گنجه یا کیروفآباد شهری در شمال غربی جمهوری آذربایجان است. جمعیّت این شهر در حدود ۳۱۳٬۳۰۰ نفر است.[۱][۲]
محتویات
۱ نام
۲ جمعیّت گنجه پیش از مغولان
۳ موقعیت تاریخی
۴ نگارخانه
۵ پانویس
نام
پارک خمسه در شهر گنجه
نام گنجه از گنج پارسی برگفته شده است[۳] و در منابع عربی "جنزه" آمده است.
پارک جدید شهر گنجه
جمعیّت گنجه پیش از مغولان
بنابر قول گیراگوس گاندزاکِتسی (تاریخ‌نگار و کشیش ارمنی همزمان با نظامی گنجوی)، پیش از حملهٔ مغولان به شهر گنجه، شهر گنجه دارای انبوه جمعیّت پارسیان و و اقلّیّتی از مسیحیان بود.[۴]. باید توجّه داشت که گیراگوس بین ایرانی و عربی و ترک و مسلمان تفاوت می‌گذاشته است و وقتی در متن خود ساکنان شهر گنجه را ایرانی می‌خواند منظورش ایرانی است نه نام عمومی برای تمام مسلمانان. او برای اعراب از واژه‌ی «تاچیک» (Tachik همان تاجیک یا تازیک = تازی = عرب = مسلمان) استفاده می‌کند و عربان را تاچیک می‌خواند(همانند نوشتارهای پهلوی). او ترکان را تئورک (T'urk) می‌نویسد. برای نمونه در فصل ۱۸ می‌نویسد که «جلال‌الدین محمد خوارزمشاه سپاهیان خود را از میان ایرانیان و تاچیکان و تئورکان گرد آورد.»[۵]. در این کتاب به نام تاریخ ارمنیان که مال سدهٔ هفتم ق. / سیزدهم م. یعنی بسیار نزدیک به روزگار شاعر بزرگ ایرانی نظامی گنجه‌ای است، نگارندهٔ ارمنی که خود زادهٔ شهر گنجه است، بین اعراب، ترک، پارسی (در ترجمهٔ انگلیسی به نام ایرانی آمده است) تفاوت گذاشته است و تنها به انبوه پارسیان و اقلّیّتی از مسیحیان در گنجهٔ پیش از مغولان تأیید کرده است[۶]. کتاب نزهت المجالس نیز بیست و چهار شاعر پارسیگو پیش از حمله مغولان به گنجه ذکر کرده است و وجود این تعداد شاعر که در قرن ششم و هفتم و هشتم در شمال‌غرب ایران قدم به عرصهٓ هستی گذاشته‌اند و در زبان همگانی ایرانیان ـ فارسی ـ شعر سروده‌اند، مؤید آن است که در اران و آذربایجان، زبان و ادب فارسی، زبان مردم کوچه و بازار و دربار بوده‌است[۷][۸]
شهر گنجه بنابر نظر این تاریخ نگار همزمان با حمله مغولان، بدست مغول‌ها نابود شد و تنها اندکی از مردم شهر که موفق به فرار شدند، پس از پایان حمله مغول در دوران بازسازی شهر به شهر برگشتند[۹].
این شهر دوباره در دوران ایلخانیان رونق محدد گرفت.حمدالله مستوفی آن را جز چهار شهر مهم ایران میداند:
چند شهر است اندر ایران مرتفع‌تر از همه
بهتر و سازنده‌تر ز خوشی آب و هوا
گنجه پر گنج در اران صفاهان در عراق
در خراسان مرو و در روم باشد آق‌سرا
موقعیت تاریخی
گنجه زادگاه شاعر و عارف بزرگ نظامی گنجوی است. از جمله مشاهیر دیگر این شهر مهستی گنجوی بانوی شاعر است. در خلال جنگ‌های ایران و روسیه در قرن نوزدهم، گنجه به همراه شهرهایی دیگر از قفقاز ضمیمهٔ خاک روسیه گردید.
اسم رسمی گنجه در دوران حاکمیت روسیه تزاری به الیزابتوپل تغییر کرد، سپس در دوران حاکمیّت کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸ (میلادی)) این شهر موقتا پایتخت جمهوری جدید در آمد تا آنکه باکو از کنترل روسها خارج گشت. نام گنجه در دوره حاکمیت شوروی به کیرف‌آباد تغییر کرد. بعد از استقلال دوباره جمهوری آذربایجان اسم گنجه رسماً ترمیم گشته‌است.