جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم که به اختصار جامعهٔ مدرسین خوانده می‌شود را جمعی از علماء و اساتید حوزه علمیه قم، با محوریت آیت الله حسینعلی منتظری و همراهی آیت الله آذری قمی و آیت الله ربانی شیرازی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۴۰ تاسیس کردند. در پیش از انقلاب فعالیت‌های این جامعه بیش‌تر در جهت مبارزه با سلطنت محمدرضا پهلوی بود، اما پس از انقلاب مشارکت در جهت تاسیس و پس از آن تثبیت حکومت اسلامی را پیش گرفت. این تشکل از تشکل‌های نزدیک به اصولگرایان است.[۱]
محتویات
۱ هیئت رئیسه
۲ تاریخچه
۲.۱ از تاسیس تا تبعید آیت الله سید روح‌الله خمینی
۲.۲ از تبعید تا پیروزی انقلاب
۲.۳ پس از پیروزی انقلاب
۲.۴ انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲
۳ معاونت‌ها
۴ نهادهای وابسته
۵ اعضا
۵.۱ اعضای کنونی
۵.۲ اعضای پیشین
۶ پانویس
۷ جستارهای وابسته
۸ منابع
هیئت رئیسه
فهرست رئیس و اعضای شواری عالی جامعه مدرسین و هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین:[۲]
رئیس و اعضای شواری عالی جامعه مدرسین:
محمد یزدی، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین
مرتضی مقتدایی، قائم مقام شورای عالی جامعه مدرسین
سیدهاشم حسینی بوشهری، معاون جامعه و روحانیت
پیشتر (۱۳۹۱) از رضا استادی، ابوالقاسم وافی، سید محمد غروی، علی نکونام گلپایگانی، سید احمد خاتمی نیز بعنوان اعضای شورای عالی نام برده شده است.[۳]
هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین برای دو سال انتخاب می‌شوند. هیات رئیسه (۹ نفره) جدید در ۸ خرداد ۱۳۹۳ به این شکل انتخاب شدند:
احمد فرخ فال، ریاست هیئت رئیسه مجمع
سید صادق محمدی جزه ئی، نائب رئیس اول
علی رحمانی فرد سبزواری، نائب رئیس دوم
حسین بنیادی، منشی اول
مجید تلخابی، منشی دوم
سید محمد میراحمدی، امین مالی
سید حسن سعیدی گلپایگانی، عضو هیئت رئیسه
سید محمدرضا علم الهدی، عضو هیئت رئیسه
سید مرتضی میرکتولی، عضو هیئت رئیسه
تاریخچه
جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم را جمعی از علماء و اساتید بزرگ حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۴۰ تاسیس کردند. سال ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ که نهضت روحانیت شروع شد، روحانیون تشکل خاصی نداشتند. با هدایت و محوریت آیت‌الله منتظری و به همراهی چند تن دیگر از روحانیان از جمله آیت الله ربانی شیرازی، هاشمی رفسنجانی و احمد آذری قمی به فکر سازمان دادن و هماهنگ کردن روحانیون حوزه می‌افتند و سنگ بنای جامعه مدرسین در آن زمان گذاشته می‌شود. اکثر روحانیان مبارز عضو این تشکل بودند و اغلب فعالیت‌های سیاسی همچون اعلامیه‌های امضادار و بی امضا، اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها و ... از سوی این جریان شروع می‌شد. در همان زمان روحانیانی نیز بودند که به دلایلی خود را از مبارزات کنار می‌کشیدند.[۴]
پس از انقلاب آیت‌الله منتظری به دلیل مشغله‌های فراوان از حضور در جامعه مدرسین بازماند. از این زمان کسان دیگری که درآستانه انقلاب فعال شده بودند در این تشکل نیز فعال شدند. از جمله این آقایان حجت‌الاسلام شرعی، سید منیرالدین حسینی شیرازی و آیت‌الله راستی کاشانی بودند.[۵] دراین میان نقش سیدمنیرالدین حسینی شیرازی از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست. وی که زمانی در نجف درس مکاسب را نزد آیت‌الله راستی کاشانی گذرانده بود همواره پشت صحنه به کارتشکیلاتی می‌پرداخت و کمتر شناخته شد.
