‌ها و تمام آلمانی زبانان سوئیس و آلمان) هلندی‌ها و انگلیسی‌ها هستند.

پرتغال

پُرتغال کشوری در جنوب غربی اروپا است. پایتخت آن لیسبون و زبان رسمی آن پرتغالی است که از شاخهٔ زبان‌های رومی‌تبار است.

جمعیت این کشور ۱۰٫۵ میلیون نفر و واحد پول آن یورو است. این کشور از اعضای اتحادیه اروپا و ناتو است و شیوه حکومتی آن جمهوری پارلمانی است. پرتغال جزء کشورهای توسعه‌یافته به‌شمار می‌آید. دین مردم این کشور مسیحیت از شاخه کاتولیک رومی است.

پرتغال غربی‌ترین کشور سرزمین اصلی اروپاست و خاک پرتغال به همراه تنها همسایه خود اسپانیا شبه‌جزیره ایبری را تشکیل می‌دهد. پرتغال از سوی غرب به اقیانوس اطلس محدود شده‌است و دو مجمع‌الجزایر آزور و مادیرا واقع در این اقیانوس نیز جزء خاک پرتغال هستند.

کشور پرتغال دو منطقه کلان‌شهری عمده دارد که یکی کلان‌شهر لسیبون در جنوب و دیگری کلان‌شهر پورتو در شمال است. نام کامل پورتو، پورتو-کاله بوده‌است که به معنی بندر کال‌ها (نام قومی سلتی) است و نام پرتغال نیز تلفظی از نام پورتوکاله‌است. مناطق پورتو و لیسبون از قدیم با یکدیگر در رقابت بوده‌اند.

در دوران باستان ساکنان سرزمین کنونی پرتغال را اقوام سلتی گالاسی و لوسیتانی تشکیل می‌دادند و این منطقه بعداً بخشی از امپراتوری روم شد و سپس قبایل گوناگون ژرمن نیز به این سرزمین آمدند. ناحیه پرتغال در سده هشتم میلادی به تصرف مسلمانان موری (مراکشی) درآمد ولی شهسواران مسیحی بعداً مسلمانان را از این منطقه راندند. زبان پرتغالی امروزه به زبان لاتینی رومی‌ها بیش از سایر زبان‌های اروپایی شباهت دارد.

پرتغال در سال ۱۱۳۹ میلادی اعلام پادشاهی مستقل کرد. گرچه امپراتوری بزرگی که با کوشش دریانوردان پرتغالی به وجود آمده بود بعداً روی به افول نهاد، آنچه هنوز برجای مانده به حدی است که امروزه دولت پرتغال سومین کشور بزرگ مستعمراتی جهان به شمار می‌رود.

روزگاری حکومت استعماری پرتغال شامل برزیل، گینه بیسائو، موزامبیک در آفریقا، تیمور شرقی و بخش‌هایی از قلمرو هند بود. در دهه ۱۹۶۰ میلادی، به دنبال استقلال بسیاری از کشورهای آفریقایی که پیش از آن مستعمرهٔ سایر قدرت‌های استعماری بودند، پرتغال با نگرانی، بخش‌های استعماری را بخش‌های جدایی‌ناپذیر خود دانست به این ترتیب، بسیاری از این مناطق در حدود پانزده سال برای کسب آزادی و استقلال مبارزه کردند و سرانجام، در سال ۱۹۷۴ این امر به سقوط نظام دیکتاتوری و فاشیستی پرتغال منجر شد. یک سال بعد، کشورهای تحت سلطه و استعمار پرتغال، البته به جز ماکائو، صاحب استقلال شدند.[۱]

سیب زمینی، گوجه فرنگی، زیتون، انگور، و لبنیات از فراورده‌های کشاورزی پرتغال و پارچه و کفش، کاغذ، پالایش نفت، پلاستیک، سفالگری، و مشروبات از تولیدات آن است.

محتویات

    ۱ تاریخ
        ۱.۱ روزگار دریانوردی
    ۲ روزگار معاصر
    ۳ سیاست
    ۴ جغرافیا
    ۵ تقسیمات کشوری
    ۶ اقتصاد
    ۷ مردم
    ۸ فرهنگ
    ۹ جستارهای وابسته
    ۱۰ منابع
    ۱۱ پیوند به بیرون

تاریخ

نام نخست پرتغال، پروتوکال بود و آن نام شهر کوچکی بود واقع در کنار رودخانه دورو که در زمان‌های قدیم شکوه و رونقی خاص داشت و ناحیه اطراف این شهر (اوپورتوی کنونی) سرزمین پرتغالی (Terra portucalense) نامیده می‌شد.

رومیان در این سرزمین آیین مسیحیت را جایگزین پرستش خدایان قدیم ساختند. این دین حتی در دوره خلفای اسلامی بر پرتغال نیز همواره باقی و برجا بود.

ویریاتوس رهبر قوم جنگاور لوسیتانی با افراد خود به پاسگاه‌های رومیان حمله کرده و با این عمل خود نظر و توجه دنیای متمدن آن روز را به خویش معطوف داشت. نجبا و اشراف مسیحی در بحبوحه قدرت دولت اسلامی، یعنی در آن زمان که سپاهیان اسلام تا سواحل رود دوئرو پیش رفته بودند، با آنها دست و پنجه نرم می‌کردند. آلفونسو هانریکوس، نبردهای ملی را متمرکز ساخت و دولت پرتغال را بنیان نهاد و خود اولین سلطان آن شد (۱۱۴۰م). پادشاهانی که پس از وی به سلطنت رسیدند در راه تحقق وحدت کشور کوشش بسیار به‌عمل آوردند و سرزمین پرتغال را مستحکم ساختند. از جمله این سلاطین سانچوی مستعمره‌گیر، آلفونسوی دوم، معروف به چاق، دینیژ کشتکار و پدروی ستمگر هستند.
روزگار دریانوردی

بیش از چهارصد سال قبل، دریانوران پرتغالی راه‌های دریایی گوناگونی را کشف و بر روی نقشه ثبت کردند. همین راه‌ها بود که سنگ اول بنای امپراتوری مستعمراتی عظیم پرتغال را بنیان نهاد.

در بین مردانی که در سده‌های میانه برای تبدیل پرتغال به یک ملت بزرگ دریانورد کمک کرده‌اند باید شاهزاده هانری دریانورد (۱۳۹۵-۱۴۶۰ م) را نام برد. وی، به جای آنکه به زندگی اشرافی و درباری بپردازد، گروهی از بهترین اخترشناسان، ریاضیدان و دریانوردان روزگار را گرد خود جمع کرد تا به پژوهش و بررسی جهان‌های نادیده‌ای که در ورای تمدن غرب قرار داشت، بپردازند. کوشش‌های او منجر به این شد که دریانوردان پرتغالی از دماغه بوژادور در سواحل افریقا بگذرند و پرتغال چنان ثروت و قدرتی پیدا کند که مدت‌ها پس از مرگ او باقی بماند.

در دوره‌ای که در تاریخ پرتغال به‌عصر زرین شهرت دارد، اکتشافات جغرافیایی مهمی به‌عمل آمد. بارتولومئو دیاز تا دماغه امید نیک. یعنی جنوبی‌ترین نقطه قاره افریقا پیش راند (۱۴۸۷م). پس از وی واسکو دوگاما بزرگترین کاوشگر پرتغالی، راه‌های دریایی هند و شرق را پیدا کرد. شبکه عظیم راه‌های دریایی پرتغال موجب آن شد که این دولت پایگاه‌هایی در ایران، سیلان، چین، ژاپن، و سایر قسمتهای جهان به‌دست‌آورد. جنگ شاه عباس با پرتغالی‌ها جنگی بود که دست آنها را از تنگهٔ هرمز کوتاه کرد. این عصر زرین تا زمانی که یکی از پادشاهان اسپانیا پرتغال را تسخیر کرد، ادامه یافت.

تسلط اسپانیا بر پرتغال ۶۰ سال به طول انجامید. سرانجام پرتغالی‌ها در ۱۶۴۰م استقلال خود را باز یافتند و دگربار اقدامات سریعی به‌منظور تحکیم پایه‌های سیادت دریایی، که در مدت تسلط اسپانیایی‌ها تا حدی به دست انگلیسی‌ها و هلندی‌ها افتاده بود، به‌عمل آوردند. در همین دوره‌است که پرتغالی‌ها سرزمین گسترده و پرثروت برزیل را کشف کردند و آن را مستعمره خویش ساخته قهوه و شکر و برنج و الماس آن را به کشور خود بردند.
روزگار معاصر

در آغاز سده نوزدهم آتش جنگ سراسر اروپا را فراگرفت. در ۱۸۰۷ م نیروهای فرانسه از مرزهای پرتغال عبور کرده مقاومت مردم این سرزمین را در هم شکستند و به لیسبون هجوم آوردند. در مدت اشتغال پرتغال به دست فرانسوی‌ها پایتخت به برزیل انتقال یافت. پس از شکست ناپلئون، خاندان سلطنتی و دولت به لیسبون بازگشت. برزیل هم استقلال یافت. پرتغال در سده نوزدهم غالباً دچار بی‌ثباتی سیاسی بود. امپراتوری پرتغال در آفریقا تثبیت شد، هر چند این کشور در رقابت برای استعمار آفریقا توان دستیابی به سرزمین‌های بیشتر را نداشت. رژیم پرتغال پس از انقلاب خونین ۱۹۱۰ م که منجر به سرنگون کردن رژیم استبدادی آن کشور شد، به یک حکومت جمهوری مبدل شد، ولی جمهوری پرتغال نیز بی‌ثبات بود و در ۱۹۲۶ نظامیان قدرت را در دست گرفتند.

در ۱۹۳۲ ژنرال «آنتونیو اولیویرا سالازار» یک حکومت دیکتاتوری را که از فاشیسم ایتالیایی الهام می‌گرفت در پرتغال برپا داشت. دیکتاتوری سالازار مانند دیکتاتوری فرانکو در اسپانیا متکی به ارتش و اقتدار اخلاقی کلیسای پرتغال بود. سالازار هرگونه تحول و پیشرفت اجتماعی در درون کشور را سد کرد و از سوی دیگر جنبش‌های ملی در مستعمرات پرتغال را سرکوب کرد. او پس از سقوط فاشیسم در آلمان نیز توانست بر مسند قدرت باقی بماند و آمریکا و حتی اروپای زخم دیده از فاشیسم، از بیم نفوذ کمونیست‌ها در پرتغال و اسپانیا، این دو ژنرال متحد هیتلر را حمایت کردند تا بر قدرت باقی بمانند و با موج سقوط فاشیسم از صحنه حذف نشوند. آنها بتدریج به دیکتاتورهای مصلح پرتغال و اسپانیا مشهور شدند. البته روی امواج خونی که در هر دو کشور از انقلابیون و نیروهای مترقی براه انداخته بودند. سالازار، دیکتاتور پرتغال، به همراه ژنرال فرانکو در اسپانیا، آخرین بازمانده‌های دوران سلطه فاشیسم بر بخش مهمی از اروپا بودند.

در ۱۹۷۴ کودتای نظامی چپگرای روی داد[۲] که رهبران آن به مستعمرات آفریقایی استقلال دادند (۱۹۷۴ تا ۱۹۷۵) و در آغاز کوشیدند تا نظامی مارکسیستی بر کشور تحمیل کنند. ولی انتخابات در ۱۹۷۶ چپ افراطی را قاطعانه کنار زد. پرتغال انتقال از دیکتاتوری به دموکراسی را به اجرا گذاشت و دولت غیر نظامی بار دیگر استقرار یافت و این کشور در عین حال با از دست رفتن مستعمرات و عضویت در جامعه اروپا (از ۱۹۸۶) اتحاد نزدیکتری با دیگر ملل اروپا یافت.

    چشم‌اندازی از بندرگاه قدیمی و مرکز شهر پورتو
    Porto Panorama 2004.jpg

سیاست
پارلمان کشور پرتغال

این کشور تا ۵ اکتبر ۱۹۱۰ رژیم پادشاهی داشت ولی با گریز پادشاه به برزیل این کشور دارای جمهوری شد.

در ژوئن ۲۰۱۱ سوسیال دمکرات‌ها توانستند در انتخابات، سوسیالیست‌های تحت رهبری ژوزه سوکراتس نخست‌وزیر وقت پرتغال را که از سال ۲۰۰۵ زمام قدرت را در این کشور در دست داشتند شکست دهند. نخست‌وزیر پرتغال پس از شکست حزب حاکم سوسیالیست در انتخابات با پذیرش مسئولیت این شکست از رهبری حزب استعفا داد.

شیوه حکومتی پرتغال، دموکراسی پارلمانی است و این کشور جمهوری نیز هست که رئیس جمهور آن برای دوره‌های پنج‌ساله از سوی مردم انتخاب می‌شود. رئیس‌جمهوری کنونی پرتغال آنیبال کاواکو سیلوا است که او را در سال ۲۰۰۶ برگزیدند.
جغرافیا

پرتغال کشوری است کوچک که در حاشیه غربی شبه جزیرهٔ ایبری یعنی پایین‌ترین بخش جنوب غربی اروپا قرار دارد. این سرزمین را می‌توان دنباله فلات مرتفع مرکزی اسپانیا دانست که هرچه به طرف دریا پیش می‌رود، ارتفاعش کم و کمتر می‌شود. سواحل غربی و جنوبی آن را اقیانوس اطلس فرا گرفته و در غرب آن کشور اسپانیا قرار دارد.
پلایا دلا مارینا، آلگاروه.

پرتغال از مشرق و شمال به اسپانیا محدود است. هیچ‌گونه مرز طبیعی عمده‌ای بین دو کشور وجود ندارد. مساحت پرتغال ۹۱۷۲۰ کیلومتر مربع است. طول این کشور، از شمال به جنوب، ۶۳۰ کیلومتر و حداکثر عرضش ۲۱۷ کیلومتر است. طول خطوط ساحلی آن، در مغرب از رود مرزی مینیو در شمال تا تخته‌سنگ‌های ساحلی و پرتگاه‌های مرتفع دماغه سنن وینسنت ۶۴۰ کیلومتر است، و در جبهه جنوبی، از این دماغه تا دهانه رود گوادیانا ۱۶۰ کیلومتراست. کلیه بندرگاه‌های عمده در مغرب کشور قرار دارند.

جزایر مادیرا و آزور در اقیانوس اطلس به ترتیب حدود ۱۰۰۰ کیلومتر و ۱۲۰۰ کیلومتر در سمت جنوب غربی سرزمین اصلی جای دارد. رودهای مهم پرتغال، تاگوس (ریو تژو)، دورو، و گوادیانا و بلندترین نقطه سرزمین اصلی قله استرلا با ۱۹۹۳ متر ارتفاع است. پرتغال آب و هوایی معتدل دارد که در شمال مرطوب‌تر و در جنوب و نواحی دور از دریا خشک‌تر و گرم‌تر است.

در پس جلگه‌ای ساحلی در شمال رود تاگوس ناحیه مرتفعی قرار دارد که در مرکز آن رشته‌کوه اصلی کشور یعنی سرا دا استرالا قرار دارد و فلاتی عریض در شمال شرق ادامه گسل مسستای اسپانیا است. در جنوب رود تاگوس زمین پست پرفرازونشیبی وجود دارد.

بیشتر رشته‌کوه‌های پرتغال در شمال رود تاگوس ممتد است. این رشته‌کوه‌ها را می‌توان امتداد کوه‌های پیرنه دانست که از اسپانیا بدانجا کشیده شده‌اند. بر ارتفاعات همین رشته‌ها است که روزگاری قبایل سلتی ایبری ـ لوسیتانی‌ها ـ دژها و استحکاماتی بنا نهادند و گله‌های بز و گوسفند خود را در آن می‌چرانیدند و در عین حال با هم دست و پنجه نرم می‌کردند. در نواحی مرکزی تپه‌هایی وجود دارد پوشیده از جنگل‌های کاج، که در سده‌های گذشته برای متوقف ساختن توده‌های ریگ روان کاشته شده‌است. از این جنگل‌ها استفاده‌های دیگری هم می‌شود، و آن تهیه الوار برای ساختن کشتی‌هایی است که در کارخانجات کشتی‌سازی اوپورتو و لیسبون ساخته می‌شود.

عمده‌ترین رودهای پرتغال رود تاگوس و رود دوئرو می‌باشند که هر دو از خاک اسپانیا سرچشمه می‌گیرند. تاگوس در دشت حاصلخیزی جاری است که محل پرورش دام است (بیشتر گاوهایی که برای مسابقات گاوبازی آماده می‌شوند، از این دشت است). لیسبون بزرگترین شهر پرتغال و پایتخت آن، نزدیک دهانه این رود قرار دارد.

دوئرو رودی است پرجوش و خروش که در دره‌های عمیق جریان یافته و تاکستان‌های نواحی کوهستانی اوپورتو را که دومین شهر بزرگ پرتغال است مشروب می‌سازد. قایق‌های موسوم به رابلوس با بادبان‌های سیاه یا قهوه‌ای، در تمام ساعات روز در شاخه‌های این رود رفت‌وآمد می‌کنند.

