نیکیتا سرگیویچ خروشچُف (به روسی: Ники́та Серге́евич Хрущёв) (۱۷ آوریل، ۱۸۹۴ - ۱۱ سپتامبر، ۱۹۷۱) رهبر شوروی بعد از استالین، و دبیر اول کمیته مرکزی حزب کمونیست در اتحاد جماهیر شوروی از ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۴ و در عین حال از ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۴ نخست‌وزیر اتحاد جماهیر شوروی بود.
ا او پس از مرگ استالین در سال 1953 میلادی، رژیم آهین و خفقان استالین را تا حد زیاده ساده تر و نرم تر کرد و پس از روی کار آمدن، نظام حکومتی استالین را محکوم کرد. از دیگر اقدامات مهم وی می توان به آزادی هزاران زندانی بی گناه و انجام رفورم های اساسی اقتصادی در شوروی اشاره نمود. این اقدامات وی با مخالفت شدید محافظه کاران حزب کمونیست رو به رو شد. یک ضرب المثل روسی است که می گوید:"در جنگ های بدون قانون، استفاده از هر ابزاری می تواند مفید واقع شود". بدین ترتیب، تلاش های تخریب شخصیت خروشف از جناح های مختلف آغاز شد. این درگیری های سیاستی نه تنها شامل تخریب وجهه ی خود شخص خروشف بود، بلکه فرزند او یعنی "لئونید خروشف" که در جنگ مفقود الاثر شده بود را نیز در بر گرفت. در این رابطه شایعاتی پخش شد که گویی، لئونید خروشف سوار بر هواپیما به سمت آلمان نازی روی آورد و اکنون به آنها خدمت می کند. در زمانی که لئونید مفقودالاثر شد، هنوز استالین رهبر شوروی بود. او دستور داد تا هر چه سریعتر لئونید را از چنگال نازی ها بیرون کشیده و در مسکو به رگبار ببندند. در همین رابطه شایعه دیگری نیز به گوش می خورد که "نیکیتا خروشچف" به این دلیل در تلاش برای رسیدن به قدرت است تا به نحوی از این دستور استالین انتقام بگیرد. این شایعات کاملاً بی اساس بودند ولی دشمنان خروچشف نیازی به مدرک نداشتند. تهمت های وارده به خروشف به قدری در مردم نفوذ کرده بودند که حامیان استالین تا به امروز هم این شایعات را باور دارند.
محتویات
۱ سیاست خارجی
۱.۱ بحران موشکی کوبا
۱.۲ رابطه با جمال عبدالناصر
۱.۳ لغو پرواز ایزنهاور
۲ امور داخلی شوروی
۲.۱ سخن رانی در بیستمین کنگره حزب کمونیست اتحاد شوروی
۳ برکناری
۴ مرگ
۵ جستارهای وابسته
۶ پانویس
۷ منابع
سیاست خارجی
بحران موشکی کوبا
پس از این که اتحاد شوروی موشک‌هایی را در کوبا مستقر کرد. رئیس جمهور وقت آمریکا جان کندی دستور داد راه را بر تمام کشتی‌هایی که از بلوک شوروی راهی کوبا بود ببندند و گفت:هر حمله‌ای از جانب کوبا به هر کشور نیم کرهٔ غربی حملهٔ مستقیم شوروی به آمریکا تلقی خواهد شد. بعد از آن خروشچف پیشنهاد سازش داد و از آمریکا خواست موشک‌های مستقر در ترکیه را برچیند و در عوض شوروی موشک‌های کوبا را برچیند.کندی این را به عنوان یک شرط نپذیرفت ولی خروشچف تسلیم شد و دستور داد موشک‌های کوبا را برچینند. البته کندی پس از مدتی به بهانهٔ فاسد شدن دستور داد موشک‌های ترکیه را برچینند.
رابطه با جمال عبدالناصر
پس از حملهٔ مشترک سال ۱۹۵۶ انگلیس و فرانسه و اسراییل به مصر در دورهٔ جمال عبدالناصر بر سر ملی اعلام کردن آبراهه سوئز، خرشچوف طی یادداشتی کشورهای انگلیس و فرانسه را تهدید به حملهٔ موشکی کرد. همکاری دولت آیزنهاور_ رییس جمهور وقت ایالات متحده_ و شوروی در این بحران باعث پایان حملهٔ نظامی این سه کشور به مصر شد. این رویداد همراه با سیاست گردش به چپ ناصر موجب نزدیکی بیش از پیش مصر و شوروی و آغاز همکاری گستردهٔ نظامی و اقتصادی شوروی و مصر شد که نمونهٔ آن قرارداد احداث سد اسوان بر روی رودخانهٔ نیل به دست کارشناسان اتحاد شوروی و افتتاح مشترک آن سد با همراهی ناصر و هیئت اعزامی دولت اتحاد شوروی به سرپرستی خروشچف است.
