خُجَند (به فارسی تاجیکی: Хуҷанд) (نام در زمان شوروی: لنین‌آباد) شهر و ناحیه‌ای در کشور تاجیکستان و مرکز ولایت سغد است. این شهر دومین شهر بزرگ تاجیکستان پس از دوشنبه است.
خجند تنها شهر تاجیکستان است که حتی پس از فروپاشی شوروی هنوز مجسمه‌ای از لنین را دارد.[۱]
محتویات
۱ نام
۲ پیشینه
۳ جغرافیا
۴ مردم
۵ جمعیت
۶ مشاهیر
۷ منابع
۸ پیوند به بیرون
نام
درباره ریشه واژه خجند اختلاف وجود دارد. واژه خجند از آغاز سده هفتم میلادی با همین نام در سرچشمه‌های سغدی، پهلوی، چینی و عربی آمده‌است. برخی معنی واژه خجند را، مردم سعادتمند و بالانشین و امیر آورده‌اند. برخی نیز بر این باورند که خجند در طی سده‌های گذشته دگرگون شده، زمانی اسکندریه اقصی، سپس آنتی‌آخیه و سرانجام خجند نام گرفته‌است. برای نخستین بار در سال‌نامه چینی دودمان تنشو(۶۱۸-۶۲۶م) از خجند با نام گوی جنتی یاد شده‌است و در منابع سغدی که از کوه مغ بدست آمده کوچندی نامیده شده‌است. به تازگی گفته شده خجند از واژه مرکب خوره-کنته در زبان‌های ایرانی باستانی ریشه گرفته و معنایش آفتاب‌شهر یا شهر آفتابی است. بخش اول واژه، خور یعنی خورشید و بخش دوم، چند(کنده، کنته) به معنای شهر و دهکده‌است.[۲]
پیشینه
بیشتر منابع تاریخی و جغرافیایی خجند را در کنار رودخانه سیردریا داسته‌اند و آورده‌اند که اسکندر مقدونی شهر اسخت اسکندریه را در این ناحیه در پایان لشکر کشی خود به سغد بنا نهاده بود. گفته شده که این شهر به عنوان دژی برای دفاع در برابر حملات سکاهای ساکن در شمال سیردریا ساخته شده بود. ولی کاوش‌های باستان‌شناسان نشان داده‌است که پیشینه شهر خجند به بیش از دو هزار و هفت صد سال می‌رسد. بدین ترتیب، شهر خجند پیش از رفتن اسکندر مقدونی به آن دیار نیز وجود داشته‌است.[۲]
در افسانه‌ها بنای خجند را به کی‌خسرو نسبت داده‌اند و آن را عروس دنیا خوانده‌اند. ابن بلخی می‌گوید فیروز فرزند یزدگرد این شهر را بنیاد نهاده و دیوار ۵۰ فرسنگی خجند مرز ایران و توران بوده‌است. خجند تا دوره انقلاب بولشویکی در روزگار فرمانروایی شوروی به لانه هنرمندان مشهور بود.[۲]
جغرافیا
خجند بر کرانه چپ رود سیردریا در آغاز دره فرغانه نهاده‌است. این شهر در ۴۰ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی و ۶۹ درجه و ۳۷ دقیقه طول خاوری قرار دارد.[۲]
مردم
جمعیت
بر اساس آمار سال ۱۹۹۳م جمعیت این شهر نزدیک به ۱۶۲,۰۰۰ تن بوده‌است که ۱۰۱,۰۰۰ تن (%۶۲) آن تاجیک، ۳۲,۰۰۰ روس و ۸,۰۰۰ تن را ازبک‌ها تشکیل می‌دادند.[۲]
مشاهیر
کمال خجندی
برندق خجندی
پیشوایان شافعی اصفهان معروف به آل خجند (۴۸۳-۶۳۷ق)