گردو (فارسی دری: چهارمغز، نام علمی: Juglans regia) میوهای گرد، با دو پوسته، یکی نرم و سبزرنگ که به تدریج خشک می‌شود و از بین می‌رود و دیگری سخت و چوبی است. مغز آن خوراکی است و روغن فراوان دارد.
گردو، میوه مغزدار باارزشی است که انواع مختلفی دارد. گردو منبع عالی پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و مواد معدنی است. واژه جوز معرب گوچ پارسی میانه به همین معنی است.
بذر کتان و گردو دارای بیشترین اندازه اسید چرب امگا ۳ در میان مواد غذایی گیاهی هستند.[۱][۲]
محتویات
۱ پیشینه
۲ طبقه‌بندی گیاهی
۳ پراکنش جغرافیایی
۴ ارقام
۵ آب وهوا
۶ ترکیبات شیمیایی
۷ درخت گردو
۸ دوران بلوغ درخت و آمار باردهی آن
۹ درخت گردو در افسانه‌ها و باورهای عامیانه
۱۰ سلامتی
۱۱ نژادهای ویژه
۱۲ پانویس
۱۳ منابع
پیشینه
برابر بررسی‌های دیرین شناسی گیاهی و گرده‌شناسی در روی کرهٔ زمین، گونه‌های مختلف گردو از زمان‌های بسیار قدیم به ویژه از دوران سوم زمین‌شناسی وجود داشته است. از دوران چهارم زمین‌شناسی به بعد آثار درخت گردو از جمله گردهٔ آن در کشورهای اروپای شرقی به دست آمده است.
منشاء درخت گردو را آسیای غربی و نواحی هیمالیا می‌دانند.
طبقه‌بندی گیاهی
گردو با نام علمی Juglans از خانوادهٔ Juglandaceae است. نام علمی این جنس از کلمه لاتین Jovis-Glans به معنی فندق ژوپیتر گرفته شده است. انواع این درخت در چین، ژاپن، فرانسه و آمریکا کشت می‌شود مهمترین گردوهای موجود دردنیا معروف به گردوی ایرانی است، زیرا ابتدا از ایران به خاور میانه و از آنجا به یونان و روم و سپس به انگلستان و بعد به امریکا برده شده است. گردو ی ایرانی تنها گونه‌ای از این خانواده است که مغز آن از نظر خوراکی مصرف اقتصادی دارد. گردوی معمولی درختی است یک پایه که بلندی آن از ۱۰ تا ۲۵ متر قابل تغییر است، گردو دارای برگهای مرکب شانه‌ای است و درختی یک پایه است که گلهای نر و ماده روی یک درخت به صورت جدا گانه ظاهر می‌شوند. گامت‌های ماده گردو دگر گشن است گرده افشانی آن به وسیله باد انجام می‌شود و حشرات در آن نقشی ندارند.
میوهٔ گردو
پراکنش جغرافیایی
درخت گردو از درختان بسیار با ارزش و از پهن برگان است که در بسیاری از نقاط جهان در نیمکره شمالی از مرکز تا شرق اروپا و قفقاز و شمال و مرکز ایران تا دامنهای هیمالیا و کشور چین و ژاپن و همچنین گونه‌هایی از آن در آمریکای شمالی و جنوبی به طور طبیعی می‌رویند و کاشته می‌شوند. تنها جنگل طبیعی باقی‌مانده از این محصول در دنیا هم اکنون در قرقیزستان و در شرایط بسیار خوب موجود است. در ایران کاشت گردو از درگز و مغان در شمال کشور تا اقلید فارس در جنوب و از ارتفاعات جنوب غربی ارومیه تا کوه تفتان در جنوب شرقی بین طول‌های جغرافیایی ۴۵ تا ۶۵ درجه به خوبی می‌رویند ولی بهترین بازدهی مربوط به باغهایی است که در ارتفاعات دامنه‌های البرز، خراسان، آذربایجان و دامنه‌های زاگرس (به ویژه خوانسار،تفرش ،وانشان و تویسرکان) قرار دارند. همچنین در غرب شهرستان راور در دهستان خورند و در اطراف کوه‌های لاله زار و جبال بارز مناطقی هستند که دارای گردوی مرغوب کشور به حساب می‌آیند. در منطقه بهراسمان و دولت ابادبهراسمان که منطقه‌ای بی نظیر و حتی کم‌نظیر در ایران می‌باشد؛ و بهترین واریته‌های گردو در این منطقه وجود دارد؛ و همچنین شهرستان تسوج در آذربایجان شرقی خوانسار، تویسرکان، آذرشهر، اسکو و وانشانbاز مراکر عمده تولید گردو و داری مرغوب ترین نوع گردو می‌باشد.[۳]
ایالات متحده آمریکا، چین و ایران از تولیدکنندگان عمدهٔ گردو هستند. ترکیه، اوکراین و رومانی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.[۴]
ارقام
گردوهایی که در نقاط گردو خیز ایران کاشته شده‌اند از گونه گردوی معمولی یا Juglans هستند. رقم‌های این گونه از نظر باغبانی هنوز کاملاً مشخص نشده‌اند. این گردوها در نقاط مختلف ایران با نام‌های گونگون محلی نامیده می‌شوند. با وجود تفاوت‌های ظاهری، ممکن است برحی از انواع، رقم واحدی باشند ولی نام‌های گوناگون داشته باشند. با این توصیف مهمترین انواع گردو که در ایران کاشته می‌شوند عبارتند از: گردوی کاغذی، گردوی سنگی، گردوی ماکویی، گردوی سوزنی، گردوی نوک کلاغی، گردوی ضیا آبادی، گردوی خوشه‌ای، سبزوار، گردوی آمیخته خراسان، گردوی مازندران، گردوی شهمیرزاد، گردوی قزوین و طالقان، خوانسار، گردوی تسوج در آذربایجان، گردوی همدان، وانشان و تویسرکان و سایر مناطق...
