خاورمیانه

خاورمیانه منطقه‌ای است که سرزمین‌های میان دریای مدیترانه و شاخاب پارس را شامل می‌شود. خاورمیانه بخشی از آفریقا-اوراسیا یا به طور خاص آسیا شمرده می‌شود و در برخی موارد جزیی از آفریقای شمالی را در برمی‌گیرد. این ناحیه گروه‌های فرهنگی و نژادی گوناگونی از قبیل فرهنگ های عربی، ترکی، بربرها،اقوام ایرانی(فارسی ، کردی، آذری و بلوچی)، اسراییلی و آشوری را در خود جای داده‌است. زبان‌های اصلی این منطقه عبارت است از عربی،فارسی ، کردی، آذری، بلوچی، ترکی، عبری و زبان آشوری. در بعضی زمینه‌ها واژه بسط یافته خاورمیانه به تازگی شامل کشورهای افغانستان، پاکستان، قفقاز، آسیای مرکزی و آفریقای شمالی شده است که علاوه بر آنچه یاد شد زبان اردو و زبان ایرانی پشتون را نیز در بر می‌گیرد.
نگاره هوایی از جنوب آسیا، اقیانوس هند، خاورمیانه و قسمت اعظم قاره‌ی آفریقا توسط ناسا

بسیاری از تعریف‌های «خاورمیانه» - چه در کتابهای مرجع و چه در اصطلاح عامیانه - آن را ناحیه‌ای در جنوب غربی آسیا و دربرگیرنده‌ی کشورهای بین ایران و مصر معرفی می‌کنند. با این که بخش بیش‌تر کشور مصر (به جز صحرای سینا) در آفریقای شمالی واقع شده ولی آن را جزو «خاور میانه» می‌دانند. کشورهای شمال آفریقا از قبیل لیبی، تونس و مراکش بر خلاف خاورمیانه، در رسانه‌های عمومی کشورهای آفریقای شمالی خوانده می‌شوند.
منطقهٔ جغرافیایی خاور میانه، واقع در جنوب غربی قاره آسیا که دربرگیرندهٔ کشورهای بین مصر و ایران است.

محتویات

    ۱ تاریخ
    ۲ مرزها
    ۳ اصطلاح اروپایی
    ۴ نواحی خاورمیانه
    ۵ اقتصاد
    ۶ پیوند به بیرون

تاریخ

خاورمیانه از نخستین خاستگاه‌های تمدن جهان بوده‌است. بسیاری از باورها و آیین‌های جهان از اینجا برخاسته‌اند، نخستین یافته‌های آدمی در اینجا بوده، و نخستین قانون‌های جهان در اینجا نوشته شده‌است.

خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساسترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده‌است و مکان کشمکشهای دراز مدت اعراب و اسرائیل است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون اسلام، یهودیت، مسیحیت و ادیان غیر ابراهیمی مثل زرتشت، آیین مهر و مانویاست.
مرزها
نقشه کشورهایی که مجموعا به آنها خاورمیانه گفته می‌شود.

اصطلاح خاورمیانه شناسندهٔ منطقه‌ای فرهنگی است، در نتیجه مرز مشخصی برای آن وجود ندارد. به طور کلی کشورهای این منطقه عبارت‌اند از:

 اردن،  امارات متحده عربی،  اسرائیل،  ایران،  بحرین،  ترکیه،  سوریه،  عراق،  عربستان سعودی،  عمان،  قطر،  کویت،  لبنان،  مصر،  یمن، و  فلسطین (که دربرگیرندهٔ کرانه باختری رود اردن و نوار غزه است.)