شهر لیسبون، پایتخت، بیش‌ترین ثروت کشور پرتغال را در خود ذخیره کرده و از شهرهای مهم اتحادیهٔ اروپا به‌شمار می‌آید؛ به‌طوری که ۴۵ درصد از کل تولیدات کشور به این ناحیه اختصاص دارد. شهر لیسبون قطب سیاسی پرتغال بوده و دولت این کشور در این شهر مستقر شده‌است.
تقسیمات کشوری
PortugalNumbered.png

    Lisbon (Lisboa in Portuguese)
    Leiria
    Santarém
    Setúbal
    بژا Beja
    Faro
    Évora
    Portalegre
    Castelo Branco
    Guarda
    Coimbra
    Aveiro
    Viseu
    Bragança
    Vila Real
    Porto
    Braga
    Viana do Castelo

کشور پرتغال به هفت ناحیه و دو منطقه خودمختار (عبارت از مجمع‌الجزایرها) بخش شده‌است
Portugal NUTS II.svg
اقتصاد

صنایع عمده پرتغال عبارت است از ماهیگیری، شرابسازی و مصنوعات چوب‌پنبه‌ای و آمادن غذا و ساردین. کشتیهای ماهیگیری آنان برای صید ماهی تا سواحل نیوفاوندلند (یکی از ایالت‌های کانادا) و ایسلند پیش می‌روند و حداکثر بهره‌برداری را از دریا به عمل می‌آورند. شراب را در سرداب‌های کارخانجات شرابسازی در اوپورتو نگهداری می‌کنند تا کهنه شود. امروز قسمت عمده چوب‌پنبه‌ای که در جهان مصرف می‌شود از درختان چوب‌پنبه‌ای که در جنوب رود تاگوس می‌روید، به دست می‌آید.

در سال ۲۰۱۱ دولت پرتغال مقاومت زیادی در برابر وام خارجی کرد، اما سرانجام اذعان کرد که نتوانسته به اهداف سال ۲۰۱۰ برای کاهش کسری بودجه دست یابد. ماه مارس ۲۰۱۱ دولت اقلیت سوسیالیست بدنبال شکست طرح ریاضتی اقتصادی‌اش در پارلمان استعفا داد.

در حالی که اعتصاب‌های عمومی در اعتراض به طرح ریاضت اقتصادی دولت پرتغال رایج‌اند اما پرتغال برای دریافت کمک‌های بین‌المللی برای پرداخت بدی‌های خود ناچار است کسری بودجه خود را شدیداً کاهش دهد.
مردم
مناطق پرتغالی‌زبان جهان.

بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۱ جمعیت این کشور بالغ بر ۱۰٫۳۵۵٫۸۲۴ نفر بود که ۵۲٪ آن زن و ۴۸٪ آن مرد بود. در سال ۲۰۰۷ این جمعیت به ۱۰٫۶۱۷٫۵۷۵ رسید که ۳۳۲٫۱۳۷ نفر آنها مهاجرین قانونی بودند.[۳]

پرتغال از نظر قومی کشوری یک‌دست است و نزدیک به ۹۷ درصد از مردم آن را پرتغالییان تشکیل می‌دهند. در تمامی کشور زبان پرتغالی رایج است و تنها در روستاهای پیرامون «میراندا دو دورو» گویشی از زبان آستوری به نام میراندی صحبت می‌شود که آن هم از گویش‌های رومی‌تبار است. گویش می‌راندی در پرتغال به عنوان یک زبان اقلیتی رسمیت دارد. بیشتر جمعیت پرتغال کاتولیک رومی هستند.

امید به زندگی در پرتغال برای مردان۶/۷۴سال و برای زنان ۳۶/۸۱سال است. در حدود ۴/۰درصد از مردم این کشور در سال ۲۰۰۱ میلادی به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا بودند که جمعیتی در حدود ۲۲ هزار نفر را شامل می‌شد. هرچند در این کشور دین رسمی تعیین نشده‌است، ۸۴٫۵ درصد از مردم آن کاتولیک و پیرو کلیسای رم هستند. زبان رسمی آن پرتغالی است.[۴]
Pavilhão de Portugal 4.JPG

پرتغالی‌ها عموماً مردمانی هستند کوتاه قد دارای پوستی زردرنگ، چشمانی سیاه و موهایی تیره. در قسمت‌های شمالی که تأثیر قبایل ژرمنی زیادتر بوده‌است، افرادی با چشمان آبی و موهای روشن دیده می‌شوند. بیشتر عقیده براین است که نیاکان پرتغالی‌ها همان لوسیانی‌ها یعنی نژاد سلتی ایبری بوده‌اند که روزگاری در برابر حملات رومیان مقاومت کرده‌اند. اقوام فینیقی، رومی، ژرمن، و مور هر یک اثری از خود در چهره این مردمان باقی گذارده‌است. از آمیزش همین اقوام و نژادهاست که پرتغالی‌های امروزی به وجود آمده‌اند.

بخش اعظم جمعیت پرتغال در کشتزارها، تاکستان‌ها، و جنگل‌ها کار می‌کنند و کار روزانه در مزارع پایه و اساس تفریحات و سرگرمی‌ها و حتی جشنها و اعیاد آنان است.
فرهنگ

دست‌نوشته‌هایی که در بعضی صومعه‌های پرتغال وجود دارد متضمن ماجراها و افسانه‌های کهن و دیرینی است. این افسانه‌ها که مدرک و مبنای چکامه‌های حماسی پرتغال به شمار می‌رود، اکنون کلاً وارد تاریخ گذشته این کشور شده‌است.

    ادبیات پرتغال
    فرهنگ کاتولیک

یوتیوب

یوتیوب (به انگلیسی: YouTube) سومین وب‌گاه پرطرفدار دنیا پس از گوگل و فیس‌بوک و پیش از یاهو! و بزرگترین شاخهٔ گوگل است که در نوار ابزار این وب‌گاه دیده می‌شود. یوتیوب معروف‌ترین وب‌گاه بارگذاری و تماشای ویدئو است که توسط سه کارمند پی‌پل در فوریه سال ۲۰۰۵ ایجاد شد. چاد هرلی، استیو چن، و جاوید کریم پس از موفقیت‌های وب‌گاه فلیکر، تصمیم به ایجاد یوتیوب گرفتند.

این شرکت در سان برونو، کالیفرنیا و با استفاده از آدوبی فلش ویدئو و اچ‌تی‌ام‌ال۵ برای نمایش انواع ویدئوها مانند کلیپ‌های فیلم، کلیپ‌های تلویزیون و کلیپ‌های موسیقی و هم چنین فیلم‌های وبلاگ‌ها و فیلم‌های اوریجینال ایجاد شده‌است. این شرکت به کاربرانش این امکان را می‌دهد که ویدئوها را بر روی صفحات وب، وب‌نوشت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. این وب‌گاه قابلیت پشتیبانی از ویدئوهای سه‌بعدی و آناگلیف را دارد و با فرمت‌های مختلفی از جمله فلش ویدئو سازگاری دارد. ویدئوهای این شرکت را می‌توان در پلی‌استیشن ۳، وی، و ایکس‌باکس لایو نیز تماشا کرد. نسخهٔ تلفن همراه این وب‌گاه به صورت یک نرم‌افزار بر روی پلت فرم اندروید نیز در دسترس است.

ویدئوی چارلی انگشت منو گاز گرفت پربازدیدترین ویدئوی یوتیوب است که در ماه مه سال ۲۰۱۱ بیش از ۳۷۵ میلیون بار بازدید شد. ویاکوم از شرکت‌های علیه یوتیوب بود که با رای دادگاه به منظور انتشار ویدئوهای خصوصی‌اش در این وب‌گاه، ۱ میلیارد دلار از یوتیوب خسارت گرفت. این وب‌گاه مجهز به سیستم تشخیص حق تکثیر است و ویدئوهای نقض حق تکثیر را بر روی وب‌گاه منتشر نمی‌کند. البته این سیستم گاهی اوقات دچار اشتباه می‌شود.

بیشتر ویدئوهای این شرکت توسط افراد عادی و بعضی از ویدئوها توسط شرکت‌ها و رسانه‌هایی مانند سی‌بی‌اس، بی‌بی‌سی، هیولو، ویوو و برخی سازمان‌های دیگر و برخی توسط خود یوتیوب بارگذاری شوند. افراد ثبت نام نکرده بارگذاری‌هایشان محدود است؛ اما افراد ثبت نام کرده می‌توانند ویدئوهای نامحدودی را بارگذاری کنند. فقط کاربران ثبت نام شدهٔ به سن ۱۸ سال رسیده اجازهٔ بارگذاری ویدئوهایی با محتوای توهین آمیز را دارند. سرانجام این شرکت توسط شرکت ال‌ال‌سی پایه‌گذاری شد و در نوامبر ۲۰۰۶، توسط شرکت گوگل با قیمت ۱٫۶۵ میلیارد دلار آمریکا خریداری شد و هم‌اکنون از شاخه‌های گوگل است.

یوتیوب از سال ۲۰۰۵ به شکل دوره‌ای در ایران فیلتر می‌شد ولی پس از پخش ویدئوهای مربوط به اعتراضات مردم ایران به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ در ایران به طور دایمی فیلتر شد.[۴]

در سال ۲۰۱۰ پس از کناره گیری چاد هرلی از سمت مدیریت کل یوتیوب، سالار کمانگر، یک ایرانی-آمریکایی به عنوان مدیر کل یوتیوب منصوب شد.[۵]

محتویات

    ۱ پیشینه
    ۲ فناوری‌های ویدئویی
        ۲.۱ پخش
        ۲.۲ بارگذاری (آپلودکردن)
        ۲.۳ کیفیت و کدها
        ۲.۴ فیلم‌های ۳ بعدی
        ۲.۵ دسترسی به محتوا
        ۲.۶ سیستم عامل
        ۲.۷ بومی‌سازی
    ۳ شوخی‌های آوریل
    ۴ سانسور و فیلترینگ
    ۵ آمار و ارقامی از یوتیوب
    ۶ تاثیر اجتماعی
    ۷ سیاست اجتماعی
        ۷.۱ موارد حق تکثیر
        ۷.۲ سیستم تشخیص حق تکثیر
        ۷.۳ محتوای جنجالی
        ۷.۴ نظرات کاربران
    ۸ نمودارها
        ۸.۱ یوتیوب برای سایر ملل
        ۸.۲ کشورهای بازدیدکننده
    ۹ یادداشت‌ها
    ۱۰ پانویس
    ۱۱ پیوند به بیرون

پیشینه
نوشتار اصلی: تاریخچه یوتیوب
از راست به چپ: جاوید کریم، استیو چن و چاد هرلی

یوتیوب توسط چاد هرلی، استیو چن و جاوید کریم پایه‌گذاری شد که هر سه از کارمندان شرکت پی‌پل بودند.[۶] هرلی در دانشگاه ایندیانا در پنسیلوانیا درس طراحی می‌خواند در حالی که چن و کریم در دانشگاه ایلی‌نوی در اوربانا دانش کامپیوتر را فرا می‌گرفتند.

آن‌ها پس از موفقیت وب‌گاه فلیکر برای بارگذاری عکس، تصمیم گرفتند وب‌گاهی برای بارگذاری ویدئو ایجاد کنند و به همین منظور، در آپارتمان چن در سان‌فرانسیسکو میهمانی شام برگزار کردند و در این‌باره بحث کردند.[۷] سرمایهٔ گذاری آن‌ها برای راه‌اندازی این شرکت ۱۱٬۵۰۰٬۰۰۰ دلار بود.[۸] نخستین دفتر فنی یوتیوب بالاتر از یک رستوران پیتزا فروشی ژاپنی در سان ماتیو، کالیفرنیا قرار داشت.[۹] سرانجام دامنهٔ وب‌گاه یوتیوب در تاریخ ۱۴ فوریه ۲۰۰۵ فعال شد و در طول چند ماه توسعهٔ فراوانی یافت.[۱۰]

یوتیوب برای نخستین‌بار توسط جاوید کریم از بنیان‌گذاران این شرکت در باغ وحش سن دیگو معرفی‌شد.[۱۱] از این معرفی فیلمبرداری شد و در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۰۵ به وب‌گاه یوتیوب ارسال شد و هنوز هم می‌توان آن را تماشا کرد.[۱۲]
مقر فعلی یوتیوب در سان برونو، کالیفرنیا

یوتیوب عمومی در ماه مه سال ۲۰۰۵، شش ماه پیش از راه‌اندازی رسمی در نوامبر ۲۰۰۵ ارائه‌شد. این وب‌گاه به سرعت رشد کرد و در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۶، اعلام شد که در هر روز در یوتیوب بیش از ۶۵٬۰۰۰ ویدئو بارگذاری می‌شود و ۱۰۰ میلیون بار مورد بازدید قرار می‌گیرد.[۱۳] با توجه به آمار ارائه‌شده توسط شرکت تحقیقات بازار کام اسکور، یوتیوب بهترین وب‌گاه بارگذاری ویدئو در ایالات متحده آمریکا است و ۴۳٪ مردم این کشور، ویدئوهای خود را در این وب‌گاه بارگذاری می‌کنند و در ماه مه سال ۲۰۱۰، ۱۴ میلیارد فیلم در یوتیوب بارگذاری شده‌است.[۱۴] در هر دقیقه، حدود ۶۰ ساعت ویدئو در یوتیوب بارگذاری می‌شود که حدود سه‌چهارم این ویدئوها را مردم ایالات متحده آمریکا بارگذاری می‌کنند.[۱۵][۱۶][۱۷] وب‌گاه یوتیوب در ماه ۸۰۰ میلیون کاربر منحصربه‌فرد دارد.[۱۸] بر اساس رتبه بندی وب‌گاه الکسا، یوتیوب پیش از فیس‌بوک و گوگل و پس از یاهو!، سومین وب‌گاه پربازدید اینترنت است.[۱۹]

به علت شباهت زیاد وب‌گاه لولهٔ جهانی و تجهیزات (www.utube.com) به وب‌گاه یوتیوب (www.youtube.com)، لولهٔ جهانی و تجهیزات از یوتیوب شکایت کرد و قرار بر این شد که www.utube.com به www.utubeonline.com تغییر نام دهد.[۲۰][۲۱] با توجه به آمار خیرهٔ کننده یوتیوب، شرکت گوگل در اکتبر سال ۲۰۰۶ پیشنهاد داد که قصد دارد یوتیوب را به قیمت ۱٫۶۵ میلیارد دلار بخرد تا این که این قرارداد در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۶ قطعی شد و یوتیوب با ۱٫۶۵ میلیارد دلار به گوگل فروخته شد.[۲۲]
فناوری‌های ویدئویی
اداره‌ها و دفترهای یوتیوب در سان برونو، کالیفرنیا، پس از خریداری توسط گوگل
پخش

تماشای فیلم‌های یوتیوب بر روی یک رایانه شخصی کار آسانی نیست. برای این کار باید آدوبی فلش پلیر بر روی مرورگر نصب شود. البته گوگل با تولید مرورگر وب گوگل کروم، این اجازه را به کاربران اینترنت داده‌است که با این مرورگر می‌توانند مستقیم و بدون هیچ دردسری ویدئوهای یوتیوب را تماشا کنند. مرورگر وب اپرا نیز این قابلیت را دارد. آدوبی فلش پلیر یکی از شایع ترین نرم‌افزارها بر روی رایانه‌های شخصی می‌باشد که از فرمت فلش ویدئو پشتیبانی و ویدئوهای یوتیوب را پخش می‌کند[۲۳]

در ژانویه ۲۰۱۰، نسخه‌ای آزمایشی از یوتیوب راه‌اندازی شد که از مرورگرهایی که با اچ‌تی‌ام‌ال۵ سازگاری دارند، پشتیبانی می‌کند و اجازه می‌دهد بدون هیچ نرم‌افزاری مانند آدوبی فلش پلیر، فیلم‌های یوتیوب را تماشا کنند.[۲۴] از این مرورگرهای وب می‌توان به گوگل کروم و اپرا اشاره کرد که اینترنت اکسپلورر فاقد این قابلیت است. وب‌گاه یوتیوب دارای صفحه‌ای است که اجازه می‌دهد مرورگر وب از اچ‌تی‌ام‌ال۵ پشتیبانی کند. مرورگرهایی که با استفاده از فرمت‌های اچ.۲۶۴/امپگ-۴ ای‌وی‌سی یا وب‌ام از اچ‌تی‌ام‌ال۵ پشتیبانی می‌کنند، می‌توانند همهٔ فیلم‌های یوتیوب را پخش کنند.[۲۵][۲۶]
بارگذاری (آپلودکردن)
مقایسهٔ کیفیت‌هایی که یوتیوب ارائه می‌دهد.