آب وهوا
درخت گردو درطول تابستان و زمستان نسبت به گرما و سرمای بیش از حد حساس است. در طول دوره خواب زمستانه، گردو می‌تواند سرمای ۱۱- درجه سانتی گراد را بدون خسارت جدی تحمل کند ولی پس از شروع رشد، سرمای ۲- تا ۳- درجه سانتی گراد موجب از بین رفتن برگها، شاخه‌ها و گلها شده ودر نتیجه محصول کاهش می‌یابد. به علاوه شاخ و برگ درختانی که تا اواخر پاییز به رشد خود ادامه می‌دهند در معرض خسارت سرما قرار می‌گیرد. مقاومت ارقام مختلف گردو نسبت به سرما متفاوت است. دمای بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد موجب آفتاب سوختگی پوست سبز و چروکیدگی مغز گردو می‌شود و گاهی اوقات نیز میوه‌ها پوک می‌شوند. در رطوبت نسبی کم و دمای بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد، به گردو خسارت جدی وارد می‌شود. دمای پایین تابستان نیز مناسب نیست زیرا موجب می‌شود میوه‌ها به اندازه کافی پر نشود. هوای خنک در طی فصل رشد، برداشت محصول را به تاخیر انداخته و در نتیجه باغداران متضرر می‌شوند؛ بنابراین هوای خنک و فصل رشد کوتاه از عوامل محدود کننده پرورش گردو هستند. گردو نیز مانند سایر میوه‌ها مناطق معتدله در زمستان به مقدار سرمای معینی نیاز دارد تا خواب آن برطرف شود که به این ترتیب در بهار رشد رویشی و گلدهی کافی خواهد داشت. در صورت عدم وجود سرمای کافی، بازشدن جوانه‌ها و گلدهی نامنظم شده وبه تاخیر می‌افتد واین موجب کاهش محصول و خشک شدن سر شاخه‌ها می‌شود. نیاز سرمایی ارقام مختلف گردو متفاوت است.
ترکیبات شیمیایی
مغز گردو دارای چند اسید آلی، مقدر کمی اسانس، اگزالات آهک و ویتامینهای A ,B ,C ,D ,E می‌باشد. همچنین مغز گردو دارای مقدار کمی آرسنیک است (۲٬۹۸ µg -میکروگرم- در ۱۰۰ گرم گردو). برگ درخت گردو دارای ۳ درصد اینوژیت، اسید الاژیک، اسید گالیک و اسانسی با بوی مخصوص و مقداری پارافین، تانن، مواد چرب و املاح معدنی مانند کلسیم، پتاسیم، منیزیم، باریم و همچنین کاروتن است. پوسته گوشت دار میوه سبز گردو دارای امولسیون قند و اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک، اسید مالیک، فسفاتها و اگزالات کلسیم است. عصاره برگ درخت گردو خاصیت میکروب کشی و باکتری کشی درد. در صد گرم مغز گردو خام و خشک مواد زیر موجود است:
ماده معدنی مقدار
آب ۳/۵ گرم
پروتئین ۱۴/۸ گرم
مواد چربی ۶۵ گرم
مواد نشاسته ای ۱۳ گرم
کلسیم ۱۰۰ میلی گرم
فسفر ۳۸۰ میلی گرم
آهن ۳ میلی گرم
سدیم ۲ میلی گرم
پتاسیم ۵۰ میلی گرم
ویتامین آ ۳۰ واحد
ویتامین ب ۱ ۰/۳۵ میلی گرم
ویتامین ب ۲ ۰/۱۲ میلی گرم
ویتامین ب ۳ ۱ میلی گرم
ویتامین ث ۲ میلی گرم
درخت گردو
میوه گردو در پوسته اش
درخت این میوه بسیار بلند است و چوب سخت آن از بهترین و معروف‌ترین چوب‌ها است. ارتفاع درخت گردو بین ۱۰ تا ۴۰ متر است.
