زبان اکدی

زبان اَکَدی (به اکدی: lišānum akkadītum) یک زبان سامی (از خانواده بزرگ‌تر زبان‌های آفریقایی-آسیایی) است که در دوران باستان در میانرودان بین آشوریان و بابلیان رایج بود. اکدی نخستین زبان سامی است که برای نوشتن به کار رفت و خط نگارشی آن خط میخی است که از زبان سومری گرفته شده است.

محتویات

    ۱ گونه‌ها
    ۲ تاریخچه
    ۳ آواشناسی
    ۴ جستارهای وابسته
    ۵ منابع
    ۶ پیوند به بیرون

گونه‌ها

اکدی از دید گیتاشناسی و بازه تاریخی به چند دوره بخش می‌شد:

    اکدی کهن، از ۲۵۰۰-۱۹۵۰ پیش از زایش مسیح
    بابلی کهن/آشوری کهن؛۱۹۵۰-۱۵۳۰
    بابلی میانه/آشوری میانه؛۱۵۳۰-۱۰۰۰
    بابلی نو/آشوری نو؛۱۰۰۰-۶۰۰
    بابلی دور؛۶۰۰-۱۰۰ پیش از میلاد

تمدن‌های باستانی آسیای غربی
میان‌رودان، سومر، اکد، آشور، بابل
حتیان، هیتی‌ها، لیدیه
ایلام، اورارتو، منائیان، ماد، هخامنشی
امپراتوری‌ها / شهرها
سومر: اوروک – اور – اریدو
کیش – لاگاش – نیپور – اکد
بابل – ایسین – اموری - کلدانی
آشور: آسور، نینوا، نوزی، نمرود
ایلامیان – شوش
هوری‌ها – میتانی
کاسی‌ها – اورارتو
گاهشماری
شاهان سومر
شاهان ایلام
شاهان آشور
شاهان بابل
شاهان ماد
شاهان هخامنشی
زبان
خط میخی
آرامی – هوری
سومری – اکدی
زبان مادی
ایلامی
اساطیر میان‌رودان
انوما الیش
گیل گمش – مردوخ
نیبیرو
تاریخچه

نام زبان اکدی از شهر اکد یکی از مراکز تمدن کهن در جنوب میانرودان گرفته شده است، عنوان اکدی همچنین برای قوم و تمدن اکدی هم به کار می‌رود.

با اینکه خط میخی از سومری وارد زبان اکدی شده است، این زبان وابستگی نزدیکی با زبان سومری ندارد.

گویش 'بابلی نو' از زبان اکدی در کتیبه‌ها و نوشته‌های ایران باستان پرکاربرد بوده و دورتادور استوانه کوروش (استوانه گلین بیانیه کوروش) را نوشته‌هایی به خط اَکَدی (گویش بابلی نو) در بر گرفته است. کتیبه داریوش در بیستون به سه زبان و خطِ پارسی باستان، عیلامی نو و اَکَدی (گویش بابلی نو) و در مجموع در ۱۱۱۹ سطر نوشته شده است.
آواشناسی

به دست آوردن آوای درست به جا مانده از نوشته‌های میخی اکدی دشوار است، چرا که بسیاری از آواهای پیشاسامی در اکدی از دست رفته است. ایستهای نایی و گلویی *ʾ و *ʿ (الف و عین) و خراشی *h (ه)، *ḥ (ح)، و *ġ(غ) به عنوان واجهای همخوان گم شده‌اند و همچنین صداها یا از دست رفته‌اند یا دگرش نگارشی یافته‌اند. ولی همچنین واکه e در این زبان در زبان پیشاسامی ناشناخته است. همچنین ص و ض مانند زبان‌های کنعانی با هم آمیخته شده‌اند. نوزده واج به جا مانده است:

    b p d t ṭ š z s ṣ l g k q ḫ m n r w y.

همخوان     صدادار     بی‌صدا     بافشار     خیشومی     همخوان روان / نیم‌آوا
انسدادی لبی     [b]     [p]         [m]     [v]
انسدادی دندانی     [d]     [t]     [tˁ]     [n]     [r] [l]
صفیری     [z]     [s], [ʃ]     [sˁ]
دهانی                     [j]
کامی     [g]     [k]     [kˁ]        
سایشی ملازی         [χ]            

همچنین واکه‌های زیر:

    a, e, i, u, ā, ē, ī, ū