همهٔ کاربران یوتیوب می‌توانند فیلم‌های خود را هم‌زمان تا ۱۵ دقیقه بارگذاری کنند. کاربرانی که آهنگ خوب ضبط می‌کنند، مطابق با رهنمودهای جامعهٔ وب‌گاه توانایی ارائهٔ ویدئوهای خود را تا ۱۲ ساعت دارند که نیاز به تأیید حساب، به طور معمول از راه یک تلفن همراه دارد.[۲۷] هنگام تأسیس یوتیوب در سال ۲۰۰۵، امکان بارگذاری ویدئوها را تا مدت‌های طولانی داشت تا این که به علت بارگذاری غیر مجاز و کپی از برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها، یوتیوب در ماه مارس سال ۲۰۰۶، حد مجاز بارگذاری ویدئوها را ۱۰ دقیقه کرد.[۲۸][۲۹] در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۸، این ۱۰ دقیقه به ۱۵ دقیقه افزایش یافت.[۳۰] حد مجاز حجم بارگذاری ویدئوها در یوتیوب ۲ گیگابایت است و برای برخی کاربران حتی تا ۲۰ گیگابایت هم مجاز است.[۳۱]

یوتیوب برای بارگذاری ویدئوها از انواع فرمت‌های موجود مانند MKV، MP4، AVI، DIVX، FLV، MPEG4، OGG، MPG، و VOB پشتیبانی می‌کند. هم‌چنین از فرمت 3GP پشتیبانی می‌کند و اجازه می‌دهد ویدئوها به تلفن همراه ارسال شود.[۳۲] فیلم‌ها در یوتیوب، با اسکن پیشرونده و یا درهم‌بافی[پانویس ۱] اسکن می‌شود؛ اما برای بهترین کیفیت ویدئو، یوتیوب پیشنهاد می‌کند که فیلم‌ها پیش از بارگذاری، ازهم‌کافته[پانویس ۲] شوند. همهٔ فرمت‌های ویدئویی در این وب‌گاه با استفاده از اسکن پیشرونده‌است.[۳۳]
کیفیت و کدها

یوتیوب در ابتدا فیلم‌های خود را با کیفیت پایین و با وضوح ۲۴۰×۳۲۰ پیکسل و با استفاده از کد سورنسون که یک نوع H.263 است، نمایش می‌داد. این کار مشکلاتی به‌وجود آورد؛ مثلاً فیلم‌ها با تک‌های صوتی پخش می‌شدند.[۳۴][۳۵] در ژوئن ۲۰۰۷، یوتیوب گزینه‌ای را برای نمایش ویدئوها در فرمت ۳GP درست کرد که کاربران اینترنت با تلفن‌های همراه هم بتوانند فیلم‌های این وب‌گاه را تماشا کنند.[۳۶] در نوامبر ۲۰۰۸، یوتیوب پشتیبانی از ۷۲۰ پیکسل اچ‌دی را در دستور کار خود قرار داد. در زمان راه‌اندازی ۷۲۰ پیکسل، نسبت دید کاربران از ۳×۴ به صفحهٔ عریض ۹×۱۶ تغییر یافت.[۳۷] با استفاده از این ویژگی‌های جدید، یوتیوب راه‌اندازی H.264/MPEG-4 AVC را آغاز کرد که به طور پیش فرض فرمت‌های ویدئویی را فشرده سازی می‌کرد. در نوامبر ۲۰۰۹، این وب‌گاه پشتیبانی از ۱۰۸۰ پیکسل اچ‌دی را هم در دستور کار خود قرار داد. در ژوئیه ۲۰۱۰، این وب‌گاه اعلام کرد که از فرمت ۴کی پشتیبانی خواهد کرد که اجازهٔ بارگذاری ویدئو با وضوح ۳۰۷۲×۴۰۹۶ را می‌دهد.[۳۸]

فیلم‌های یوتیوب در طیف وسیعی از کیفیت‌ها در دسترس هستند. نام استاندارد کیفیت (SQ)، کیفیت بالا (HQ) و کیفیت بسیار بالا (HD) هستند. به طور پیش فرض جریان ویدئویی در فرمت H.264/MPEG-4 AVC کد گذاری شده‌است و با صوت ای‌ای‌سی استریو است.[۳۹]
مشخصات
مقایسهٔ فرمت‌ها و گزینه‌هایی که یوتیوب از آن‌ها پشتیبانی می‌کند ارزش     فرمت ویدئو     وضوح ویدئو     کد ویدئو     مشخصات ویدئو     حجم ویدئو (مگابایت)     کد صوتی     حجم صوتی (مگابایت)
۶     فلش ویدئو     ۲۷۰ پیکسل     سورنسون اچ.۲۶۳     ن/م     ۰٫۸     ام‌پی۳     ۶۴
۵     فلش ویدئو     ۲۴۰ پیکسل     سورنسون اچ.۲۶۳     ن/م     ۰٫۲۵     ام‌پی۳     ۶
۱۳     ۳جی‌پی     ن/م     امپگ-۴ ویژوال     ن/م     ۰٫۵     ای‌ای‌سی     ن/م
۱۷     ۳جی‌پی     ن/م     امپگ-۴ ویژوال     ن/م     ۲     ای‌ای‌سی     ن/م
۱۸     ام‌پی۴     ۳۶۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     بیس‌لاین     ۰٫۵     ای‌ای‌سی     ۹۶
۲۲     ام‌پی۴     ۷۲۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     بالا     ۲-۲     ای‌ای‌سی     ۱۵۲
۳۴     فلش ویدئو     ۳۶۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     صفحهٔ اصلی     ۰٫۵     ای‌ای‌سی     ۱۲۸
۳۵     فلش ویدئو     ۴۸۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     صفحهٔ اصلی     ۰٫۸-۱     ای‌ای‌سی     ۱۲۸
۳۶     ۳جی‌پی     ۲۴۰ پیکسل     امپگ-۴ ویژوال     ساده     ۰٫۱۷     ای‌ای‌سی     ۳۸
۳۷     ام‌پی۴     ۱۰۸۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     بالا     ۳-۴٫۳     ای‌ای‌سی     ۱۵۲
۳۸     ام‌پی۴     ۳۰۷۲ پیکسل     اچ.۲۶۴     بالا     ۳-۵٫۵     ای‌ای‌سی     ۱۵۲
۴۳     وب‌ام     ۳۶۰ پیکسل     وی‌پی۸     ن/م     ۰٫۵     ووربیس     ۱۲۸
۴۴     وب‌ام     ۴۸۰ پیکسل     وی‌پی۸     ن/م     ۱     ووربیس     ۱۲۸
۴۵     وب‌ام     ۷۲۰ پیکسل     وی‌پی۸     ن/م     ۲     ووربیس     ۱۹۲
۴۶     وب‌ام     ۱۰۸۰ پیکسل     وی‌پی۸     ن/م     ن/م     ووربیس     ۱۹۲
۸۲     ام‌پی۴     ۳۶۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     سه بعدی     ۰٫۵     ای‌ای‌سی     ۹۶
۸۳     ام‌پی۴     ۲۴۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     سه بعدی     ۰٫۵     ای‌ای‌سی     ۹۶
۸۴     ام‌پی۴     ۷۲۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     سه بعدی     ۲-۲٫۹     ای‌ای‌سی     ۱۵۲
۸۵     ام‌پی۴     ۵۲۰ پیکسل     اچ.۲۶۴     سه بعدی     ۲-۲٫۹     ای‌ای‌سی     ۱۵۲
۱۰۰     وب‌ام     ۳۶۰ پیکسل     وی‌پی۸     سه بعدی     ن/م     ووربیس     ۱۲۸
۱۰۱     وب‌ام     ۳۶۰ پیکسل     وی‌پی۸     سه بعدی     ن/م     ووربیس     ۱۹۲
۱۰۲     وب‌ام     ۷۲۰ پیکسل     وی‌پی۸     سه بعدی     ن/م     ووربیس     ۱۹۲

ارزش تقریبی بر اساس داده‌های آماری است.[۴۰][۴۱][۴۲]
فیلم‌های ۳ بعدی

طی پخش ویدئویی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۰۹،[۴۳] مهندس پتر بنوا در اعلام کرد که کاربران یوتیوب هم‌اکنون می‌توانند ویدئوهای ۳ بعدی بارگذاری کنند و این ویدئوها، قابل نمایش به صورت ۳ بعدی هستند.[۴۴][۴۵][۴۶] ویدئوها در روش‌های مختلف، مانند آناگلیف مشترک (لنز فیروزه‌ای/ قرمز) و با عینک سه‌بعدی، به صورت ۳ بعدی قابل‌دیدن است. در ماه مه سال ۲۰۱۱، یوتیوب در نسخهٔ جدید از خود اچ‌تی‌ام‌ال۵ را در دستور کار خود قرار داد و از پخش ویدئوهای ۳ بعدی پشتیبانی کرد و با کارت گرافیک ان‌ویدیا سه‌بعدی سازگار شد.[۴۷]
دسترسی به محتوا
نقشه کشورهای جهان بر پایه دسترسی به یوتیوب:
     دارای نسخه محلی هستند.      نسخه محلی دارند اما پیش‌تر دسترسی نداشتند.      هنوز دسترسی ندارند.       پیش‌تر دسترسی نداشتند ولی اکنون دارند.       نبود دسترسی به همراه محدودیت.

یوتیوب این اجازه را به کاربرانش می‌دهد که ویدئوهایش را در بیرون از خود بر روی صفحات وب، وب‌نوشت‌ها، و شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. هر ویدئو در یوتیوب به همراه قطعه‌ای از اچ‌تی‌ام‌ال است که قابلیت انتشار ویدئو در وب‌گاه‌ها را ممکن می‌سازد. کدهای جاسازی و هم چنین رتبه‌بندی و اظهار نظر، می‌تواند توسط مالک ویدئو غیر فعال شود.[۴۸]

در یوتیوب، حداکثر مقدار مجاز بارگذاری ویدیوها ۱۵ دقیقه‌است که می‌توان با دریافت کد راست‌آزمایی[پانویس ۳] ویدئوها را تا ۳ ساعت هم بارگذاری کرد.[۴۹]

یوتیوب معمولاً پیوند بارگیری ویدئوهای خود را ارائه نمی‌دهد و قصد دارد کاربران فقط تماشای این ویدئوها را در وب‌گاه تجربه کنند.[۵۰] پیوند تعداد کمی از ویدئوها توسط برخی افراد مانند رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا یعنی باراک اوباما، در یوتیوب ارائه می‌گردد و می‌توان آن‌ها را با فرمت ام‌پی۴ بارگیری کرد.[۵۱] تعداد زیادی از وب‌گاه‌ها، برنامه‌های کاربردی، و مرورگرهای وب به کاربران اجازهٔ بارگیری ویدئوهای یوتیوب را می‌دهند.[۵۲][۵۳] در فوریه ۲۰۰۹، یوتیوب اعلام کرد که خدمتی آزمایش کرده‌است که به برخی از همکاران اجازه می‌دهد ویدئوها را به صورت رایگان برای بارگیری بگذارند و یا برخی از کاربران با پرداخت هزینهٔ ویدئو به گوگل، می‌توانند آن ویدئو را بارگیری کنند.[۵۴]
سیستم عامل

برخی از تلفن‌های همراه هوشمند می‌توانند به ویدئوهای یوتیوب دسترسی پیدا کنند که وابسته به ارائه دهندهٔ آن است. از ژوئن ۲۰۰۷، تلفن‌های همراه با استفاده از جریان آرتی‌اس‌پی می‌توانند همهٔ ویدئوهای یوتیوب را تماشا کنند. همهٔ ویدئوهای این وب‌گاه، در نسخهٔ مخصوص تلفن همراه آن موجود است.[۵۵]

از ژوئن ۲۰۰۷، ویدئوهای یوتیوب برای دیدن بر روی طیف وسیعی از محصولات شرکت اپل در دسترس بوده‌است. ویدئوهای این وب‌گاه می‌تواند در دستگاه‌هایی مانند تلویزیون‌های اپل، آی پاد تاچ و آی‌فون نمایش داده شود.[۵۶] در ژوئیه ۲۰۱۰، نسخهٔ مخصوص وب‌گاه بر روی تلفن همراه به‌روز رسانی شد و در نسخهٔ جدید نیازی به استفاده از ادوبی فلش پلیر نیست و با استفاده از صفحهٔ لمسی کنترل می‌شود.[۵۷] نسخهٔ تلفن همراه به عنوان یک نرم‌افزار برای سیستم‌عامل اندروید نیز در دسترس است.[۵۸]

در ژوئیه ۲۰۰۸، سیستم به‌روز رسانی‌شده وب‌گاه اجازه داد تا کاربران آن به جستجوی ویدئوی مورد نظر خود بپردازند.[۵۹] در ژانویه ۲۰۰۹، «یوتیوب برای تلویزیون» راه‌اندازی شد که نسخه‌ای از وب‌گاه با این تفاوت که اجازه می‌دهد ویدئوهای یوتیوب در پلی‌استیشن ۳ و وی نمایش داده شوند.[۶۰][۶۱] در ژوئن ۲۰۰۹، یوتیوب اکس‌ال معرفی شد که دارای یک رابط سادهٔ است که می‌تواند ویدئوهای یوتیوب را در تلویزیون نمایش دهد.[۶۲] ویدئوهای یوتیوب در ایکس‌باکس لایو نیز قابل‌دیدن هستند.[۶۳]
بومی‌سازی

در تاریخ ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷، دکتر اریک اشمیت، مدیرعامل شرکت گوگل، در پاریس یک بومی‌سازی جدید راه‌اندازی کرد. رابط وب‌گاه یوتیوب با نسخه‌های محلی در ۴۵ کشور قرار دارد.[۶۴]
بومی‌سازی
شماره     کشور     زبان     تاریخ
۱      ایالات متحده آمریکا و سراسر جهان     انگلیسی (آمریکایی)     ۱۵ فوریه ۲۰۰۵
۲      برزیل     پرتغالی (برزیلی)     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۳      فرانسه     فرانسوی     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۴     جمهوری ایرلند ایرلند     انگلیسی (ایرلندی)     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۵      ایتالیا     ایتالیایی     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۶      ژاپن     ژاپنی     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۷      هلند     داچ     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۸      لهستان     لهستانی     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۹      اسپانیا     اسپانیولی و کاتالان     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۱۰      بریتانیا     انگلیسی (بریتانیایی)     ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷
۱۱      مکزیک     اسپانیولی     ۱۱ اکتبر ۲۰۰۷
۱۲      هنگ کنگ     انگلیسی و چینی (سنتی)     ۱۷ اکتبر ۲۰۰۷
۱۳     تایوان جمهوری چین     چینی سنتی     ۱۸ اکتبر ۲۰۰۷
۱۴      استرالیا     انگلیسی (استرالیایی)     ۲۲ اکتبر ۲۰۰۷
۱۵      نیوزیلند     انگلیسی (نیوزلندی)     ۲۲ اکتبر ۲۰۰۷
۱۶      کانادا     انگلیسی (کانادایی) و فرانسوی (کانادایی)     ۶ نوامبر ۲۰۰۷
۱۷      آلمان     آلمانی     ۸ نوامبر ۲۰۰۷
۱۸      روسیه     روسی     ۱۳ نوامبر ۲۰۰۷
۱۹      کره جنوبی     کره‌ای     ۲۳ ژانویه ۲۰۰۸
۲۰      اسرائیل     عبری     ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۸
۲۱      هند     انگلیسی (هندی) و هندی     ۷ مه ۲۰۰۸
۲۲      جمهوری چک     چکی     ۹ اکتبر ۲۰۰۸
۲۳      سوئد     سوئدی     ۲۲ اکتبر ۲۰۰۸
۲۴      آفریقای جنوبی     انگلیسی (آفریقای جنوبی)     ۷ مه ۲۰۱۰
۲۵      آرژانتین     اسپانیولی (آرژانتینی)     ۸ سپتامبر ۲۰۱۰
۲۶      الجزایر     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۲۷      مصر     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۲۸      عربستان سعودی     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۲۹      تونس     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۳۰      اردن     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۳۱      مراکش     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۳۲      یمن     عربی     ۹ مارس ۲۰۱۱
۳۳      کنیا     انگلیسی (کنیایی) و سواحیلی     ۵ اکتبر ۲۰۱۱
۳۴      فیلیپین     انگلیسی و فیلیپینی     ۱۳ اکتبر ۲۰۱۱
۳۵      سنگاپور     انگلیسی سنگاپوری     ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱
۳۶     Flag of Belgium.svg بلژیک     فرانسوی و هلندی     ۱۶ نوامبر ۲۰۱۱
۳۷      کلمبیا     اسپانیولی (کلمبیایی)     ۳۰ نوامبر ۲۰۱۱
۳۸      اوگاندا     انگلیسی (اوگاندایی)     ۲ دسامبر ۲۰۱۱
۳۹      نیجریه     انگلیسی (نیجریه‌ای)     ۷ دسامبر ۲۰۱۱
۴۰      شیلی     اسپانیولی (شیلی)     ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲
۴۱      مجارستان     مجارستانی     ۲۹ فبرای ۲۰۱۲
۴۱      مالزی     انگلیسی (مالزیایی) و مالایا     ۲۲ مارس ۲۰۱۲
۴۲      پرو     اسپانیولی (پرویی)     ۲۵ مارس ۲۰۱۲
۴۳      امارات متحده عربی     عربی و انگلیسی (اماراتی)     ۲۹ مارس ۲۰۱۲
۴۴      اندونزی     انگلیسی (اندونزیایی) و اندونزیایی     ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲
۴۵      غنا     عربی و انگلیسی (اماراتی)     ۲۱ ژوئن ۲۰۱۲
شوخی‌های آوریل