درخت گردو بیشتر به روش پیوندزدن (پیوند اسکنه‌ای، پیوند شکمی با T معکوس به دلیل وجود شیرابه) تکثیر می‌شود.
شهرستان بافت در استان کرمان بزرگترین تولید کننده گردوی کشور است و جشنواره ملی گردو در اواخر شهریورماه سال ۹۰ در بافت برگزارشد.[۵]
بزرگترین باغ گردوی جهان (با تایید فائو[۶]) با مساحت حدود ۷۵۰ هکتار در شهمیرزاد از توابع شهرستان مهدیشهر در استان سمنان واقع است.
پنج کشور برتر تولید کننده گردو در جهان در سال ۲۰۱۲ (تن)
چین ۱٬۷۰۰٬۰۰۰
ایران ۴۵۰٬۰۰۰
ایالات متحده آمریکا ۴۲۵٬۸۲۰
ترکیه ۱۹۴٬۲۹۸
مکزیک ۱۱۰٬۶۰۵
World total
Source: UN FAOSTAT [۷]
مغز گردو
دوران بلوغ درخت و آمار باردهی آن
دوران بلوغ درخت گردو رابطه مسقیم با نوع، نژاد، آب و هوا و مکان رشد آن دارد. این دوره بین ۱۰ تا ۲۰ سال به طول می‌انجامد و سپس دوران بار دهی آغاز می‌گردد که در دهه پنجم و ششم عمر درخت به اوج خود می‌رسد. میانگین آماری محصول دهی درخت گردو از این قرار است: ۱۶ تا ۲۵ سالگی، بین ۷ تا ۱۰ کیلوگرم، ۲۶ تا ۳۵ سالگی، بین ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم، ۳۶ تا ۶۰ سالگی، بین ۲۲ تا ۴۵ کیلوگرم، ۶۱ تا ۸۰ سالگی، بین ۱۳ تا ۵۵ کیلوگرم و ۸۱ تا ۱۰۰ سالگی، بین ۱۳ تا ۳۲ کیلوگرم.[۸] (توضیح: مقدار کم: زمین نامناسب / مقدار زیاد: زمین حاصلخیز) میانگین سن باردهی درخت گردو در ایران، روی زمین خوب و حاصلخیز بین ۱۰ تا ۱۲ سال است.
درخت گردو در افسانه‌ها و باورهای عامیانه
بررسی برخی باورها نسبت به درختان از جمله درخت گردو بیانگر تلقی شخصیت‌پنداری نسبت به این درخت بویژه نسبت به نوع کهنسال آن است؛ روایت است که در یونان باستان و در مصر باستان در معبد ژوپیتر برای کسانی که تازه ازدواج می‌کردند، برگ و شاخه‌های گردو را زیر پایشان می‌انداختند و بر این باور بودند که عروس و داماد از قید جادو و طلسم رها شده و خوشبخت زندگی خواهند کرد.
برخی معتقدند شب‌ها نباید زیر درختان گردو عبور کرد یا این که زنان را نباید تنها در شب برای آوردن آب به چشمه‌هایی که زیر درخت گردو است، فرستاد و همچنین این اعتقاد وجود دارد که درخت گردو درختی سرکش و مغرور است بنابراین برای بالا رفتن از آن باید از افراد ماهر استفاده کرد و باور دیگر این که تمام وقایع و اتفاقات پیرامون درخت گردو در اندام و پیکره درخت ثبت می‌شود و جالب‌ترین اندیشه راجع به آن، واسطه قرار دادن این درخت در برخی امور از جمله امر ازدواج است. از درخت گردو به عنوان خرد مکتوم، باروری، طول عمر و مظهر پایداری به هنگام بداقبالی یاد شده است.[۹]
سلامتی
گردو سرشار از ویتامین ای و آنتی اکسیدان می‌باشد، موادی که خطر توسعه بیماری آلزایمر را کاهش می‌دهند. پژوهشگران دانشگاه پزشکی شیکاگو با بررسی عادت غذایی ۶۰۰۰ نفر دریافتند که آن دسته از افرادی که دچار مشکلات فراموشی و نظایر آن نیستند، در عادت غذایی خود غذاهای سرشار از ویتامین ای گنجانده‌اند. ویتامین ای، رادیکال‌های آزاد را که محتملاً می‌توانند به سلول‌های مغز آسیب بزنند، مهار می‌کند.[۱۰][۱۱]
نژادهای ویژه
گردوی ایرانی، در انگلیسی «Persian walnut»