از تاسیس تا تبعید آیت الله سید روح‌الله خمینی
جامعهٔ مدرسین در ابتدا به صورت پنهانی کار می‌کرد و یک تشکیلات مخفی بود. در سال ۱۳۴۲ و با آغاز مبارزات انقلابی، جامعهٔ مدرسین که یک تشکیلات روحانی بود به حمایت از آیت الله سید روح‌الله خمینی با چاپ و پخش اعلامیه‌های سید روح‌الله خمینی و فرستادن طلاب به شهرستانها برای پخش اعلامیه‌هایی که در تایید آیت الله سید روح‌الله خمینی بودند، فعالیت داشت.
پس از بازداشت آیت الله سید روح‌الله خمینی در خرداد ۱۳۴۲ جامعهٔ مدرسین نقش مهمی در قیام مردم ایفا کرد. رژیم پهلوی که قصد داشت سید روح‌الله خمینی را پس از محاکمه در دادگاه نظامی اعدام کند، به دلیل مراجعت علمای بزرگ از قم و شهرهای دیگر به تهران، که در این مراجعت جامعهٔ مدرسین نقش بزرگی داشت، و نیز اعلام چند تن از فقها و مراجع مبنی بر تایید مرجعیت آیت الله سید روح‌الله خمینی و نیز قیام مردمی، رژیم نتوانست سید روح‌الله خمینی را اعدام کند و در ۱۷ فروردین ۱۳۴۳ او را آزاد و به قم فرستاد.
مبارزات جامعهٔ مدرسین همچنان ادامه داشت تا آن که سید روح‌الله خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳ در نطقی به قانون کاپیتولاسیون حمله و سپس در اعلامیه‌ای آن را محکوم کرد. به این دلیل بود که سید روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۴۳ دوباره دستگیر شدو پس از انتقال به تهران به ترکیه و سپس به عراق تبعید شد.
اهداف جامعهٔ مدرسین به هنگام تاسیس موارد زیر بودند:
اصلاح و تکمیل برنامه‌های درسی حوزه‌های علوم اسلامی و پرورش طلاب.
تحقیق در علوم و معارف اسلامی.
تبلیغ و گسترش اسلام در داخل ایران و کشورهای خارج.
سعی در اجرای احکام و قوانین سیاسی، اجتماعی، قضائی، اقتصادی و فرهنگی اسلام.
دفاع از اسلام و قرآن.
مبارزه با طاغوت و ستمگران و دفاع از حقوق محرومین و مستضعفین.
از تبعید تا پیروزی انقلاب
هدف دولت از تبعید سید روح‌الله خمینی این بود که در نجف به فراموشی سپرده شود و مردم تحت رهبری نباشند. در این دوران بود که نقش جامعهٔ مدرسین پررنگ‌تر شد. اعضای جامعهٔ مدرسین به همراه دیگران در نبود سید روح‌الله خمینی در دو بعد فعالیت داشتند: یکی ترویج و توسعهٔ دایرهٔ مرجعیت سید روح‌الله خمینی و دیگری افشاگری بر ضد رژیم پهلوی، که در این راه با نامه یا تلفن یا پیام با سید روح‌الله خمینی در تماس بودند.
در همین راستا بود که در پی درگذشت مرجع بزرگ سید محسن طباطبایی حکیم، اطلاعیه‌ای در تایید مرجعیت سید روح‌الله خمینی با امضای دوازده نفر از علما و فقهای وقت، آماده و پخش شد. این اطلاعیه با تلاش جامعهٔ مدرسین تهیه شده بود و امضای شماری از اعضای آن را در زیر خود داشت که خشم رژیم پهلوی را برانگیخت.
شماری از اعضای جامعهٔ مدرسین در فروردین ۱۳۴۲، بازداشت و زندانی شدند. آن‌ها در زندان نیز مبارزه را چون دیگر اعضای بیرون از زندان ادامه دادند. در ۱۷ دی ۱۳۵۶ به دلیل اهانت یکی از روزنامه‌های رسمی به سید روح‌الله خمینی درس‌های حوزه تعطیل و تظاهرات گسترده‌ای شکل گرفت که در آن شماری نیز کشته شدند. از این زمان بود که با اوج‌گیری مبارزات، مبارزات به شهرستانها نیز کشیده شد، و فشارهای دولتی و تبعیدها و زندانی‌کردن‌ها و شکنجه‌ها شدیدتر و گسترده‌تر شد.
در این مدت مهم‌ترین فعالیت‌های جامعهٔ مدرسین عبارت بود از:
تماس با روح‌الله خمینی به هر طریق ممکن و اخذ رهنمود.