از سال ۲۰۰۸ تاکنون، یوتیوب در نخستین روز ماه آوریل با کاربران خود شوخی می‌کند:

    ۲۰۰۹: هنگام کلیک کردن روی یک ویدئو، صفحه وارونه می‌شد و یوتیوب ادعا کرده‌است که این یک طرح جدید بوده‌است.[۶۵]
    ۲۰۱۰: هنگام بازکردن ویدئوها، حروف به صورت رنگی و متنP به طور موقت روی ویدئو منتشر می‌شدند. یوتیوب در یک پیام مدعی‌شد که این کار به منظور کاهش هزینه‌های پهنای باند، یعنی ۱ دلار در ثانیه بوده‌است.
    ۲۰۱۱: هنگام بازکردن ویدئوها، طیف وسیعی از ویدئو قهوه‌ای می‌شد و ویدئوها را شبیه ویدئوهای قدیمی سال ۱۹۰۰ می‌کرد.[۶۶]
    ۲۰۱۲: با کلیک بر روی تصویر دی وی دی در کنار لوگوی وب‌گاه، یک ویدئو دربارهٔ یوتیوب باز می‌شد که با انتخاب یکی از آن‌ها، یوتیوب این ویدئو را سفارش می‌گرفت و بر روی دی وی دی می‌ریخت.[۶۷]

سانسور و فیلترینگ

سطح دسترسی به یوتیوب در چندین کشور مسدود شده‌است:

    ایران: در تاریخ ۳ دسامبر ۲۰۰۶، ایران به طور موقت سطح دسترسی به یوتیوب و چند وب‌گاه دیگر را مسدود کرد. گمان می‌رود این مسدود کردن به دلیل رسوایی جنسی زهرا امیر ابراهیمی باشد. پس از آن این وبگاه در ایران مدتی رفع فیلتر شد اما سرانجام به دلیل پخش ویدیوهای مربوط به اعتراضات مردم ایران به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ فیلتر شد و هم اکنون نیز فیلتر است.[۶۸]
    چین: یوتیوب در چین مسدود شده‌است.[۶۹]
    مراکش: یوتیوب در مراکش در سال ۲۰۰۸ فیلتر شد.[۷۰]
    تایلند: یوتیوب در تایلند بین سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ به دلیل پخش فیلمی توهین‌آمیز نسبت به شاه بهومیبول آدولیادج مسدود شد.[۷۱][۷۲]
    ترکیه: دسترسی ترکیه به یوتیوب بین سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ پس از جنجال بر سر فیلمی توهین‌آمیز نسبت به مصطفی کمال آتاترک مسدود شد. سرانجام یوتیوب در ترکیه در نوامبر ۲۰۱۰ رفع فیلتر شد.[۷۳][۷۴][۷۵] یک روز پس از مسدود کردن دسترسی مردم ترکیه به توئیتر، در ۱۴ مارس ۲۰۱۴ دولت ترکیه با مدیران یوتیوب تماس گرفته تا ویدئوهای مربوط به فساد مالی مقامات ترکیه حذف شود، اما مدیران یوتیوب زیر بار نرفته و حاضر نشدند ویدئوهای ضد دولتی را از روی سایت بردارند. به همین خاطر مقامات ترکیه‌ای تهدید کردند یوتیوب نیز مانند توییتر فیلتر خواهد شد.[۷۶] پس از گذشت دو هفته از فیلترینگ یوتیوب توسط دولت ترکیه، این سایت رفع فیلتر شد. دادگاه ترکیه ممنوعیت یوتیوب از سوی دولت ترکیه را نقض حقوق بشر دانست.[۷۷]
    پاکستان: در تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۰۸ یوتیوب در پاکستان به دلیل توهین به دین اسلام، برای مثال نمایش کاریکاتورهای پیامبر اسلام در دانمارک، مسدود شد،[۷۸] اما پس از سه روز در تاریخ ۲۶ فوریه ۲۰۰۸ در پاکستان رفع فیلتر شد.[۷۹] در ماه مه ۲۰۱۰، پس از قرعه‌کشی در روز همگانی تصویر کشیدن از محمد، دوبارهٔ یوتیوب در پاکستان فیلتر شد.[۸۰]
    لیبی: در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۱۰ سطح دسترسی لیبی به یوتیوب پس از پخش فیلم تظاهرات در شهر بنغازی و نشان دادن خانواده‌های بازداشت شدگانی که در زندان ابوسلیم در سال ۱۹۹۶ کشته شدند و نیز فیلم‌هایی از اعضای خانوادهٔ معمر قذافی، رهبر لیبی، مسدود شد.[۸۱]
    برزیل: در ۶ ژانویه ۲۰۰۷، سه روز پس از انتشار فیلمی از مجری شناختهٔ شده برزیلی، دانیلا چیکارلی (نامزد سابق رونالدو فوتبالیست برزیلی)، یوتیوب در برزیل فیلتر شد.[۸۲]
    امارات متحده عربی: از پخش یوتیوب در امارات متحده عربی جلوگیری شده‌است. این محدودیت‌ها را شرکت مخابرات امارات که ارائه دهندهٔ اینترنت است، به دلیل نقض مذهب، آداب، و رسوم امارات انجام داده‌است.[۸۳]

آمار و ارقامی از یوتیوب

    بر اساس واپسین رتبه‌بندی وب‌گاه الکسا اینترنت، یوتیوب سومین وب‌گاه پربازدید جهان پس از گوگل و فیس‌بوک است.[۸۴]
    در هر روز حدود ۱۰۰ میلیون فیلم در یوتیوب بازدید می‌شود.[۸۵]
    ویدئوی چارلی انگشت منو گاز گرفت پربازدید ترین ویدئوی یوتیوب است که در ماه مه سال ۲۰۱۱ بیش از ۳۷۵ میلیون بار بازدید شد.[۸۶][۸۷]

مجلهٔ وال استریت ژورنال در شهریور ۱۳۸۵ آمار و ارقامی از یوتیوب اعلام کرد:

    ۸۰٪ کاربران یوتیوب آمریکایی هستند و نیمی از آنان زیر ۲۰ سال می‌باشند.[۸۸]
    پیرترین کاربر یوتیوب یک مرد ۷۹ سالهٔ انگلیسی است که در مقابل رایانه‌اش می‌نشیند و از خاطرات جنگ جهانی دوم سخن می‌گوید.[۸۸]
    آقای کریستی لیج استوارت حدود ۲۰۰ ویدیو در یوتیوب بارگذاری کرده‌است (بیشترین مقدار).[۸۸]
    کلّ زمانی که مردم صرف تماشای یوتیوب کرده‌اند، برابر با ۹۳۰۵ سال خواهد بود.[۸۸]
    تخمین زده می‌شود تعداد ویدیوهای یوتیوب ۱۰۰ میلیون عدد باشد.[۸۸]
    هر روز ۶۵٬۰۰۰ ویدیو در یوتیوب بارگذاری می‌شوند.[۸۸]
    بنا بر آمار تا ماه نوامبر ۲۰۱۰، در هر ۶۰ ثانیه، ۱۳ ساعت فیلم در یوتیوب بارگذاری می‌شود.[۸۹]
    درآمد یوتیوب در هر روز حدود ۱ میلیون دلار است.[۸۸]

تاثیر اجتماعی

در دسامبر ۲۰۰۶ مجلهٔ تایم نوشت: «یوتیوب برای یک گشت‌وگذار ویدیویی، همان چیزی است که یک مرکز خرید بزرگ وال‌مارت برای خرید کردن: همه چیز آن‌جاست، تنها کافی است از در وارد شوید.»[۷]

یک نمونه از تاثیرهای اجتماعی یوتیوب، موفقیت ویدئوی «عمو اتوبوس» در سال ۲۰۰۶ بوده‌است. این ویدئو گفتگوی گرمی بین جوانان و رانندهٔ مسن اتوبوسی را نشان می‌داد که به طور گسترده میان رسانه‌های جهان مورد بحث قرار گرفت.[۹۰] یکی دیگر از ویدئوهای محبوب یوتیوب، پوشش گسترده‌ای از گیتار بوده‌است که در آن عملکردهای گیتار توضیح داده شده‌بود؛ اما نام بازیگر مشخص نبود. پس از نظرات میلیون‌ها نفر، نیویورک تایمز هویت گیتاریست را کشف کرد. این گیتاریست یک جوان کره‌ای ۲۳ ساله به نام لیم جونگ هیون بوده‌است که این فیلم را در اتاقش گرفته‌است. این ویدئو از آن زمان به بعد حذف شد.[۹۱]

چارلی انگشت منو گاز گرفت، یکی از پرهوادارترین ویدئوهای یوتیوب بوده‌است که در تاریخ ۲۲ مه ۲۰۰۷ بارگذاری شد. این ویدئو پربازدیدترین ویدئوی یوتیوب با بیش از ۴۵۰ میلیون بازدید بوده‌است.[۹۲][۸۶] از ویدئوهای محبوب دیگر یوتیوب می‌توان به ویدئوی ۲ برادر انگلیسی اشاره کرد که یک سال پیش از چارلی انگشت منو گاز گرفت، بارگذاری شده‌است.[۹۳] در فهرست ۵۰ ویدئوی فراگیر بزرگ در تمام دوران که توسط مجلهٔ تایم منتشر شد، چارلی انگشت گاز گرفت رتبهٔ یک را در رتبه‌بندی به دست آورد.[۹۴]
سیاست اجتماعی

یوتیوب دارای یک مجموعه از دستورالعمل‌های اجتماعی به منظور کاهش سوءاستفاده از ویژگی‌های وب‌گاه خود است. به طور کلی محتوای جنسی، سوءاستفاده از جانوران، فیلم‌های دارای شوک، حق تکثیر محتوای ارسالی بدون رضایت صاحب ویدئو، نفرت‌پراکنی، هرزنامه‌ها و رفتار غارتگری در یوتیوب ممنوع است.[۹۵]
موارد حق تکثیر

هنگام بارگذاری ویدئو، یوتیوب صفحه‌ای با پیام زیر به کاربرانش نشان می‌دهد:

    «Do not upload any TV shows, music videos, music concerts or advertisements without permission, unless they consist entirely of content that you created yourself»

که به معنای «برنامه‌های تلویزیونی، ویدئو موسیقی، کنسرت موسیقی و یا تبلیغات، بدون اجازه بارگذاری نمی‌شود، مگر این که محتوای آن را خودتان به طور کامل ایجاد کرده باشید.»[۹۶]

علی رغم این توصیه، هنوز هم بسیاری از کلیپ‌های غیرمجاز حق تکثیر در یوتیوب وجود دارد. یوتیوب پیش از این که ویدئوها را به صورت آنلاین به وب‌گاه خود ارسال کند، آن‌ها را می‌بیند و اگر حق تکثیر نداشت، طبق شرایط حق تکثیر هزارهٔ دیجیتال، یک هشدار به کاربر می‌دهد. سه شکایت موفقیت آمیز برای نقض حقوق مؤلف ایجاد شده‌است و ویدئوهای غیرمجاز را حذف می‌کند.[۹۷][۹۸]

سازمان‌هایی از جمله ویاکوم، مدیاست، و لیگ برتر فوتبال انگلستان پرونده‌هایی حقوقی علیه یوتیوب ایجاد کرده‌اند و در آن‌ها ادعا کرده‌اند که یوتیوب از بارگذاری ویدئوهای حق تکثیر چندان جلوگیری نمی‌کند.[۹۹][۱۰۰][۱۰۱] طی دادگاهی علیه یوتیوب، ویاکوم ۱ میلیارد دلار خسارت خواست و گفت: «بیش از ۱۵۰٬۰۰۰ کلیپ‌های ما به صورت غیرمجاز ۱٫۵ میلیارد بار تماشا شده‌اند.» یوتیوب در پاسخ به این بیان گفت: «فراتر از تعهدات قانونی این است که به صاحبان اصلی کلیپ‌ها کمک کنید تا آثار خود را حفظ کنند.»[۱۰۲] طی جنگ در دادگاه، ویاکوم حکم دادگاه را به‌دست‌آورد و ادعای بیش از ۱۲ ترابایت از اطلاعات جزئی‌اش بر روی وب‌گاه یوتیوب پذیرفته‌شد. این تصمیم توسط بنیاد مرز الکترونیکی، به نام دادگاه «شکست حریم خصوصی» مورد انتقاد قرار گرفت.[۱۰۳][۱۰۴] در ژوئن ۲۰۱۰، در طرحی دادخواستی که ویاکوم برای گوگل به‌دلیل قضاوت نادرست قوانین ایالات متحده فدرال، قاضی لوئی استانتون اعلام کرد که گوگل توسط مقررات حق تکثیر هزارهٔ دیجیتال محافظت می‌شود. ویاکوم نیز قصد خود را برای تجدید نظر این حکم اعلام کرد.[۱۰۵]

در تاریخ ۵ آوریل ۲۰۱۲، ایالات متحده دادگاهی برای تجدید نظر دوباره به راه انداخت و اجازه داد که طرح دادخواست ویاکوم در برابر گوگل شنیده شود.[۱۰۶]

در ماه اوت سال ۲۰۰۸، دادگاهی آمریکایی حکم داد که دارندگان حق تکثیر موسیقی بدون اجازه از سازندگان آن، حق بارگذاری موسیقی را ندارند. یکی از این ویدئو موسیقی‌ها که بدون اجازه بارگذاری شد، رقص یک پسر ۱۳ ماهه در خانه با ترانهٔ «اجازه هست بریم دیوانه» بود که درگیری‌هایی نیز داشت. طول این ویدئو ۲۹ ثانیه بوده‌است.[۱۰۷]

مت اسمیت، یک خوانندهٔ حرفه‌ای ال‌ال‌سی، برای استفادهٔ غیرقانونی از موسیقی‌هایش علیه یوتیوب شکایت کرد. او اظهار داشت که این اقدام هفت دلیل داشته‌است و چهار نفر از اعضای دادگاه به نظر اسمیت رأی دادند.

در آوریل ۲۰۱۲، دادگاهی در هامبورگ حکم داد که یوتیوب از بارگذاری ویدئوهای حق تکثیر جلوگیری نمی‌کند. سازمان حقوق جما نیز اعلام کرد که یوتیوب به اندازهٔ کافی از بارگذاری حق تکثیر موسیقی‌های آلمانی جلوگیری نمی‌کند. یوتیوب در پاسخ بیان کرد: «ما هم‌چنان در حال یافتن راه حلی برای صدور مجوز موسیقی‌های آلمانی که آن‌ها را هنرمندان، آهنگ‌سازان، نویسندگان، ناشران و برچسب رکورد و هم چنین انجمن یوتیوب می‌سازند هستیم تا یوتیوب گسترده‌تر شود.[۱۰۸]
سیستم تشخیص حق تکثیر
ویدئویی در حال آغاز اجراشدن بر روی یوتیوب

در ژوئن ۲۰۰۷، یوتیوب یک سیستم خودکار نقض ویدئوهای بارگذاری شدهٔ حق تکثیر به راه‌اندازی کرد. این سیستم توسط مدیر عامل شرکت گوگل، اریک اشمیت تأسیس شد که به عنوان لازمه‌ای برای حل و فصل این مسئله از جمله شرکت ویاکوم بود که مدعی شده‌بود یوتیوب سود این شرکت را به سرقت می‌برد.[۱۰۹] این سیستم رایانامه می‌سازد و با استفاده از آن، ویدئو را به پایگاه‌های یوتیوب می‌برد. پس از بارگذاری ویدئو، این پایگاه ویدئو را چک می‌کند و اگر فاقد حق تکثیر بود، بر روی وب‌گاه یوتیوب منتشر می‌کند. اگر ویدئو کپی‌رایت بود، یوتیوب آن را مسدود می‌کند. مطالب رایانامه یک سوم درآمد این شرکت را تأمین می‌کند.[۱۱۰]

طی آزمایشی در سال ۲۰۰۹، آهنگ‌های صوتی فیلم «شگفت انگیزی انعطاف‌پذیر است» به صورت کپی‌رایت در یوتیوب بارگذاری شد و ثابت‌شد که این سیستم امکان خطا نیز دارد.[۱۱۱] استفاده از این سیستم به طور خودکار کار می‌کند و در برخی موارد منجر به اختلاف می‌شود.[۱۱۲] اگر کاربر یوتیوب با این سیستم مخالف باشد، هنگام ثبت‌نام می‌تواند این ابزار را مخالف پر کند.
محتوای جنجالی

یوتیوب به دلیل محتوای توهین‌آمیز در برخی از ویدئوهای خود، با انتقاد روبه‌رو شده‌است. بارگذاری ویدئوهای توهین‌آمیز، هرزه‌نگاری و موارد تشویق به اعمال جرم توسط یوتیوب ممنوع شده‌است.[۱۱۳] از مناطق بحث و جدل در یوتیوب می‌توان به انکار هولوکاست و طرفداران باشگاه فوتبال لیورپول اشاره کرد.[۱۱۴][۱۱۵]