کشورهای غربی این منطقه ( الجزایر،  تونس،  لیبی و مراکش) به دلیل وابستگی شدید تاریخی و فرهنگی پیشتر بخشی از خاورمیانه شمرده می‌شوند. سودان نیز یکی از این کشورها به شمار می‌آید. کشورهای آفریقایی  موریتانی و  سومالی نیز پیوندهایی با خاورمیانه دارند.  ترکیه و  قبرس که از نظر جغرافیایی درون و یا نزدیک این منطقه هستند، خود را بخشی از اروپا می‌دانند. ایران را مرز شرقی خاورمیانه می‌انگارند، البته  افغانستان را نیز از کشورهای این بخش بندی به شمار می‌آورندکه درقلب آسیا موقعیت دارد.
اصطلاح اروپایی

خاورمیانه واژه‌ای است که اروپاییان به این منطقه با توجه به موقعیت جغرافیایی خودشان اطلاق کرده‌اند در حالی که این منطقه تقریباً در مرکز خشکی‌های زمین و نقشهٔ سیاسی جهان است و نه در شرق مرکزی یا همان خاورمیانه. خاورمیانه از نظر جغرافیایی و به طور حقیقی باید در مرکز آسیا باشد نه جنوب غربی آسیا به علاوهٔ مصر.

برخی افراد از واژهٔ خاورمیانه به دلیل اروپامحوری بودن آن انتقاد می‌کنند. این منطقه تنها از دید اروپای غربی، در مشرق واقع شده در حالیکه همین منطقه برای یک هندی منطقه‌ای غربی و برای یک روسی در جنوب واقع شده‌است.

واژهٔ «میانه» نیز بدلیل برداشتهای مختلف باعث سردرگمی‌هایی شده‌است. قبل از جنگ جهانی اول اصطلاح خاور نزدیک در انگلیسی به مناطق بالکان و امپراتوری عثمانی اطلاق می‌شد در حالیکه اصطلاح خاورمیانه شامل سرزمینهای ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، ترکستان و قفقاز بود. همچنین اصطلاح خاور دور به کشورهای شرق آسیا نظیر چین، ژاپن، دو کره، هنگ‌کنگ، تایوان و غیره اطلاق می‌شد.

با نابودی امپراتوری عثمانی در سال ۱۲۹۷ خورشیدی، دیگر اصطلاح خاور نزدیک کاربرد زیادی نداشت و این در حالی بود که اصطلاح خاور میانه به کشورهای تازه بنیاد جهان اسلام اطلاق شد. با این حال استفاده از اصطلاح خاور نزدیک توسط برخی رشته‌های دانشگاهی نظیر باستان‌شناسی و تاریخ کهن زنده شد. (مراجعه کنید به خاور نزدیک باستان).

اصطلاح خاورمیانه آنگاه رواج یافت که بخش‌های انگلیسی و فرانسوی‌زبان از آن استفاده کردند. در زبان فارسی نیز در دهه‌های گذشته همین اصطلاح اروپامحور را بی‌چون‌وچرا و بدون در نظر گرفتن دیدگاه خود در اینباره که اصطلاح «جنوب غربی آسیا» که بامعنا و از نظر جغرافیایی درست است برای این منطقه مناسب است. اما ایران و سایر کشورهای جهان بدون هیچ دلیل موجهی اصطلاح خاورمیانه را به به طور مستقیم از فرانسوی و انگلیسی کپی کردند.
نواحی خاورمیانه
نقشه‌ای از محورهای تاریخی-فرهنگی خاورمیانه

    قفقاز - گرجستان، آذربایجان، ارمنستان
    فلات ایران
    آناتولی - ترکیه
    دریای مدیترانه - قبرس
    شبه جزیره عربستان، نگاه کنید به:حاشیه خلیج فارس - عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، عراق، بحرین، یمن
    خاور - اسرائیل، اردن، سوریه، لبنان، فلسطین، شبه جزیره سینا

نقشه خاورمیانه جدید
اقتصاد

خاورمیانه از مناطقی است که به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم نفت، یک منبع انرژی برای جهان به شمار می‌رود. عربستان، ایران، عراق، کویت، امارات متحده عربی از کشورهایی هستند که دارای بزرگترین منابع نفت در جهان هستند. خاورمیانه همچنین دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. ایران و قطر به ترتیب اولین و دومین ذخایر گاز طبیعی در جهان را دارند. اقتصاد کشورهای نفت خیز خاورمیانه بیشتر تک محصولی و به صادرات نفت وابسته است و کمتر از منابع نفت در بخش صنعتی این کشورها استفاده می‌شود. یمن یکی از کشورهای فقیر این منطقه به شمار می‌رود.

تمامی کشورهای تولیدکننده نفت خاورمیانه در گروه کشورهای منا دسته‌بندی می‌شوند.