تماس با فقهاء و مراجع قم و علمای بلاد و تقاضای حمایت از مبارزات.
تهیه اعلامیه در فرصت‌های مناسب و امضاء گرفتن از مدرسین و اساتید.
تکثیر و پخش اعلامیه‌ها در شهرستانها
ایراد سخنرانی در مواقع لازم
اعزام طلاب به شهرستانها برای سخنرانی
دعوت مردم به تعطیلی و شرکت در تظاهرات
پخش عکس و رساله امام خمینی و ترویج مرجعیت ایشان.
ارسال تلگراف به امام خمینی و تکثیر آن
رسیدگی به اعتصاب کنندگان و خانواده زندانیان و تبعید شدگان و شهداء
دیدن و احوال پرسی از تبعیدیان
دعوت به تعطیلی حوزه علمیه و دانشگاه
دعوت به تحصن
نامه سرگشاده به کمیسیون حقوق بشر
صدور اعلامیه مبنی بر خلع شاه از سلطنت و پیشنهاد تأسیس حکومت اسلامی در تاریخ ۱۳۵۷/۹/۲۱
پس از پیروزی انقلاب
با بازگشت سید روح‌الله خمینی در بهمن ۱۳۵۷، و رهبری‌های او، عاقبت در ۲۲ همان ماه انقلاب پیروز شد. از این تاریخ به بعد نقش و مسئولیت جامعهٔ مدرسین دگرش یافت و از شکل مبارزه با حکومت پهلوی، به شکل مشارکت و همکاری در بنا و استواری حکومت اسلامی در آمد. وظایف جامعهٔ مدرسین در این مرحله موارد زیر بودند:
پذیرفتن مسئولیتهای مربوط به نظام، در همین رابطه در نهادهای مختلف حضور فعال پیدا کرد. مانند شورای انقلاب، مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان قانون اساسی، مجلس خبرگان رهبری، دستگاه قضائی، شورای تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، تعدادی از اعضای جامعه مدرسین در این نهادها حضور فعال داشته و دارند.
تبیین و تحقیق در مسائل مورد نیاز نظام، مانند مسائل اقتصادی، قضائی و حقوقی، جزائی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی
اصلاح و برنامه ریزی برای حوزه‌های علوم دینی، به گونه‌ای که با نیاز نظام و جهان اسلامی هماهنگ باشد و به ویژه تشکیل شورای مدیریت در حوزه علمیه قم و اداره حوزه به صورت بهتر.
تدریس علوم و معارف اسلامی و تألیف کتب مورد نیاز
کمک به تأمین قضات مورد نیاز.
تبلیغ و گسترش اسلام در داخل جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها.
پرورش استاد برای تدریس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها
تربیت مبلغ برای داخل و خارج ایران
تأیید نظام و مبارزه با توطئه دشمنان در فرصت‌های مناسب
حضور فعال در سمینارها و مجامع علمی داخل و خارج کشور.
انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲
همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲) چند دستگی که میان روحانیون برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه شد، تبعات منفی عمیقی بر روی این تشکل مذهبی گذاشت. اختلاف در اعلام حمایت از کاندیداهای مختلف اصولگرای حاضر انتخابات ریاست‌جمهوری، حتی موجب کدورت و کنارکشی برخی از روحانیون برجسته شد.
این اختلاف‌نظر که به گفته محمد یزدی، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بی‌سابقه بود، این تشکل با سابقه را تا مرز تجزیه شدن پیش برد. اما پس از انتخاب حسن روحانی، کاندیدای اعتدال‌گرا به عنوان رئیس دولت یازدهم ایران، این التهاب و تنش فروکش کرد و با جلسه سه‌جانبه‌ای که بین محمد یزدی، محمدتقی مصباح یزدی و محمدرضا مهدوی کنی برگزار شد، سعی شد اختلافات از بین برود.[۶]
معاونت‌ها
هم‌اکنون فعالیت‌های جامعهٔ مدرسین در چند معاونت پی‌گیری می‌شوند:
دفتر جامعه مدرسین
معاونت جامعه و مردم
معاونت جامعه و نظام
معاونت جامعه و روحانیت
معاونت اداری و مالی
نهادهای وابسته
نهادهای وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عبارتند از:
دفتر انتشارات جامعه مدرسین
دانشگاه علوم تربیتی و قضایی
بخش گزینش قضات
مجله نور علم
شورای عالی حوزه علمیه قم