یوتیوب به کاربرانی تکیه می‌دهد که ویدئوهای نامناسب که باعث نقض شرایط وب‌گاه می‌شود را بارگذاری نکنند.[۱۱۳] در ژوئیه ۲۰۰۸، مجلس مردم بریتانیا اعلام کرد که یوتیوب باید ویدئوهای پلیسی را پیش از ارسال به وب‌گاه بررسی‌کند. یوتیوب در پاسخ بیان کرد:
«     ما قوانین سختگیرانه‌ای برای ارسال ویدئوهای نامناسب ساخته‌ایم و برخی ویدئوها پیش از ارسال به وب‌گاه، بارها مورد بازبینی قرار می‌گیرند. جامعهٔ ما این قوانین را با پیوندهای درونی وب‌گاه به کاربران آموزش می‌دهد و کار آن‌ها را آسان‌تر می‌کند. با توجه به حجم ویدئوهای ارسالی به وب‌گاه یوتیوب، ما فکر می‌کنیم که دلیل اختلال در این سیستم ما، پایین‌آمدن سرعت آن با حجم بسیار ویدئوهای ارسالی و در نتیجه شکستن قوانین است.[۱۱۶]      »

در اکتبر ۲۰۱۰، آنتونی وینر، نمایندهٔ ایالات متحده از یوتیوب درخواست کرد که تعداد بارگذاری ویدئوهایش را کم‌کند؛ اما یوتیوب این درخواست را رد کرد و گفت که این وب‌گاه میزبانی وب است و همه می‌توانند از آن استفاده کنند.[۱۱۷] نویل جونز، وزیر امنیت بریتانیا اظهار داشت: «این وب‌گاه با قاطعیت در کشور ما قتل را می‌آموزد و این کار بر خلاف عموم است.» در نوامبر ۲۰۱۰، یوتیوب صدها فیلم خود را که مربوط به قتل و خون‌ریزی بود را حذف‌کرد. از ویدئوهای حذف‌شدهٔ این وب‌گاه می‌توان به فعالیت‌های خطرناک و یا غیرقانونی از قبیل ساخت بمب و تحریک به ارتکاب اعمال خشونت آمیز و سازمان‌های خارجی تروریستی اشاره کرد.[۱۱۸] در دسامبر ۲۰۱۰، یوتیوب افزود: «ترویج تروریسم، یکی از دلایل ضعیف برای حذف ویدئوهای نامناسب است.»[۱۱۹]
نظرات کاربران

گاه ویدئوهای یوتیوب سبب دفع کاربران می‌شود و این از جنبه‌های منفی یوتیوب به شمار می‌رود. در برخی از نظرات کاربران الفاظ بسیار نامناسبی به کار رفته‌است.[۱۲۰] گاردین در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد:
«     نوجوانی، پرخاشگری، اشتباه، آمیزش جنسی، و نوسانات خشم محتویات ویدئوهای یوتیوب هستند. نظرات کاربران یوتیوب سرچشمه‌ای از بحث و جدل کودکانه عاری از شرم است و باعث خندهٔ انسان می‌شود.[۱۲۱]      »

در سپتامبر ۲۰۰۸، روزنامهٔ دیلی تلگراف اظهار داشت که یوتیوب بدنام است و نظرات کاربران آن تهاجمی‌ترین نظرات بر روی اینترنت است و بسیاری از این نظرات را بی‌ادبان و بی سوادان می‌نویسند.[۱۲۲]
نمودارها
یوتیوب برای سایر ملل
منطقهٔ کشور     نشانی اینترنتی     زبان
استرالیا استرالیا     http://au.youtube.com/     انگلیسی
برزیل برزیل     http://br.youtube.com/     پرتقالی
 فرانسه     http://fr.youtube.com/     فرانسوی
 هنگ کنگ     http://hk.youtube.com/     چینی
جمهوری ایرلند ایرلند     http://ie.youtube.com/     انگلیسی
 ایتالیا     http://it.youtube.com/     ایتالیایی
 ژاپن     http://jp.youtube.com/     ژاپنی
 مکزیک     http://mx.youtube.com/     اسپانیولی
 هلند     http://nl.youtube.com/     آلمانی
 نیوزیلند     http://nz.youtube.com/     انگلیسی
 لهستان     http://pl.youtube.com/     لهستانی
 اسپانیا     http://es.youtube.com/     اسپانیولی
تایوان تایوان     http://tw.youtube.com/     چینی
 بریتانیا     http://uk.youtube.com/     انگلیسی
 جهان     http://youtube.com     انگلیسی
کشورهای بازدیدکننده
شماره     کشور     درصد
۱      ایالات متحده آمریکا     ۲۰٫۴٪
۲      هند     ۷٫۹٪
۳      ژاپن     ۴٫۴٪
۴      برزیل     ۴٫۰٪
۵      آلمان     ۳٫۸٪
۶      روسیه     ۳٫۴٪
۷      بریتانیا     ۳٫۳٪
۸      ایتالیا     ۳٫۱٪
۹      مکزیک     ۳٫۱٪
۱۰      فرانسه     ۲٫۸٪
۱۱      اسپانیا     ۲٫۴٪
۱۲      کانادا     ۲٫۳٪
۱۳      اندونزی     ۱٫۶٪
۱۴      ترکیه     ۱٫۵٪
۱۵      عربستان سعودی     ۱٫۴٪
۱۶      لهستان     ۱٫۳٪
۱۷      استرالیا     ۱٫۳٪
۱۸      تایلند     ۱٫۲٪
۱۹      آرژانتین     ۱٫۲٪
۲۰      کره جنوبی     ۱٫۲٪
۲۱      مصر     ۱٫۱٪
۲۲      هلند     ۱٫۰٪
۲۳      پاکستان     ۱٫۰٪
۲۴      کلمبیا     ۰٫۹٪
۲۵      مالزی     ۰٫۹٪
۲۶      جمهوری چین     ۰٫۹٪
۲۷      ونزوئلا     ۰٫۸٪
۲۸      فیلیپین     ۰٫۷٪
۲۹      یونان     ۰٫۷٪
۳۰      الجزایر     ۰٫۷٪
۳۱      پرو     ۰٫۶٪
۳۲      اوکراین     ۰٫۶٪
۳۳      ویتنام     ۰٫۶٪
۳۴      شیلی     ۰٫۶٪
۳۵      آفریقای جنوبی     ۰٫۶٪
۳۶      سوئد     ۰٫۶٪
۳۷      رومانی     ۰٫۶٪
۳۸     Flag of Belgium.svg بلژیک     ۰٫۶٪
۳۹      پرتغال     ۰٫۵٪
۴۰      اتریش     ۰٫۵٪

آمار بالا ارائه‌شده در الکسا اینترنت می‌باشد.

معرفت (برنامه تلویزیونی)

معرفت، یک برنامه تلویزیونی است که هر هفته به طور منظم از شبکه چهار تلویزیون ملی ایران با محوریت فلسفه اسلامی پخش می‌شود. مجری این برنامه اسماعیل منصوری لاریجانی است و مهمان ثابت برنامه غلامحسین ابراهیمی دینانی است. این برنامه یک برنامه گفتگو محور است و تهیه کننده آن سید محسن مناجاتی و محصول گروه اندیشه و معارف دینی است.

در این برنامه به گفتگو درباره فلسفه اسلامی پرداخته می‌شود و گاهی به خاطر مناسبت‌های اسلامی، مجری و مهمان این برنامه عوض می‌شود. این برنامه یکی از پر طرفدارترین برنامه‌های صداوسیما است و در دو سایت یوتیوب و آپارات می توان به ویدئوهای از این برنامه دست پیدا کرد و تنها سایت رسمی این برنامه به آدرس http://pro-marefat.ir میباشد.[۱].

محور کلی موضوعات برنامه معرفت به ترتیب :

    نقش عقل و عشق در زندگی
    عقل و عشق در حماسه عاشورا
    اصل بداهت و حقیقت وجود
    نقش عقل و عشق در وجود شناسی
    پیرامون بحث تجلی
    فناء فی الله و بقا فی الله
    انسان کامل و چگونگی ارتباط از طریق انسان کامل با منبع غیب
    فلسفه مرگ
    مرگ و حیات در دیدگاه حکیم عمر بن خیام
    پیرامون موضوع بعثت
    کیفیت رجوع به معاد
    رابطه علم و عبادت
    عظمت و اسرار لیالی القدر
    وارستگی و وابستگی به دنیا
    سوانح العشاق حاج احمد غزالی
    اندیشه های عین القضات همدانی
    فلسفه وحی و کیفیت نزول آن
    اندیشه های خواجه نصیر الدین طوسی
    ابو یعقوب سجستانی و ناصر خسرو
    اندیشه های حکیم سنایی
    شیخ عطار نیشابوری
    آرا و اندیشه های شوریده بابا طاهرعریان
    اندیشه های جناب مولوی
    شرح و تفسیر ابیات آغازین مثنوی و معنوی جناب مولانا
    نفس شناسی در مثنوی
    دعا و نیایش از دیدگاه جناب مولوی
    فطرت از نگاه مولانا
    شناخت ادراکات انسانی
    آفات معرفت شناسی در مثنوی
    آرا و اندیشه های جناب ملاصدرا
    معنا و مفهوم وجود
    رابطه نفس با بدن
    مفهوم حرکت جوهری و حبی
    رابطه عقل با وحی از نگاه جناب ملاصدرا
    در رابطه با آغاز بهار و نوروز
    تفاوت وقت و زمان
    تفسیر گلچینی از ابیات دیوان حافظ (۳۹ قسمت)
    فلسفه حکیم سهروردی

فلسفه و حکمت و عرفان ابن سینا

    تفسیر ابیات گلستان سعدی

و به زودی به عقاید و نظرات حکیم ابولقاسم فردوسی خواهد پرداخت.

غلامحسین ابراهیمی دینانی

غلامحسین ابراهیمی دینانی (زاده ۵ دی ۱۳۱۳ برابر ۲۶ دسامبر ۱۹۳۴ در روستای دینان، از توابع درچه ، خمینی شهر اصفهان)، فیلسوف ایرانی است. عمده شهرت وی به علت پژوهش در حکمت اشراق و سهروردی و احیای آن در سالهای اخیر است. وی با بررسی تمامی آثار و نوشته‌های شیخ شهاب الدین سهروردی تا کنون چندین کتاب مهم در رابطه با فلسفه و افکار این فیلسوف ایرانی نگاشته‌است. هم اکنون استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران[۳] و در دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، دانشگاه مذاهب اسلامی و دانشگاه آزاد اسلامی به تدریس فلسفه اشتغال دارد. او در سال ۱۳۸۴ با کتاب دفتر عقل و آیت عشق، ۱۳۸۵ با کتاب درخشش ابن رشد در حکمت مشاء [۴] و ۱۳۸۹ با کتاب فلسفه و ساحت سخن[۵] برنده جایزه کتاب سال شد.[نیازمند منبع]

دینانی در مدرسه حجتیه قم به تحصیلات حوزوی پرداخته و در آن مدت سید علی خامنه‌ای[۶] از افراد هم بحث و هم حجره‌ای اش بوده‌است. وی همچنین از شاگردان سید روح الله خمینی[۷] و علامه طباطبایی بوده و شاهد مباحث فلسفی هانری کربن و علامه طباطبایی بوده‌است.[۸]

کتاب‌های خرد و خردورزی ، گفتار حکیم و آینه‌های فیلسوف و چندین مجلد کتاب و نشریه دیگر درباره جایگاه فلسفی ایشان است. تا به حال چندین مقاله و فیلم مستند نیز درباره این فیلسوف ، نوشته و ساخته شده‌است.

کلاسهای آزاد وی جهت دانشجویان فلسفه و محققین و علاقه‌مندان مطالعه آزاد فلسفه اسلامی در انجمن حکمت و فلسفه ایران برقرار است. غیر از کلاسهای دانشگاهی و آزاد، دینانی سلسله درسهایی با عنوان معرفت در شبکه چهار تلویزیون ایران دارد[۹].

محتویات

    ۱ زندگینامه و تحصیلات
        ۱.۱ جلسات هانری کربن و علامه طباطبایی
        ۱.۲ سیر زندگی و تحصیلات
    ۲ آثار
        ۲.۱ کتابها
        ۲.۲ مقالات
        ۲.۳ مصاحبه
    ۳ شاگردان
    ۴ نظرگاه‌ها درباره دینانی
        ۴.۱ سرباز عقل
        ۴.۲ آثار منتشره درباره اندیشه‌های دینانی
    ۵ شرکت در برنامه معرفت
    ۶ پانویس
    ۷ منابع
    ۸ پیوند به بیرون

زندگینامه و تحصیلات

وی در ۵ دی سال ۱۳۱۳ در شهر درچه روستای دینان از توابع خمینی شهر که امروزه جزو شهرستان خمینی شهر اصفهان است بدنیا آمد. وی پس از تحصیل ابتدائی در روستای خود، در مدرسه علمیه نیم آورد اصفهان به تحصیلات دینی مشغول شد. پس از گذراندن دوره سطح و مقدمات فلسفه، سال ۱۳۳۳ وارد حوزه علمیه قم شد و ضمن تحصیل خارج فقه و اصول نزد مراجع بزرگ، نزد علامه طباطبائی به فرآگیری فلسفه نیز پرداخت. که شاهد مباحث فلسفی هانری کربن (فرانسوی) و علامه طباطبایی نیز بود. فلسفه را در اصفهان نزد حکیم ضیاء پور شروع کرد و در قم در سطح عالی با علامه طباطبائی به پایان رساند و از شاگردان خاص ایشان گردید. سال ۱۳۴۵ پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی به تهران مهاجرت کرد و وارد دوره کارشناسی دانشگاه تهران شده و پس از اخذ درجه کارشناسی جهت گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. تا دریافت دکترای ادامه تحصیل داد و سال ۱۳۵۲ از رساله دکتری تخصصی فلسفه خود دفاع کرد. پس از اخذ درجه کارشناسی جهت گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. سال ۱۳۵۳ ازدواج کرد که ثمره آن دو دختر می‌باشد و همان سال به عنوان استاد فلسفه در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس شد. سال ۱۳۶۲ به تهران منتقل شده و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران شد و تاکنون استاد این دانشگاه است. وی صاحب تالیفاتی بسیاری در زمینه فلسفه می‌باشد که در آن به نقد آرای فلسفی فلاسفه بزرگ و شرق پرداخته و در ذیل آنها به ارائه نظرات خاص فلسفی خود پرداخته است. [۱۰]

دینانی در سمینارها و همایش‌های متعدد داخلی و خارجی شرکت داشته و مقالات و آثار فراوانی در حوزه فلسفه و دین پژوهی به رشته تحریر در آورده که برخی از کتابهایشان جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت نموده‌است و در اولین دوره همایش چهره های ماندگار در سال ۱۳۸۰ با عنوان چهره برتر فلسفه تقدیر شدند.
جلسات هانری کربن و علامه طباطبایی

در کتاب خرد و خردورزی آمده‌است: «... منزل ذوالمجد در خیابان بهار... جلسات علامه با کربن تشکیل می‌شد و آقایان دکتر سید حسین نصر، دکتر سپهبدی، دکتر شایگان، محمد تجویدی نقاش، هبوطی... و صائنی زنجانی حضور داشتند.... به اتفاق استاد به سمت تهران حرکت می‌کردیم... جوان ترین عضو جلسات بنده بودم.... کربن در عین شیفتگی به تشیع، به تمام معنا فرنگی بود.» و در سئوالی که دینانی از کربن در مورد عقایدش و ضرورت مرشد می‌پرسد و اینکه مرشد شما کیست، جواب می‌گیرد که: «بله،... من اُویسی هستم. ( در یکی از مصاحبه هایتان گفته بودید که از کربن پرسیدند که اگر اهل طریقتی، مرشدت کیست و او گفت که من اویسی هستم! منظورش چه بود؟

- بله او گفته بود اما منظور این نبود که او مرشدش «اویس قرنی» است بلکه اویسیه فرقه‌ای هستند که معتقدند اصلاً مرشد لازم نیست! خود اویس اصلاً خدمت پیغمبر اسلام(ص) نرسید، یک دفعه آمد و نصفه روزه رفت .

