هَمخوان، صامِت یا حرفِ بی صدا آوایی است که به تنهایی تلفظ نمیشود و به هنگام تولید (در گذر از اندامهای گویایی) به مانع برخورد میکند و در نتیجه آوای تازهای به آن افزوده میشود.[۱]
به عبارت دیگر در دانش آواشناسی، هَمخوان صدایی گفتاری است که با بسته شدن کامل یا جزئی از مجرای صوتی فوقانی ایجاد میگردد، مجرای صوتی فوقانی به قسمتی از مجرای صوتی گفته میشود که بالاتر از حنجره قرار دارد.
از آنجایی که شمار صداهای هَمخوان در زبانهای دنیا بسیار بیشتر از تعداد حروف هَمخوان در هر الفبایی است، زبانشناسان سامانههایی ایجاد کردهاند مانند الفبای آواشناسی بینالمللی (IPA) تا برای هر هَمخوان مشخص یک نماد تعیین کنند. در واقع، الفبای لاتین، که برای نوشتن انگلیسی استفاده میشود، حروف همخوان کمتری نسبت به صداهای همخوان آن دارد، بنابراین دوحرفیهایی مثل "ch"، "th"، "sh" و "zh" برای توسعه الفبای آن استفاده میشوند و بعضی از دوحرفیها بیش از یک هَمخوان را نمایش میدهند. مانند تفاوت تلفظ حرف "th" در دو واژهٔ "thing" و "this".[۲]
هَمخوانهای زبان فارسی
زبان فارسی ۲۳ صامت دارد که عبارتند از:
ء (ع) - ب - پ - ت (ط) - ج - چ - ح (ه) - خ - د - ر - ز (ذ، ظ، ض) - ژ - س (ث، ص) - ش - ق (غ) - ف - ک - گ - ل - م - ن - و - ی.
حرفهای قراردادی که برای همخوانهای زبان فارسی نهاده شدهاست.[۳]:
ب (انفجاری، انسدادی)
پ (انفجاری، انسدادی)
ت، ط (انفجاری)
ث، س، ص (سایشی)
ج (انفجاری)
چ (انفجاری)
ح، هـ (سایشی)
خ (سایشی)
د (انفجاری)
ذ، ز، ض، ظ (سایشی)
ر (غلتان)
ژ (سایشی)
ش (سایشی)
ع، ء (انفجاری)
غ، ق (انفجاری)
ف (سایشی)
ک (انفجاری)
گ (انفجاری)
ل (روان)
م (خیشومی)
ن (خیشومی)
و (سایشی)
ی (روان)