از دیگر پیشامدهای مهم سیاست برون مرزی شوروی در دورهٔ خرشچف می‌توان به کشمکش شدید با غرب بر سر مسالهٔ آلمان و احداث دیوار برلین در سال ۱۹۶۱ به دستور خروشچف، و همچنین سقوط هواپیمای جاسوسی آمریکا در سیبری در سال ۱۹۶۰ و دستگیری خلبان این هواپیما که با امتناع آیزنهاور از خواسته دولت اتحاد شوروی مبنی از پوزش خواهی رسمی باعث تنش در روابط این کشور با آمریکا شد، سرکوب قیام مردم مجارستان در سال ۱۹۵۶ تلاش برای بهبود روابط با یوگسلاوی زیر رهبری تیتو که تا حد امکان از دخالت استالین در امور این کشور جلوگیری می‌کرد؛ اشاره نمود.
لغو پرواز ایزنهاور
نیکیتا خروشچف دوازدهم ماه مه سفر ایزنهاور به مسکو را که از مدتها قبل برنامه ریزی شده بود لغو کرد. نیکیتا خروشچف اعلام کرد: «من دیوانه خواهم بود اگراز شورویها بخواهم که از ایزنهاور به عنوان یک دوست استقبال کنند، درحالی که او هواپیماهای جاسوسی به آسمان ما می فرستد.» خروشچف در مورد کنفرانس سران در پاریس گفت: ماچهل و دوسال بدون این کنفرانس زیست کردیم و می توانیم چهارصدسال دیگر بدون چنین کنفرانس هایی به حیات خود ادامه دهیم. با سرنگون شدن هواپیمای «یوـ۲» تشنج در روابط شرق و غرب به وجود آمد و سیاست همزیستی مسالمت آمیز که مدتها سخن از آن می رفت بایگانی شد. ۲۹ژوئن ۱۹۶۰ در ژنو اعلام شد که کنفرانس خلع سلاح که مدتها طراحی شده بود و نمایندگان ده کشور مشغول مذاکره در اطراف خلع سلاح عمومی بودند با سرد شدن روابط شرق و غرب و سقوط «یوـ۲» به هم خورد. بعضی مفسران سیاسی را عقیده بر این بود که با نزدیک شدن انتخابات امریکا دولت شوروی می خواهد با دولت جدید امریکا مذاکره کند.
امور داخلی شوروی
سخن رانی در بیستمین کنگره حزب کمونیست اتحاد شوروی
در این کنگره خروشچف در جریان یکی از سخنرانی‌ها به طرز بی سابقه‌ای به محکومیت برخی جنایات دورهٔ استالین از جمله محاکمه و تیرباران و تبعید شمار زیادی از بزرگان حزب کمونیست و انقلاب سوسیالیستی اکتبر و نزدیکان لنین همانند زینوویف، ریکوف، کامنف، بوخارین و... پرداخت و از آنان اعادهٔ حیثیت کرد. وی همچنین از اصطلاح "دشمن حزب و خلق" در دورهٔ استالین انتقاد کرد و اظهار داشت که این اصطلاح به کسانی اطلاق می‌شد که شخص ژوزف استالین آنان را دشمن خود می‌دانست و با این برچسب شمار زیادی از خادمان حزب و انقلاب از میان برداشته شدند. در این سخنرانی خروشچف به وصیت نامهٔ لنین اشاره کرد که مدت سی سال توسط استالین پنهان نگهداشته شده بود. در این وصیت نامه لنین به اعضای کمیتهٔ مرکزی حزب توصیهٔ اکید کرده بود از آنجایی که استالین فردی تندمزاج و خشن است بهتر است وی را از سمت دبیراولی حزب برکنار و شخص دیگری را به این سمت منصوب کنند. وی همچنین به نامه‌ای اشاره کرد که در آن لنین به رفتار بد و توهین آمیز استالین نسبت به همسرش به شدت اعتراض نموده‌است و از وی خواست که یا به خاطر این رفتار بد از همسر وی پوزش بخواهد و یا رابطه‌اش را با وی قطع خواهد کرد.