از کربن پرسیدم که حالا مرشد لازم ندارید، ذکر که دارید، ذکر خفی یا جلی شما چیست؟ او گفت: همین که تا صبح ذکر قال الباقر و قال الصادق می‌خوانم، همین ذکر من است. این جوابی بود که کربن به من داد حالا هر طور می‌شود این را تفسیر کرد.مشروح گپ‌وگفت فارس با غلامحسین ابراهیمی دینانی )[۱۱].»
سیر زندگی و تحصیلات

    تولد ۱۳۱۳.
    تحصیلات ابتدایی در دینان
    مقدمات در مدرسه علمیه نیماروداصفهان.
    اساتید ادبیات عرب: شیخ محمدعلی حبیب آبادی و حاج شیخ عباسعلی ادیب حبیب آبادی.
    استاد بخشی از شرح لمعه: محمدحسن نجف آبادی.
    سفر به قم ۱۳۳۳.
    تحصیل در مدرسه حجتیه و هم حجره بودن با سید علی خامنه ای.[۱۲]
    تحصیل خارج و فقه اصول در حوزه علمیه قم.
    اساتید دروس فقه و اصول سطح: مرحوم مجاهدی، سلطانی طباطبایی، فکور یزدی و شیخ عبدالجواد سدهی.
    اساتید درس خارج فقه و خارج اصول: آیت الله بروجردی، آیت الله اراکی، آیت الله سیدمحمد محقق داماد و آیت الله روح الله موسوی خمینی.
    اساتید فلسفه: حکیم ضیاپور (اصفهان)، شیخ عباسعلی ایزدی نجف آبادی و سطح عالی علامه طباطبایی (قم) و از شاگردان نزدیک ایشان.
    دیگر اساتید ایشان عبارتند از: آیت‌الله سلطانی طباطبایی،آیت الله منتظری ، آیت‌الله مجاهدی تبریزی، آیت‌الله محمد فکور یزدی، شیخ جواد تبریزی، شیخ عبدالجواد اصفهانی و دکتر غلامحسین صدیقی.
    تدریس در حوزه.
    ترک حوزه پس از وفات آیت‌الله بروجردی و سفر به تهران جهت تحصیل فلسفه و زندگی.
    کارشناسی، کارشناس ارشد و دکترای تخصصی فلسفه از دانشگاه تهران. از ۱۳۴۵ الی ۱۳۵۲.
    ازدواج در سال ۱۳۵۳.
    تدریس فلسفه در دانشگاه ها از سال۱۳۶۱ تاکنون.
    نگارش آرای فلسفی و اندیشه ها.

=== سمت‌ها و عناوین ===[نیازمند منبع]

    مدیر گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی 1375 تا 1379
    مدرس علوم حوزوی در حوزه علمیه قم تا سال ۱۳۴۵.
    اشتغال و استخدام در وزارت آموزش و پرورش به عنوان دبیر دبیرستانهای تهران سال ۱۳۵۱.
    استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد تا ۱۳۶۱.
    عضو هیت علمی دانشگاه تهران سال ۱۳۶۲ و بازنشسته در سال ۱۳۸۷.
    استاد دانشگاه تربیت مدرس.
    استاد دانشگاه مذاهب اسلامی.
    استاد {دانشگاه امام صادق (ع) }
    استاد دانشگاه آزاد اسلامی تهران و کرج.
    عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران.
    عضو ثابت انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    عضو موسس، هیئت امناء و مدیربخش فلسفه اسلامی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    تقدیر شده در اولین دوره چهره‌های ماندگار با عنوان چهره برتر رشته فلسفه در سال۱۳۸۰.
    تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۴ برای کتاب دفتر عقل و آیت عشق.
    تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۵ برای کتاب درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء.
    تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۹برای کتاب فلسفه و ساحت سخن.
    عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
    عضو هیئت داوران نشریه فلسفه متعالی.
    عضو هیئت داوران سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌سازی تهران.
    صاحب بیش از بیست عنوان کتاب در حوزهِ فلسفه.
    نویسنده چندین مقاله برگزیده فلسفی.
    سخنران مدعو در سمینراها و همایش‌های فلسفیِ داخلی و خارجی.

آثار

برای دیدن تمامی آثار او اعم از کتاب و مقاله به فهرست آثار دینانی بروید. دینانی تا کنون بیش از بیست کتاب و مجموعه نگاشته است و صدها مقاله. وی سه بار جایزه کتاب سال را بدست آورده است. آثار او بسیار است به طوری که تاکنون هیچ مرکزی تمامی آثار مکتوب و صوتی ایشان را جمع آوری نکرده است. آثار صوتی و تصویری او مربوط به کلاسها ، سخنرانی ها ، مصاحبه ها ، برنامه های تلویزیونی و فیلم های مستندی است که طی چهل سال گذشته صورت گرفته شده است.
کتابها

برخی از کتابهای به چاپ رسیده غلامحسین دینانی عبارتند از:

    قواعد کلی فلسفی در فلسفهٔ اسلامی(در سه مجلد)، چاپ و نشر انجمن حکمت و فلسفه، تهران، ۱۳۵۷و موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۵.
    دفتر عقل و آیت عشق، سه جلد، انتشارات طرح نو، ۱۳۸۰.
    ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، سه جلد، انتشارات طرح نو، ۱۳۷۶.
    وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲. و مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، انتشارات حکمت، ۱۳۶۴.
    اسماء و صفات حق، انتشارات اهل قلم، ۱۳۷۵و سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاداسلامی، ۱۳۸۶.
    نیایش فیلسوف، دانشگاه رضوی آستان قدس، مشهد، ۱۳۷۷.
    شبهه آکل و ماکول، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (دبا). بازبینی‌شده در خرداد ۱۳۸۷.
    درخشش ابن رشد در حکمت مشاء، ناشر طرح نو، ۱۳۸۴.
    فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ، ناشر هرمس، ۱۳۸۹.
    هستی و مستی، حکیم عمر خیام نیشابوری، ناشر اطلاعات، ۱۳۹۰.
    فلسفه و ساحت سخن، ناشر هرمس، ۱۳۸۹.
    مقدمه‌ای بر شرح فصوص جندی، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی.
    ع‍ق‍لان‍ی‍ت و م‍ع‍ن‍وی‍ت، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
    دُر سخن (جملات قصار فلسفی و عرفانی)، ناشر نور دانش 1393سایت کتاب
    معمای زمان و حدوث جهان، مؤسسه حکمت و فلسفه ایران ۱۳۹۳
    سخن ابن سینا و بیان بهمنیار، مؤسسه حکمت و فلسفه ایران ۱۳۹۲
    خرد گفتگو (درسگفتارهای فلسفی)، ناشر هرمس 1393خبر انتشارمقدمه کتاب

مقالات

چند نمونه مقاله از صدها مقاله ایشان:

    «حکمت متعالیه ملاصدرا در آیینه احادیث»، خردنامه صدرا ۱۳۷۹ شماره ۲۲.
    «قاضی سعید قمی یکی از حکمای حوزه فلسفی اصفهان»، خردنامه صدرا ۱۳۸۲ شماره ۳۲.
    «فلسفه هگل در بوته نقد»، خردنامه صدرا ۱۳۸۱ شماره ۲۷، ۲۹، ۳۰.
    «عالم خیال»، خردنامه صدرا ۱۳۸۱ شماره ۲۸.

مصاحبه

دینانی با اشخاص مختلفی مصاحبه کرده که بعضی به صورت مصاحبه در جراید و وب سایتهای خبری ارائه شده و بعضی دیگر به صورت کتاب در آمده. در اینجا نمونه ای از مصاحبه ایشان درباره تاریخ تدریس فلسفه در حوزه علمیه قم و خاطرات ایشان درباره استادشان ، علامه طباطبایی آورده می شود:
   
«دینانی»
فهرست
0:00
مصاحبه با دینانی درباره تاریخ آموزش فلسفه در حوزه علمیه قم و خاطرات ایشان درباره علامه طباطبایی.
آیا مشکلی با شنیدن این پرونده دارید؟ راهنمای رسانه را ببینید.


شاگردان

اکثر افرادی که در سه دهه گذشته از دانشگاه تهران در رشته فلسفه فارغ التحصیل شده‌اند از شاگردان او هستند.[نیازمند منبع] بسیاری نیز در کلاس‌های درس او در حوزه علمیه قم، دانشگاه‌های مختلف و کلاسهای آزاد شرکت کرده‌اند. از جمله شاگردان او می توان به اسماعیل منصوری لاریجانی، احدفرامرز قراملکی و احمد احمدی اشاره کرد.[نیازمند منبع]
نظرگاه‌ها درباره دینانی

در زیر نظرگاه‌هایی از بعضی محققین درباره دینانی وجود دارد.

کتابهای خردوخردورزی، سرشت و سرنوشت، گفتار حکیم، شعاع شمس و آینه‌های فیلسوف توسط اساتید و نویسندگان فلسفی، درباره مقام علمی او به عنوان یک فیلسوف نوشته شده. «در صد و بیست و هفتمین شماره هفته‎نامه[۱۳] پنجره با آثار و گفتارهایی از احمد احمدی، رضا سلیمان حشمت، غلامرضا اعوانی، کریم فیضی، دکتر علی اوجبی، دکتر سعید انواری، حسن سیدعرب و اسماعیل منصوری لاریجانی به روش، منش و جایگاه فلسفی دینانی می‎پردازد».

دینانیِ، فیلسوفی است که آرای اش منحصر به خود اوست و از پس سال‌ها تحصیل حوزه و دانشگاه و تفکر و تعمق، شناخت و تسلط ویژه‌ای در فلسفه شرق و غرب دارد[۱۴]، اما از پنجره یک فیلسوف اسلامی به جهان نگاه می‌کند. او نوع چینش فلاسفه غرب و شرق را نه به جغرافیای زمین و یا نوع دین می‌داند، بلکه آنها را در نهایت به دو دسته اشاعره و معتزله تقسیم می‌کند.[۱۵]. هرچند به عنوان یک فیلسوف اسلامی، آرای او بسیار متاثر از ابوعلی سینا، ملاصدرا و سهروردی است[۱۶] اما نظریات شخصی بسیاری به فلسفه اضافه نموده‌است. به اعتقاد علی اوجبی نویسنده خردوخردورزی، انتشار کتاب‌هایی چون ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام و دفتر عقل و آیت عشق، مهم‌ترین آثار این فیلسوف ژرف‌اندیش است که او (دینانی) را از تمامی اندیشمندان معاصر ممتاز می‌سازد. او به فلسفه به مثابه موجود زنده واحد و نه اجزای جدای از هم و به منزله یک جریان سیال و پویا و نه رودهای مستقل و جدای از هم نگاه می‌کند[۱۷]. اما همکار و دوست قدیمی وی دکتر سید یحیی یثربی اخیراً در نقدی بر کتاب "درخشش ابن رشد در حکمت مشاء" بر آنند که دینانی کمتر از توان فلسفی خود بهره برده به نوعی روزمرگی دچار شده‌اند [۱۸].
سرباز عقل

دینانی میزان سنجش و درک هر چیزی را عقل می‌داند، حتی درک انسان از خدا را. دینانی را می توانی فیلسوفی از تبار معتزله و عقل گرا دانست که به اشراق معتقد است و در عین حال فیلسوفی است متاله و اهل حکمت متعالیه و آشنا به تمامی جوانب عرفان. دینانی کتابی دارد با نام دفتر عقل و آیت عشق که در آن به جایگاه عقل در حکمت و فلسفه پرداخته و از عقل دربرابر عقاید اشاعره دفاع کرده و به نقد اندیشه های فلاسفه و عرفای شرق و غرب در این مورد می پردازد و در نهایت آرای خود را ارائه می نماید و عشق را فرایند درک ژرف عقلی و خواست براثر شناخت عمیق می داند و تعارضی بین این دو نیست و هیچ کدام آن یکی را نفی نمی‌کند، بلکه عشق حقیقی رااز مسیر عقل میسر می داند. به ایشان القابی چون «سرباز عقل» نیز نسبت داده می شود
آثار منتشره درباره اندیشه‌های دینانی

    کتاب آینه‌های فیلسوف، به کوشش عبدالله نصری و نشر سروش، چاپ سوم۱۳۸۹.
    کتاب سرشت و سرنوشت، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، ۱۳۸۸.
    کتاب شعاع شمس، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، ۱۳۸۹.
    کتاب گفتار حکیم، به کوشش محمدجعفر محمدزاده و نشر امرود، ۱۳۹۰.
    کتاب خرد و خردورزی، به کوشش علی اوجبی و نشر موسسه خانه کتاب، ۱۳۸۸.
    نشریه پنجره، شماره۱۲۷، بهمن ماه۱۳۹۰، پاسداشت سالها خردورزی استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی [۱۹].
    کتاب دُر سخن - منتخبی از گفتار فلسفی و عرفانی دینانیبه کوشش امیر اسماعیلی نور دانش 93

شرکت در برنامه معرفت

معرفت یک برنامه تلویزیونی است که دینانی در آن به بیان اندیشه‌های فلسفی و عرفانی خود می‌پردازد. موضوع هر برنامه متغیر است و بیشتر حاوی مطالبی است که ریشه فلسفه اسلامی دارد و سعی شده‌است به زبان مردم نزدیک باشد

شهاب‌الدین یحیی سهروردی

شهاب الدین یحیی ابن حبش بن امیرک ابوالفتوح سهروردی، ملقب به شهاب‌الدین، شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید[۱](۵۴۹ - ۵۸۷ ق / ۱۱۵۴ - ۱۱۹۱ م) فیلسوف نامدار ایرانی اهل قیدار از استان زنجان ایران است.[۲][۳][۴]

محتویات

    ۱ زندگی
    ۲ درگذشت
    ۳ بزرگداشت
    ۴ خصوصیات اجتماعی
    ۵ فلسفه اشراق
    ۶ نورالانوار
    ۷ آثار
    ۸ سروده‌ها و کلمات قصار
    ۹ پانویس
    ۱۰ جستارهای وابسته
    ۱۱ منابع

زندگی

قابل اعتمادترین منابع برای مطالعه زندگی‌نامه سهروردی کتاب نزهه الارواح و روضه الافراح است که تاریخ فلسفه‌ای است و به دستِ یکی از مهم‌ترین شارحان آثار سهروردی، شمس‌الدین شهروزی نوشته شده‌است. اصل عربی این کتاب هنوز در ایران منتشر نشده است.

شهاب‌الدین سهروردی در سال ۵۴۹ هجری قمری/۱۱۵۵ میلادی در دهکده سهرورد از توابع شهرستان خدابنده واقع در استان زنجان ایران شد. وی تحصیلات مقدماتی را که شامل حکمت، منطق و اصول فقه بود در نزد مجدالدین جیلی استادِ فخر رازی در مراغه آموخت و در علوم حکمی و فلسفی سرآمد شد و بقوت ذکا، وحدت ذهن و نیک اندیشی بر بسیاری از علوم اطلاع یافت.[۵] سهروردی بعد از آن به اصفهان، که در آن زمان مهم‌ترین مرکز علمی و فکری در سرتاسر ایران بود، رفت و تحصیلات صوری خود را در محضر ظهیرالدین قاری به نهایت رسانید. در گزارش‌ها معروف است که یکی از هم‌درسان وی، فخرالدین رازی، که از بزرگ‌ترین مخالفان فلسفه بود، چون چندی بعد از آن زمان، و بعد از مرگ سهروردی، نسخه‌ای از کتاب تلویحات وی را به او دادند آن را بوسید و به یادِ همدرس قدیمش در مراغه اشک ریخت.

سهروردی پس از پایان تحصیلات رسمی، به سفر در داخل ایران پرداخت، و از بسیاری از مشایخ تصوف دیدن کرد. در واقع، در همین دوره بود که سهروردی شیفته راه تصوف گشت و دوره‌های درازی را به اعتکاف و عبادت و تفکر گذراند. او همچنین سفرهایش را گسترش داد و به آناتولی و شامات رسید، و چنان‌چه از گزارش‌ها برمی‌آید، مناظر شام در سوریه کنونی او را بسیار مجذوب خود نمود. در یکی از سفرها از دمشق به حلب رفت و در آنجا با ملک ظاهر پسر صلاح الدین ایوبی (سردار معروف مسلمانان در جنگ‌های صلیبی) دیدار کرد. ملک ظاهر که محبت شدیدی نسبت به صوفیان و دانشمندان داشت، مجذوب این حکیم جوان شد و از وی خواست که در دربار وی در حلب ماندگار شود. سهروردی نیز که عشق شدیدی نسبت به مناظر آن دیار داشت، شادمانه پیشنهاد ملک ظاهر را پذیرفت و در دربار او ماند. در همین شهر حلب بود که وی کار بزرگ خویش، یعنی، حکمةالاشراق را به پایان برد.

اما سخن گفتن‌های بی پرده و بی احتیاط بودن وی در بیان معتقدات باطنی در برابر همگان، و زیرکی و هوشمندی فراوان وی که سبب آن می‌شد که با هر کس بحث کند، بر وی پیروز شود، و نیز استادی وی در فلسفه و تصوف، از عواملی بود که دشمنان فراوانی مخصوصا از میان علمای قشری برای سهروردی فراهم آورد.
درگذشت

سرانجام به دستاویز آن که وی سخنانی برخلاف اصول دین می‌گوید، از ملک ظاهر خواستند که او را به قتل برساند، و چون وی از اجابت خواسته آن‌ها خودداری کرد، به صلاح الدین ایوبی شکایت بردند. متعصبان او را به الحاد متهم کردند و علمای حلب خون او را مباح شمردند (اتهام او معاندت با شرایع آسمانی اعلام شد).

صلاح‌الدین که به تازگی سوریه را از دست صلیبیون بیرون آورده بود و برای حفظ اعتبار خود به تایید علمای دین احتیاج داشت، ناچار در برابر درخواست ایشان تسلیم شد.

