رشته زبان و ادبیات فارسی از رشته‌های تحصیلی آموزش عالی در دانشگاه‌ها است. مواد درسی آن با بررسی واژگان، سخن، معانی و آثار ادبی در ارتباط است.
محتویات
۱ تاریخچه
۲ ورود به رشته
۳ ضرایب کنکور سراسری
۳.۱ دروس عمومی
۳.۲ دروس اختصاصی
۴ ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها
۵ انتقادها
۶ بازار کار
۷ منابع
تاریخچه
تدریس این رشته در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. در واقع هر دانشگاهی که تأسیس می‌شده رشتهٔ ادبیات فارسی هم از همان ابتدا در آن دانشگاه بوده‌است.
ورود به رشته
ورود به این رشته دانشگاهی، ضمن داشتن مدرک پیش دانشگاهی یا سال چهارم دیپلم قدیم، از طریق پذیرش در آزمون سراسری کنکور دانشگاه‌ها در گروه آزمایشی علوم انسانی صورت می‌گیرد محتوای این آزمون دروس رشته تحصیلی علوم انسانی دوره متوسطه (دبیرستان) است. این رشته جزء زیرمجموعهٔ یک علوم انسانی است. به غیر از رشتهٔ ادبیات فارسی، رشته‌های حقوق، ادبیات عرب و فلسفه هم در این زیرمجموعه قرار دارند.
ضرایب کنکور سراسری
ضرایب دروس امتحانی برای ورود به این رشته و در واقع زیرمجموعهٔ یک به این صورت است:
دروس عمومی
برای تمام رشته‌های دانشگاهی ضریب یکسانی دارد.
درس ضریب
زبان و ادبیات فارسی ۴
عربی ۲
دین و زندگی (معارف اسلامی) ۳
زبان خارجه (انگلیسی یا آلمانی یا فرانسوی یا ایتالیایی) ۲
دروس اختصاصی
درس ضریب
ریاضی ۶
اقتصاد ۳
ادبیات فارسی ۱۲
زبان عربی ۱۲
تاریخ و جغرافیا ۳
علوم اجتماعی ۳
فلسفه و منطق ۹
روان‌شناسی ۳
ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها
امروزه ادبیات فارسی تقریباً در تمامی دانشگاه‌های ایران و برخی از دانشگاه‌های جهان (مانند هاروارد و آکسفورد) وجود دارد. دروس این رشته در دانشگاه بیشتر متکی بر ادبیات کلاسیک ما است و سهم عمده‌ای از واحدهای درسی را شامل می‌شود. بیشتر دروس رشته ادبیات شامل بررسی آثار ادبی است اما واحدهایی هم از جمله: آیین نگارش، دستور زبان، بلاغت، روش تحقیق و سبک‌شناسی وجود دارد. دروس این رشته در دورهٔ کارشناسی به شرح زیر است:
درس واحد درس واحد درس واحد درس واحد
دستور زبان فارسی (۱) ۲ دستور زبان فارسی (۲) ۲ تاریخ زبان فارسی ۲ مرجع‌شناسی و روش تحقیق (۱) ۲
بلاغت ۱ (معانی) ۲ بلاغت ۲ (بیان و بدیع) ۲ آیین نگارش و ویرایش ۲ عروض و قافیه ۲
متون نظم کلاسیک (در پانزده بخش) ۳۰ متون نثر کلاسیک (در پنج بخش) ۱۰ عربی (در شش بخش) ۱۲ آشنایی با علوم قرآنی ۲
زبان تخصصی (۱) ۲ زبان تخصصی (۲) ۲ جریان‌شناسی شعر معاصر ایران ۲ جریان‌شناسی نثر معاصر ایران ۲
تاریخ ادبیات (۱) ۲ تاریخ ادبیات (۲) ۲ تاریخ ادبیات (۳) ۲ تاریخ ادبیات (۴) ۲
کلیات نقد ادبی ۲ مبانی عرفان و تصوف ۲ سبک‌شناسی (۱) نظم ۲ سبک‌شناسی (۲) نثر ۲
تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی ۲ دروس اختیاری ۲۲ دروس عمومی ۱۸
متون نظم کلاسیک شامل دروس زیر است (هر کدام دو واحد):
پیشگامان نظم فارسی، شاهنامه (۱)، شاهنامه (۲)، قصاید ناصرخسرو، شاعران حوزهٔ ادبی خراسان، شاعران حوزهٔ ادبی عراق، نظامی، خاقانی، اشعار سنایی، مثنوی‌های عطار، مثنوی معنوی (۱)، مثنوی معنوی (۲)، اشعار سعدی، اشعار حافظ، صائب و شاعران سبک هندی.
متون نثر کلاسیک شامل دروس زیر است (هر کدام دو واحد):
ادبی-تاریخی با تأکید بر تاریخ بیهقی، ادبی-داستانی با تأکید بر کلیله و دمنه، ادبی-تعلیمی با تأکید بر گلستان، ادبی-عرفانی با تأکید بر مرصادالعباد، متون تفسیری با تأکید بر کشف‌الاسرار و تفسیر ابوالفتوح.
دروس اختیاری در سه زمینهٔ «مهارت‌های ادبی»، «فنون ادبی» و «متون ادبی» برنامه‌ریزی شده‌اند.
انتقادها
در گذشته انتقادها به برنامه درسی بسیار بود[۱] بعضی به دنبال گرایشی‌کردن رشته بودند تا دانشجو با توجه به علاقه‌اش گرایش مدنظر خود را انتخاب کند. بعضی نیز کم‌بودن واحدهای ادبیات معاصر را دلیل ضعف این رشته می‌پنداشتند: «این‌طور برنامه ریزی دانشجو را از زمان حال و جریان فعلی ادبیات غافل می‌سازد»[۲] انتقاد دیگر در شیوهٔ تدریس دروس است. در کلاس‌های ادبیات فارسی بیشتر در پی یافتن معنی و «نیت مؤلف» هستند تا نقد روان‌شناسی و جامعه‌شناختی اثر.[۲] سرانجام برنامهٔ درسی در مهر ۱۳۹۱ تغییر کرد.
بازار کار
بازار کار این رشته بیشتر در کسوت مقدّس معلّمی است اما در صورت کسب توانایی‌های لازم می‌توانند در مشاغلی چون فرمانداری، استانداری، شهرداری (در قسمت فرهنگی)، ویراستاری در مجلات و انتشارات، نیز فعالیت کنند. فارغ التحصیل ادبیات فارسی اگر پویا باشد می‌تواند منتقد ادبی یا مترجم بشود.