عنوان این سخنرانی کیش فردپرستی و نتایج آن بود که در آن خروشچف به نتایج زیان بار فرد پرستی و مغایرت آن با تعالیم مارکسیسم اشاره کرد و آن را مغایر با آموزه‌های لنین دانست.
در این کنگره خروشچف تنها به بخشی از جنایات استالین اشاره کرد و بخش زیادی از آن را فروگذاشت. دلیل اصلی آن همکاری نزدیک وی با استالین به ویژه در سال‌های آخر حکومت استالین و در نتیجه متهم شدن خود خروشچف در بخشی از این جنایات است.
نیکیتا خروشچف و جان اف. کندی در جریان دیدار با یک‌دیگر در وین سال ۱۹۶۱.
در دورهٔ خروشچف بیشتر به صنایع سنگین توجه می‌شد تا تولید کالاهای مصرفی و یکی از نتایج آن پیشرفت چشمگیر شوروی در عرصهٔ هوافضا شد که نمونه‌های آن پرتاب ماهواره اسپوتنیک به فضا در سال ۱۹۵۷ و پرتاب نخستین فضاپیمای برندهٔ انسان به مدار زمین در ماه آوریل ۱۹۶۱ است.
در عرصهٔ کشاورزی سیاست زمین‌های بکر در شوروی به اجرا درآمد که پس از چند سال با شکست رو به رو شد. در این سیاست که بخش بزرگی از آن در قزاقستان به اجرا می‌آمد شمار زیادی از خانواده‌های روستایی از بخش اروپای شوروی به قزاقستان مهاجرت کرده و روستاهای مصنوعی به وجود می‌آوردند و زمین‌های بزرگ و بدون استفاده را با کمک امکانات دولت آباد کرده و در آن به کشاورزی می‌پرداختند.
برکناری
تا سال ۱۹۶۲، موقعیت خروشچف به عنوان رهبر حزب مستحکم بود، اما با ازدیاد سن، قابلیت کار او افت کرد و غیرقابل پیشبینی شد و اعتماد زیردستانش به او کاهش یافت. مشکلات فزاینده اقتصادی شوروی، فشار بر خروشچف را افزایش داد. برژنف، در ظاهر به خروشچف وفادار ماند اما در ۱۹۶۳ در یک طرح ناموفق برای برکناری خروشچف شرکت کرد. در ۱۹۶۳، برژنف به سمت دبیر دوم کمیته مرکزی حزب کمونیست دست یافت. [۱]. در این سمت او در حقیقت قائم مقام رهبر حزب به شمار می رفت. [۲] خروشچف پس از بازگشت از اسکاندیناوی و چکسلواکی، در اکتبر ۱۹۶۴، برای گذراندن تعطیلات به پیتسوندا در نزدیکی دریای سیاه رفت. رئیس کا گ ب از افراد کلیدی شرکت کننده در توطئه بود، زیرا وظیفه او بود که در صورت هرگونه اقدامی علیه رهبری خروشچف موضوع را به او اطلاع بدهد.[۳]. در ۱۲ اکتبر، میخائیل سوسلف، به خروشچف تلفن کرد و خواست که او به مسکو بازگردد تا وضعیت کشاورزی در شوروی را بررسی کنند. خروشچف که قصد واقعی کودتاگران را دریافته بود تصمیم گرفت مقاومت نکند. در جلسه ای که تشکیل شد، برژنف و نیکلای پادگورنی، خروشچف را به شکستهای اقتصادی و رفتار خودسرانه و متظاهرانه متهم کردند، تحت تاثیر متحدان برژنف، پولیت بروو به برکناری خروشچف رای داد. برخی از اعضای کمیته مرکزی حزب خواستار مجازات خروشچف بودند اما برژنف با آن مخالفت کرد.[۴] برژنف به عنوان دبیر اول حزب، آلکسی کاسیگین به عنوان رئیس حکومت و آناستاس میکویان به عنوان رئیس دولت انتخاب شدند. ازآن به بعد خروشچف در ویلایی در حومهٔ مسکو زیر نظر بود که در این مدت خاطرات خود را، که در غرب منتشر شد، نوشت.
مرگ
خروشچف در سال ۱۹۷۱ درگذشت و جنازه وی تحت مراقبت شدید دفن شد و حتی خانواده‌اش اجازه شرکت در مراسم را پیدا نکردند.