به همین دلیل، پسرش ملک ظاهر تحت فشار قرار گرفت و ناگزیر سهروردی را در سال ۵ رجب ۵۸۷ هجری قمری به زندان افکند و شیخ همان جا از دنیا رفت. وی در هنگام مرگ، ۳۸ سال داشت و مزار ایشان در مسجد امام سهرودی شهر حلب می‌باشد.[۶] علت مستقیم وفات وی معلوم نیست.(البته مشهور آن است که سهروردی به دلیل گرسنگی از دنیا رفت)[۷]
بزرگداشت

روز بزرگداشت ایشان به تائید مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ۸ مرداد هرسال برابر با ۲۹ ژوئیه می‌باشد[۸] که در این روز همایش‌ها، بزرگداشتها و یادبودهایی برای ایشان برگزار می‌شود.[۹]
خصوصیات اجتماعی

رفتار سهروردی خالی از غرابت نبوده است چنانکه در عین کناره گیری از خلق و خلوت گزینی، اهل بحث و مناظره و جدل بوده است و شاید اگر این میل در او نبود ناگزیر از افشای سر ربوبیت نمی‌شد و تعصب قشریان را بر نمی‌انگیخت و جان خویش بر سر این کار نمی‌نهاد. ۱ سدیدالدین (معروف به ابن رفیقه) نگاه مردمان آن زمان نسبت به سهروردی را به زیبایی نقل می‌کند: «روزی با شیخ شهاب‌الدین در مسجد جامع میافارقین راه می‌رفتیم، او جبه کوتاهِ آسمانی رنگی پوشیده بود و فوطه تابیده‌ای را به سر بسته بود، یکی از دوستان مرا با او دید. مرا به کناری کشید و گفت: مگر کسی نبود با او راه بروی که با این خربنده حرکت می‌کنی! گفتم ساکت باش، مگر او را نمی‌شناسی؟ گفت: نه او را نمی‌شناسم. گفتم: این عالم وقت و حکیم عصر است، این جوان پریشان ظاهر شهاب‌الدین سهروردی است. در موردش گویند که شیخ به مقامات عالیه و نهایت مکاشفه رسیده و صاحب کرامات و خوارق عادات گردیده است.» ۲ با اندکی تحقیق در منابع تاریخی، می‌توان دریافت که شناخت مردمان آن دوره مشابه روایتی بود که نقل گردید؛ و سهرودی را به ژنده پوشی و حتی بعضی به دیوانگی می‌خواندند.
فلسفه اشراق

سهروردی کسی است که مکتب فلسفی اشراق را بوجود آورد که بعد از مرگش وسعت یافت. او نظریه خود را در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ارائه کرد.[۱۰] سهروردی را رهبر افلاطونیان جهان اسلام لقب داده‌اند. او خود فلسفه‌اش را حکمت اشراق نامیده بود که به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب است و اقوام لاتین آن را aurora consurgens نام نهاده‌اند. اما این تفکر فلسفه خاص افلاطونی نیست و در آن آرای افلاطون و ارسطو و نوافلاطونیان و زرتشت و هرمس و اسطوره تحوت و آرای نخستین صوفیان مسلمان در هم آمیخته است.[۱۱]

مکتب سهروردی هم فلسفه هست و هم نیست. فلسفه است از این جهت که به عقل اعتقاد دارد، اما عقل را تنها مرجع شناخت نمی‌داند. عرفان است از این نظر که کشف و شهود و اشراق را شریف ترین و بلندمرتبه ترین مرحله شناخت می‌شناسد.[۱۲] او به سختی بر ابن سینا می‌تازد و از کلیات و مثل افلاطون دفاع می‌کند. بر وجودشناسی ابن سینا ایراد می‌گیرد که چرا اظهار داشته که در هر شئ موجود، وجود امری حقیقی است و ماهیت امری اعتباری، و برای تحقق محتاج وجود است. در حالی که طبق حکمت اشراق، ماهیت امری حقیقی است و وجود امری اعتباری.[۱۳]

کتاب حکمه الاشراق مهم ترین اثر فلسفی سهروردی در واقع به نظریهٔ ابن سینا برای تاسیس حکمت مشرقی جامهٔ عمل پوشاند. او را زنده کننده عرفان آریایی و پدیدآورنده حکمت خسروانی می‌دانند.
نورالانوار

سهروردی وجودشناسی[۱۴] خود را «نورالانوار» نام داده است. همان حقیقت الهی که درجه روشنی آن چشم را کور می‌کند. نور را نمی‌توان با کمک چیز دیگر و نسبت به آن تعریف کرد، زیرا تمام اشیا با نور آشکار می‌شوند و طبعاً باید با نور تعریف شوند. «نورالانوار» یا «نور مطلق» همان وجود مطلق است و تمام موجودات، وجود خود را از این منبع کسب کرده‌اند و جهان هستی چیزی جز مراتب و درجات گوناگون روشنایی و تاریکی نیست. به همین دلیل سلسله مراتب موجودات بستگی به درجه نزدیکی آن‌ها با «نورالانوار» دارد، یعنی به میزان درجه «اشراق» و نوری که از نورالانوار به آن‌ها می‌رسد.[۱۵]

ایشان شدت و ضعف موجودات را در شدت و ضعف نورانیت آنها میداند نور حقیقتی واحد است اما شدت و کاستی دارد و بر این تعبیر از خداوند به عنوان نورالانوار و سرچشمهٔ نورانیت سایر وجودها تعبیر می‌کند.
آثار

فهرست کامل آثار فارسی و عربی شهاب الدین یحیی سهروردی با استفاده از فهرست شهرزوری و مقایسه آن با فهرست (ریتر) در دائرةالمعارف اسلامیه بشرح زیر آمده‌است:

۱- المشارع و المطارحات، در منطق، طبیعیات، الهیات.

۲- التلویحات.

۳- حکمةالاشراق، در دو بخش. بخش نخست، در سه مقاله در منطق، بخش دوم در الهیات در پنج مقاله. (این کتاب مهم‌ترین تألیف سهروردی می‌باشد و مذهب و مسلک فلسفی او را بخوبی روشن می‌نماید).

۴- اللمحات، کتاب مختصر و کوچکی در سه فن از حکمت، یعنی: طبیعیات، الهیات و منطق.

۵- الالواح المعادیه، در دانشهای حکمت و اصطلاحات فلسفه.

۶- الهیاکل النوریه، یا هیاکل النور. این کتاب مشتمل بر آراء و نظریه‌های فلسفی می‌باشد، بر مسلک و ذوق اشراقی. سهروردی نخست آن را به زبان عربی نگاشته و سپس خود آن را به پارسی ترجمه کرده‌است.

۷- المقاومات، رساله مختصری است که سهروردی خود آن را به منزله ذیل یا ملحقات التلویحات قرار داده‌است.

۸- الرمز المومی (رمز مومی) هیچیک از نویسندگانی که آثار و تألیف‌های سهروردی را یاد کرده‌اند، از این کتاب نامی نبرده‌اند، جز شهروزی که آن را در فهرست سهروردی آورده‌است.

۹- المبدء والمعاد. این کتاب به زبان پارسی است، و کسی جز شهرزوری از آن یاد نکرده‌است.

۱۰- بستان القلوب، کتاب مختصری است در حکمت، سهروردی آن را برای گروهی از یاران و پیروان مکتب خود به زبان پارسی در اصفهان نگاشته‌است.

۱۱- طوراق الانوار، این کتاب را شهرزوری یاد کرده، ولی ریتر از آن نام نبرده‌است.

۱۲- التنقیحات فی الاصول، این کتاب در فهرست شهرزوری آمده ولی ریتر از قلم انداخته‌است.

۱۳- کلمةالتصوف. شهرزوری این کتاب را با این نام در فهرست خود آورده، و ریتر آنرا بنام (مقامات الصوفیه) یاد کرده‌است.

۱۴- البارقات الالهیة، شهرزوری این را در فهرست خود آورده و ریتر از آن نام نبرده‌است.

۱۵- النفحات المساویة، شهرزوری در فهرست خود یاد کرده و ریتر نام آن را نیاورده.

۱۶- لوامع الانوار.

۱۷- الرقم القدسی.

۱۸- اعتقاد الحکما.

۱۹- کتاب الصبر. نام این چهار کتاب اخیر در فهرست شهرزوری آمده و در فهرست ریتر دیده نمی‌شود.

۲۰- رسالة العشق، شهرزوری این کتاب را بدین نام آورده‌است، ولی ریتر آنرا بنام «مونس العشاق» یاد کرده‌است. این کتاب به زبان فارسی است.

۲۱- رساله در حالة طفولیت، این رساله به زبان فارسی است. شهرزوری آنرا یاد کرده و ریتر آنرا نیاورده‌است.

۲۳- رساله روزی با جماعت صوفیان، این رساله نیز به زبان پارسی است. در فهرست شهرزوری آمده و از ریتر دیده نمی‌شود.

۲۴- رساله عقل، این نیز به زبان پارسی است، در فهرست شهرروزی آمده، و در فهرست ریتر دیده نمی‌شود.

۲۵- شرح رساله «آواز پر جبرئیل» این رساله هم به زبان پارسی است.

۲۶- رساله پرتو نامه، مختصری در حکمت به زبان پارسی است، سهروردی در آن به شرح بعضی اصطلاحات فلسفی پرداخته‌است.

۲۷- رساله لغت موران، داستان‌هائی است، رمزی که سهروردی آن را به زبان پارسی نگاشته‌است.

۲۸- رساله غربةالغربیة، شهرزوری این را به همین نام یاد کرده‌است، اما ریتر آنرا بنام (الغربةالغربیة) آورده‌است. داستانی است که سهروردی آن را به رمز به عربی نگاشته و در نگارش آن از رساله (حی بن یقطان) این سینا مایه گرفته، و یا بر آن منوال نگاشته‌است.

۲۹- رساله صفیر سیمرغ، که به پارسی است.

۳۰- رسالةالطیر، شهرزوری نام این رساله را چنین نگاشته، ولی ریتر نام آنرا (ترجمه رساله طیر) نوشته‌است. این رساله ترجمه پارسی رسالةالطیر ابن سینا می‌باشد که سهروردی خود نگاشته‌است.

۳۱- رساله تفسیر آیات «من کتاب الله و خبر عن رسول الله». این رساله را شهرزوری یاد کرده و ریتر از آن نام نبرده‌است.

۳۲- التسبیحات و دعوات الکواکب. شهرزوری این کتاب را بهمین نام در فهرست خود آورده، اما در فهرست ریتر کتابی بدین نام نیامده‌است. ریتر مجموعه رساله‌ها و نوشته‌ها و نوشته‌های سهروردی را که در این نوع بوده، یکجا تحت عنوان (الواردات و التقدیسات) در فهرست خود آورده‌است و احتمال داده می‌شود که کتاب التسبیحات... نیز جزء مجموعه مزبور باشد.

۳۳- ادعیة متفرقه. در فهرست شهرزوری آمده‌است.

۳۴- الدعوة الشمسیة. شهرزوری از این کتاب یاد کرده‌است.

۳۵- السراج الوهاج. شهرزوری این کتاب را در فهرست خود آورده‌است، اما خودش درباره صحت نسبت این کتاب به سهروردی تردید نموده‌است، زیرا می‌گوید: (والاظهر انه لیس له) درست تر آنست که این کتاب از او نباشد.

۳۶- الواردات الالهیة بتحیرات الکواکب و تسبیحاتها. این کتاب تنها در فهرست شهرزوری آمده‌است.

۳۷- مکاتبات الی الملوک و المشایخ، این را نیز شهرزوری نام برده‌است.

۳۸- کتاب فی السیمیاء. این کتابها را شهرزوری نام برده، اما نامهای ویژه آنها را تعیین نکرده و نوشته‌است این کتابها به سهروردی منسوب می‌باشد.

۳۹- الالواح، این کتاب را شهرزوری یک بار (شماره ۵) در فهرست خود یاد کرده که به زبان عربی است و اکنون بار دوم در اینجا آورده‌است که به زبان پارسی است. (سهروردی خود این کتاب را به هر دو زبان نگاشته، یا به یک زبان نگاشته و سپس به زبان دیگر ترجمه کرده‌است).

۴۰- تسبیحات العقول و النفوس والعناصر. تنها در فهرست شهرزوری آمده‌است.

۴۱- الهیاکل. این کتاب را شهرزوری در فهرست خود یکبار بنام (هیاکل النور) یاد کرده و می‌گوید به زبان عربی است و بار دیگر به عنوان الهیاکل آورده‌است و می‌گوید به زبان پارسی است. این را نیز سهروردی خود به هر دو زبان پارسی و عربی نگاشته‌است.

۴۲- شرح الاشارات. پارسی است. تنها در فهرست شهرزوری آمده‌است.

۴۳- کشف الغطاء لاخوان الصفا. این کتاب در فهرست ریتر آمده و در شهرزوری مذکور نمی‌باشد.

۴۴- الکلمات الذوقیه و النکات الشوقیه، یا «رسالةالابراج» این کتاب نیز تنها در فهرست ریتر آمده‌است.

۴۵- رساله (این رساله عنوان ندارد) تنها در فهرست ریتر آمده‌است. ریتر نوشته‌است: موضوعهائی که در این رساله از آنها بحث شده، عبارت است از جسم، حرکت، ربوبیة (الهی) معاد، وحی و الهام.

۴۶- مختصر کوچکی در حکمت: شهرزوری این را یاد نکرده، ولی در فهرست ریتر آمده‌است، و می‌گوید: سهروردی در این رساله از فنون سه‌گانه حکمت یعنی منطق، طبیعیات و الهیات بحث می‌کند.

۴۷- شهرزوری و ریتر منظومه‌های کوتاه و بلند عربی از سهروردی نقل کرده‌اند که در موضوعهای فلسفی و اخلاقی یا عرفانی می‌باشد، نظیر قصیده عربی مشهور ابن سینا: سقطت الیک من... که مطلع یکی از آنها این بیت می‌باشد.

۴۸- عقل سرخ

ابداً تحن الیکم الارواح - و وصالکم ریحانها والروح
سروده‌ها و کلمات قصار

شهرزوری نوشته‌است که شیخ شهاب الدین یحیی سهروردی بر سبیل تفنن به فارسی نیز شعر می‌گفته‌است. اشعار نسبتاً زیادی از او به زبان عربی در دست است. اشعار فارسی او بیشتر قطعه و دوبیتی هستند که برخی از آنها در متن داستان‌های فلسفی کوتاه او آمده‌اند. این رباعی در تذکره‌ها از او مشهور است:
هان تا سر رشته خرد گم نکنی         خود را ز برای نیک و بد گم نکنی
رهرو توئی و راه توئی منزل تو         هشدار که راه خود به خود گم نکنی

در وصیت نامه سهروردی به نقل از دینانی آمده است: «وقتی خواستی قرآن بخوانی، به گونه‌ای بخوان که تو گویی فقط برای تو نازل شده نه کس دیگری...».

قطب‌الدین شیرازی

قطب‌الدین محمود بن مسعود مصلح کازرونی (زاده ۶۳۳ درگذشته ۷۱۰ ه.ق) یکی از علمای ایرانی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است که نقش مهمی در گسترش حکمت و فلسفه، علوم طبیعی، پزشکی و هنر خود داشته است.

فرزند مولانا ضیاءالدین مسعودبن مصلح کازرونی پزشک معروف و از مشایخ صوفیه در سال ۶۳۳ هجری قمری در دوتنگ کازرون پا به عرصه هستی نهاد.

قطب‌الدین علاوه بر شاگردی در نزد پدر از محضر بزرگانی چون کمال‌الدین ابوالخیر بن مصلح کازرونی، شمس‌الدین محمد بن احمدالحکیم الکیشی، شرف‌الدین زکی بوشکانی، خواجه نصیر طوسی، نجم‌الدین کاتبی، علامه قطب‌الدین مؤیدالدین عرضی و کمال کوفی بهره فراوانی یافت تا آنجا که علاوه بر پزشکی، بر علوم دیگری چون ریاضی، فلسفه، علوم ادبی، دین شناسی، موسیقی، نواختن رباب و سرودن شعر، بازی شطرنج و فنون شعبده‌بازی به چیرگی شگفت‌انگیزی دست یافت. او مدتی در شهرهای سیواس و ملطیه به شغل قضاوت اشتغال یافت و در زمانی دیگر از طرف تکودار، ایلخان مغول به سمت سفارت، همراه اتابک پهلوان به مصر نزد ملک قلادون الفی اعزام شد. آرامگاه وی در مقبرةالوزرای چرنداب تبریز است.

علامه در اندک زمانی در علوم معقول و منقول سرآمد فضلای عصر خود بود و در طول مدت حیات خود بیش از بیست اثر به فارسی و عربی از خود باقی گذاشت.

قطب‌الدین کازرونی در علم موسیقی، فیزیک از سرآمدان زمان خود بوده‌است. اگرچه قطب‌الدین را نمی‌توان شاگرد صفی‌الدین ارموی -نظریه‌پرداز موسیقی قرن هفتم- دانست؛ وی او را باید بدون شک نخستین شارح کتب صفی‌الدین ارموی قلم‌داد کرد. قطب‌الدین بخش مفصلی از کتاب دائرةالمعارف چندجلدی خود به نام درةالتاج را به موسیقی اختصاص داده و در آن‌جا به تشریح نظریات صفی‌الدین ارموی، مخصوصاً مطالبی که در رساله الشرفیه بیان شده، پرداخته‌است.

در سال ۱۳۹۰ هزار و دویست و پنجاهمین سالگرد تولد قطب الدین کازرونی از طرف ایران و سازمان یونسکو جشن گرفته شد.[۱]

محتویات

    ۱ آثار
    ۲ آثار مشکوک منسوب به قطب‌الدین کازرونی
    ۳ جستارهای وابسته
    ۴ منابع

آثار

    درة التاج لغرةالدباج (یکی از مهمترین آثار علامه قطب‌الدین می‌باشد که دانشنامه‌ایست فلسفی به معنای «علم‌العلوم». کتاب درةالتاج (۷۰۵-۶۹۳) پس از شفای ابن سینا مهمترین کتاب جامعی است که در فلسفه تألیف شده است و به طور کلّی دوازده رشته از علوم و از آن جمله موسیقی را در برمی‌گیرد
    نهایة الأدراک فی درایة الأدراک (به عربی، در زمینهٔ نجوم و هیئت، دارای ۴ مقاله: مقدّمات، هیئت اجرام، زمین و مقادیر اجرام. همچنین دارای مطالب جدیدی در بارهٔ مکانیک، زمین شناسی، هوا شناسی و نور و مباحثی در بارهٔ نظرات کیهانی ابن هیثم و ابوبکر محمّد بن احمد خرقی)
    تحفة الشاهیه(به عربی، در نجوم و هیئت)
    ترجمه فارسی کتاب اصول اقلیدس از خواجه نصیر در هندسه
    اختیارات مظفری (به فارسی، در نجوم و هیئت)
    رسالة فی حرکة الدرجه فی النسبه بین المستوی و المنحنی (منسوب به علّامه، در هیئت و ریاضی)
    شرح کتاب حکمةالأشراق از شهاب‌الدین سهروردی (از این روست که او را فیلسوف اشراقی دانسته‌اند.)
    تحفة السعدیه (شرحی بر کتاب قانون در طب از ابن سینا)
    شرح کتاب مفتاح العلوم از سکاکی (مفاتح المفتاح)
    شرح کتاب مختصر الأصول از ابن حاجب (در فقه)
    رساله در تحقیق عالم مثال (در بارهٔ عالم مثال، معاد جسمانی و کیفیت آخرت.)
    رسالهٔ فعلت فلاتلم (در هیئت)
    شرح کتاب روضه‌الناظر از خواجه نصیر طوسی
    اجوبه‌المسائل (در طرح چند پرسش و ابهام فلسفی)

آثار مشکوک منسوب به قطب‌الدین کازرونی
مقبره شیرازی در چرنداب تبریز

علّامه قطب‌الدین رسالات و تألیفات دیگری نیز دارد که در منسوب کردن برخی از این آثار به علامه در نظر مورخان جای شبهه و ابهام است و از آن میان می‌توان به رسالات زیر اشاره نمود:

    حاشیه بر کتاب الکشاف عن الحقایق التنزیل از زمخشری
    فتح المنان فی تفسیر القرآن
    خریدة العجایب
    رساله فی بیان الحاجه الی الطب و آداب الاطباء و وصایائهم
    شرح کتاب نجات ابن سینا
    شرح اشارات ابن سینا
    مشکلات التفاسیر یا مشکلات القرآن
    مشکل الاعراب
    شرح الاسرار از شهاب‌الدین سهروردی
    التبصره فی الهیئه

نظامیه

نِظامیه نام مدارسی است که در زمان سلجوقیان برای آموزش علوم و فنون روز در شهرهای بزرگ آن دوره؛ بغداد، نیشابور، آمل، قاهره و اصفهان بلخ هرات تأسیس شد.

اولین مدارس از این دست به همت وزیر برجستهٔ آلپ ارسلان سلجوقی، خواجه نظام الملک طوسی تأسیس گردیدند. به همین خاطر به این مدارس نام نظامیه دادند.

کلمهٔ نظامیه به همین معنا در این بیت از سعدی*[۱] نیز به کار رفته‌است:
مرا در نظامیه ادرار*[۲] بود         شب و روز تلقین و تکرار بود

محتویات

    ۱ مدرسه نظامیه بغداد
        ۱.۱ مدرسین و شاگردان معروف
    ۲ پانویس
    ۳ منابع
    ۴ پیوند به بیرون
    ۵ جستارهای وابسته

مدرسه نظامیه بغداد

مدرسه نظامیه در بغداد توسط «خواجه نظام الملک» بنیان نهاده شد. نظامیه همچنان تحت تاثیر آرای افرادی همچون امام محمد غزالی است. آموزش در نظامیه، تعالیم اشاعره بود. نظامیه یکی از معروف‌ترین مدارس بغداد بود که حجره‌هایی به سکونت طلاب افراشته داشت. این مدرسه به تدریس مذهب شافعی می‌پرداخت. شایع است که خلیفه به شکایت بعضی از مخالفان این مدرسه را مدتی بسته‌است.
مدرسین و شاگردان معروف

    شیخ مصلح الدین سعدی
    ابوالنجیب سهروردی
    شیخ شهاب‌الدین عمر سهروردی
    ابوالفرج جوزی
    ابواسحاق شیرازی
    محمد غزالی
    قطب‌الدین شیرازی
    امام شیخ ابوعامر فضل بن اسماعیل تمیمی جرجانی

رشیدالدین فضل‌الله همدانی

رشیدالدین فضل‌الله (زاده در حدود سال ۶۴۸ قمری/۶۲۹ خورشیدی در همدان- درگذشتهٔ ۲۸ دی ۶۹۶ خورشیدی/ذی‌القعده ۷۱۷ قمری) رجل سیاسی، تاریخ‌نگار و پزشک ایرانی آخر سدهٔ هفتم خورشیدی بود[۱] که کتاب جامع التواریخ را به رشته تحریر درآورد و در دوران وزارت خود بناهای فراوانی همچون ربع رشیدی ساخت.

دانش و آگاهی‌های بسیار رشیدالدین فضل‌الله از دامنه گسترده‌ای از فرهنگ‌ها سبب شده است تا کتاب وی به عنوان یکی از منابع مستقیم برای اطلاع از دوران پایانی عصر مغول قلمداد گردد. موریس روزامبی، تاریخ‌نگار، او را برجسته‌ترین چهره‌ی ایران در دوره‌ی مغول برمی‌شمارد.[۲]

محتویات

    ۱ ریشه و نیاکان وی
    ۲ ترقی در دستگاه مغولان
    ۳ پادشاهی غازان خان و وزارت رشیدالدین
    ۴ پادشاهی اولجایتو و رقابت‌های سیاسی
    ۵ پادشاهی ابوسعید و قتل رشیدالدین
    ۶ تألیفات
    ۷ بنای ربع رشیدی
    ۸ رشیدالدین از نگاه دیگران
    ۹ جستارهای وابسته
    ۱۰ منابع

ریشه و نیاکان وی

خواجه رشیدالدین فضل‌الله الوزیر ابن عمادالدوله ابی الخیر بن موفق‌الدوله علی همدانی در حدود سال ۶۴۸ قمری/۶۲۹ خورشیدی در همدان در یک خانوادهٔ پزشک یهودی متولد گردید. نیای بزرگ او «موفق‌الدوله علی» یک عطار یهودی بود و به همراه دانشمند بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی در دژ الموت مهمان اجباری اسماعیلیان بود و پس از یورش هلاکو به آنجا به خدمت وی درآمد[۳]

رشیدالدین که به دلیل یهودی بودن نخست «رشیدالدوله» خوانده می‌شد و پس از مسلمان شدن، نامش به رشیدالدین تغییر یافت و در دستگاه ایلخانان مغول پیشرفت نمود[۴].
ترقی در دستگاه مغولان

رشیدالدین فضل‌الله همدانی در زمان چیرگی مغول (سلسلهٔ ایلخانان) زندگی می‌کرد. در زمان پادشاهی اباقاخان، پزشک مخصوص او بود و در نزد او احترام و نفوذی به دست آورد. در زمان ارغون خان و کیخاتو خان نیز گام‌های پیشرفت را سپری کرد.
یک صفحه از کتاب جامع التواریخ
پادشاهی غازان خان و وزارت رشیدالدین

در سال ۶۹۴ قمری/۶۷۴ خورشیدی غازان خان به سلطنت رسید و سه سال بعد (۶۷۷ خ.) وزیر اعظم خود -خواجه صدرالدین زنجانی- را به قتل رساند و به جای او رشیدالدین فضل‌الله همدانی و خواجه سعدالدین ساوجی را به همراه هم وزیران خود کرد. همچنین در همین هنگام فضل‌الله همدانی ریاست موقوفات شنب غازانی را برعهده گرفت.

در سال ۷۰۳ قمری/۶۸۲ خورشیدی غازان خان به شام لشکر کشید و رشیدالدین فضل‌الله نیز همراه او بود و در کنار رود فرات رشیدالدین، مؤلف تاریخ وصاف را به نزد غازان برد تا کتاب او را از نظر پادشاه بگذراند. در همین سال غازان درگذشت.
پادشاهی اولجایتو و رقابت‌های سیاسی

پس از درگذشت غازان خان، برادرش سلطان محمد خدابنده اولجایتو برجای او نشست و رشیدالدین فضل‌الله همچنان وزیر و مورد احترام او بود. خواجه سعدالدین ساوجی رقیب رشیدالدین فضل‌الله در سال ۷۱۲ ق./۶۹۱ خ. به دستور سلطان اولجایتو از وزارت عزل و مانند وزیران پیشین دربار مغولان به قتل رسید. برانگیزاننده‌ی این کار خواجه علیشاه گیلانی بود که جانشین وزیر کشته شده -سعدالدین ساوجی- شد و پس از مدتی توطئه‌ای علیه خواجه رشیدالدین ترتیب داد که به نتیجه‌ای نرسید.

در سال ۷۱۵ ق./۶۹۴ خ. اختلاف شدیدی میان خواجه رشیدالدین و خواجه علیشاه گیلانی روی داد، به خاطر اینکه خزانهٔ پادشاه از وجوه دیوانی و لشکری خالی مانده بود و تعیین مقصر آن باعث این درگیری شده بود. اولجایتو برای حل اختلاف هر یک از ممالک ایران و آسیای صغیر را میان دو وزیر تقسیم کرد. ولی باز هم اختلاف و دشمنی میان این دو ادامه داشت.
پادشاهی ابوسعید و قتل رشیدالدین

پس از درگذشت سلطان محمد خدابنده اولجایتو (۷۱۷ ق./۶۹۶ خ.)، ابوسعید بهادرخان به پادشاهی رسید. در زمان ابوسعید اختلاف میان دو وزیر او یعنی خواجه رشیدالدین و خواجه علیشاه گیلانی شدت گرفت و این امر باعث اختلال در امور کشور شد.

عده‌ای که از این وضعیت به ستوه آمده بودند ابتدا به نزد خواجه رشیدالدین رفتند و از خواستند که با ترتیب دادن توطئه‌ای کار وزیر دیگر را بسازند، ولی خواجه رشیدالدین این خواسته را نپذیرفت. سپس آنان پیش خواجه علیشاه رفتند و همین خواسته را مطرح کردند و با موافقت او در نهایت خواجه رشیدالدین در سال ۷۱۷ ق./۶۹۶ خ. از وزارت عزل شد و از سلطانیه به تبریز رفت و انزوا را اختیار کرد. اما پس از چندی امیرچوپان (امیرالامرای لشکر مغول) او را به خدمت دعوت کرد.

اما دشمنان همچنان به تحریکات خود ادامه دادند و بالاخره در حدود ۲۸ دی ۶۹۶ خ./ذی‌القعده ۷۱۷ قمری خواجه رشیدالدین و پسر شانزده‌ساله‌اش (که شربت‌دار اولجایتو بود) را به تهمت مسموم کردن سلطان محمد خدابنده اولجایتو در چرگر به قتل رساندند. نسب یهودی او در دادگاه وی بارها مورد اشاره قرار گرفت. سر او توسط مردم تا چند روز در شهر حمل می‌شد و مردم می‌گفتند:"این سر یهودی ای است که از نام خدا سوء استفاده کرد. خدا او را لعنت کند.".[۵] وی در زمان مرگ ۷۱ سال داشت و پس از مرگ او، به رسم زمان مغول بستگان وی هم مقتول و غارت شدند و بنای ربع رشیدی مورد غارت و تاراج قرارگرفت. یک قرن بعد میران‌شاه -پسر تیمور- در حالت دیوانگی دستور داد که استخوان‌های خواجه رشیدالدین را از قبرش درآورند و در گورستان یهودیان به خاک بسپارند.[۶]
تألیفات

رشیدالدین فضل‌الله همدانی تألیفات بسیاری دارد که برخی از آنها تصحیح و چاپ شده است و برخی دیگر هم به حالت نسخه خطی باقی‌مانده است. از جمله این تألیفات عبارتند از:

    جامع‌التواریخ: مهمترین کار رشیدالدین فضل‌الله همدانی نگارش کتاب جامع‌التواریخ بود که از شاهکارهای تاریخی زبان فارسی و تاریخ جهان به شمار می‌آید. این کتاب درباره تاریخ، اسطوره‌ها، باورها و فرهنگهای قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان و سایر اقوام است. در حقیقت جامع‌التواریخ نخستین دورهٔ کامل تاریخ و جغرافیای آسیا است که با استفاده از وسایل و منابعی ترتیب داده شده است که تا آن زمان در اختیار هیچکس قرار نگرفته بود.
    الاحیاء و الاثار: که ۲۴ مجلد است و دربارهٔ مسائل گوناگونی از این قبیل است: علم کائنات جو، کشاورزی، درختکاری، پرورش زنبور عسل، نابودی حشرات و خزندگان موذی و مضر، دامپروری، معماری، قلعه‌بندی، کشتی‌سازی، معدن‌کاوی و تصفیه و ذوب فلزات. (این کتاب در دسترس نیست)
    توضیحات: نسخه‌ای موسوم به توضیحات که دربارهٔ مسائل تصوف و کلام است و دارای یک مقدمه و نوزده رساله است. این کتاب به درخواست اولجایتو نوشته شده است. یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه ملی فرانسه موجود است و کاترمر آن را شرح داده است.
    مفتاح التفاسیر: کتاب دیگری در تفسیر و کلام نگاشته است و در مسائل مختلفه از قبیل فصاحت آسمانی‌قرآن، مفسرین آن کتاب مبین و طرق ایشان، خیر و شر، جزا و سزا، طول عمر، پروردگار، تقدیر، معاد جسمانی و غیره بحث می‌کند و در آخر آن شرحی در ابطال مذهب تناسخ و تعریف لغات و اصطلاحات فنی اضافه نموده است.
    الرساله السلطانیه: کتاب دیگری است که از تفسیر و کلام که در تاریخ نهم رمضان ۷۰۶ هجری به رشته تحریر در آورده و ماحصل مباحثه‌ای که در موضوعات کلامی در حضور سطان الجایتو مابین علمای‌وقت اتفاق افتاده جمع‌آوری نموده است.
    لطائف الحقایق: مشتمل بر چهارده رساله نیز از آثار قلمیه او است و با شرح رؤیائی که برای مؤلف در شب ۲۶ رمضان ۷۰۵ هجری روی داده و حضرت رسول را بخواب دیده است شروع می‌شود. محتویات این کتاب نیز مسائل کلامی و اسلامی است این کتاب و سه کتاب مذکور در فوق، همه به زبان عربی است و همه آنهامجموعه رشیدیه را تشکیل می‌دهد که نسخه نفیسی از آن کتاب بتاریخ 710 هجری است در پاریس وجود دارد.
    بیان الحقائق: دیگر از مؤلفات رشیدالدین نسخه‌ای است که متأسفانه فقط مطالب مندرجه آن معلوم است و آن موسوم است به بیان الحقائق مشتمل بر هفده رساله که غالباً در مسائل کلامی برشته تحریر در آمده است. اگر چه‌بعضی از مطالب دیگر مانند آبله و معالجه آن و ماهیت و انواع حرارت نیز بحث شده است.

بنای ربع رشیدی

از مهمترین اقدامات وی بنای ربع رشیدی، شهرکی علمی و آموزشی در تبریز بود که با بسیاری مراکز علمی بزرگ زمان خود همچون نظامیه بغداد قابل قیاس بود که البته پس از مرگش خراب و غارت شد. در ربع رشیدی کتابخانه‌ای بی‌نظیر دارای کتابهای قیمتی و ارزشمند وجود داشت که بنابه‌گفتهٔ تاریخ وصاف تنها برای استنتاخ و صحافی نقشه‌ها و تصاویر کتب ارزشمند خود کمتر از شصت هزار دینار خرج کرده بود.
رشیدالدین از نگاه دیگران

غیاث‌الدین بن همام‌الدین معروف به خوندمیر در کتاب دستورالوزرا، دربارهٔ زندگی رشیدالدین فضل‌الله همدانی شرحی نوشته است که ابتدای آن چنین است:

به فطنت ارسطو و حکمت افلاطون اتصاف داشت و در اواخر عمر به تکمیل اقسام علوم مؤفق گشتهدقائق فنون عقلی و نقلی را بر لوح خاطر نگاشت و چنانکه:
حکمت او به یک سریر قلم         باز کرده است گوش جذر اصم
در طبیعی شناخته به تمام         راز مولود و عنصر و اجرم